Nie rzucim ziemi, skąd nasz ród,
Nie damy, pogrześć mowy!
Polski my naród, polski lud,
Królewski szczep piastowy,
Nie damy by nas zniemczył wróg...
- Tak nam dopomóż Bóg!
Do krwi ostatniej kropli z żył
Bronić będziemy Ducha,
Aż się rozpadnie w proch i w pył
Krzyżacka zawierucha.
Twierdzą nam będzie każdy próg...
- Tak nam dopomóż Bóg!
Nie będzie Niemiec pluł nam w twarz,
Ni dzieci nam germanił.
Orężny wstanie hufiec nasz,
Duch będzie nam hetmanił,
Pójdziem, gdy zabrzmi złoty róg...
- Tak nam dopomóż Bóg!
Maria Konopnicka - "Rota"
Nie bez powodu rozpoczynam od zacytowania tekstu najważniejszego polskiego utworu patriotycznego po Mazurku Dąbrowskiego. Pytanie czy Polacy są patriotami wydaje się łatwe, lecz takie nie jest. Wymaga najpierw odpowiedzi na inne, jeszcze trudniejsze. Jak rozumieć pojęcie patriotyzm? Czym innym jest w końcu patriotyzm na wojnie a czym innym w czasie pokoju. Józef Piłsudski w połowie lat dwudziestych mówił, żeby "patriotyzm miecza przekuć w patriotyzm pługa" a "czyn zbrojny w czyn pracy", w końcu "Rota" mówi wyraźnie - najpierw praca, później walka. Znaczenie słowa "patriotyzm" zmieniało się w czasie. Gdy panuje pokój i ojczyzna nie jest zbrojnie zagrożona wymaga się od patrioty innych poświęceń, niż zdrowie i życie. Należy wtedy ukazywać swój patriotyzm w ciężkiej pracy i poszanowaniu prawa. Wypełniać należy przykazania Dekalogu nie tylko wobec Boga i bliźnich, ale także wobec kraju. Niektórzy mogą nadal uważać, że zgodnie ze słownikową definicją, patriotyzm to szacunek i umiłowanie ojczyzny oraz zdolność do poświęcenia dla niej i narodu dóbr osobistych. Stawianie interesów kraju ponad swoimi własnymi. To oczywiście prawda, ale większości ludzi patriotyzm wydaje się związany wyłącznie z powstaniami i partyzantką. Uważam, że są jednak i tacy obywatele Polski, którzy są patriotami w pełnym, wojennym i pokojowym znaczeniu tego słowa i postaram się to udowodnić.
Pierwszym argumentem świadczącym za tym, że Polacy są patriotami jest postawa narodu w czasie Pierwszej Wojny Światowej w latach 1914 - 1918. Od wybuchu wojny Polacy zawiązywali sojusze z wszystkimi państwami, które mogłyby pomóc w odzyskaniu niepodległości i odbudowie kraju. Na pierwszy plan wysuwa się tu postać Józefa Piłsudskiego, który walnie przyczynił się do ostatecznego sukcesu. Miał stałe zajęcie - dowodził 1. Pułkiem Strzelców, który miał wejść w skład Legionów Zachodnich, lecz znajdował także czas na szkolenie młodych oficerów, którzy w przyszłości mieli stworzyć na jego polecenie Polską Organizację wojskową. Musimy także pamiętać, że inni Polacy także nie czekali bezczynnie na rozwój sytuacji. Mimo wielu, jak i przed wojną, zakazów podtrzymywali tradycje narodowe. Wydawane były podziemne gazety, ludzie spotykali się i opowiadali sobie nawzajem historie z dziejów Polski. Tworzono zalążki pierwszych instytucji państwowych. Taka właśnie postawa dowodziła powszechności patriotyzmu Polaków w tamtych czasach.
W poszukiwaniu źródeł nowoczesnego polskiego patriotyzmu trzeba cofnąć się dalej, niż do początków XX wieku. Przez cały XIX wiek, z wyjątkiem dosłownie kilku lat na niektórych terenach, państwo polskie nie istniało. Tradycyjną praktyką zaborców były starania w kierunku zniszczenia świadomości narodowej nadwiślańskiego narodu. Praktyki takie znane są najczęściej pod nazwą rusyfikacji i germanizacji. Władze na ziemiach polskich nie pozwalały na obchodzenie świąt narodowych, hymn i godło dawnej Rzeczypospolitej były zakazane, często nawet nie uznawano istnienia języka polskiego. Pomimo wysokich kar ze śmiercią włącznie, patriotów przybywało. W końcu każdy wie, że najlepiej smakuje zakazany owoc. Organizowane były tajne spotkania, w czasie których przypominano historię Polski, śpiewano patriotyczne pieśni i czytano dzieła emigracyjnych pisarzy. Wydawanie nielegalnej prasy także było szeroko rozpowszechnione. Uczniowie szkół często potajemnie uczeni byli w języku polskim. Praca na rzecz ojczyzny była dość harmonijna, lecz zdarzały się ostre spory wśród przywódców rozmaitych stronnictw politycznych (co zresztą znamy i dzisiaj). Kluczową rolę w obchodach narodowych świąt odegrali księża katoliccy, którzy organizowali kamuflaż w postaci świąt kościelnych. Środowiska ziemiańskie i mieszczańskie także oczywiście brały udział w różnych narodowych inicjatywach oraz wspierały je materialnie. Pomimo wielu nakazów i zakazów władz zaborczych, Polacy stworzyli ruch narodowy, który wykorzystywał do działania wszelkie możliwości działania. Dla przyszłej odbudowy państwa szczególne znaczenie miało tworzenie pierwszych kółek rolniczych, spółdzielni czy banków i kas zapomogowo - pożyczkowych. Przyczyniło się to nie tylko do przechowania wartości narodowych ale i wzrostu poziomu kultury materialnej wśród Polaków. Trwało to przez cały okres niewoli narodowej pomimo represji ze strony Rosji i Prus. Celowo pominąłem tu wszystkie powstania narodowe, gdyż ukazać chcę jedynie pokojową i gospodarczą formę patriotyzmu Polaków. Z pewnością, jak pokazują przykłady, była ona wśród rodaków powszechna
Należy także ocenić postawę narodu w walce o niepodległość, ale raczej jej stronę taktyczną i polityczną raczej, niż militarną. Wszystkie czynne politycznie ugrupowania obmyślały taktykę, jaką należy przyjąć w celu odzyskania niepodległości. Szczególną rolę odegrali w tym wspomniany już Józef Piłsudski oraz Roman Dmowski. Obaj stworzyli strategię odzyskania i umocnienia niepodległości. Nie myśleli o własnym, lecz narodowym interesie. Inni Polacy nie pozostawali obojętni. Wszyscy chętnie działali przeciw państwom zaborczym. Ciągle pielęgnowali i rozprzestrzeniali świadomość narodową. Ciągle wydawano gazety, śpiewano pieśni i modlono się do Matki Boskiej Królowej Polski, której święto ustanowiono nie bez przyczyny na dzień trzeciego maja. Taka walka bez karabinów najlepiej pokazuje patriotyzm Polaków.
Wszystkie pozytywne cechy narodowe, które ocaliły polskość przed zniszczeniem przez nazizm i komunizm narodziły się o wiele wcześniej. W świetle historycznych argumentów można zgodzić się, że Polacy są patriotami. Potwierdziły to historyczne daty 1830, 1864, 1918, 1945 czy wreszcie 1981 i wiele, wiele innych.
