Stylizacja językowa to świadome naśladowanie określonych cech języka, które mają na celu wprowadzenie odpowiedniego klimatu, charakterystyki epoki, bohaterów czy środowiska społecznego w dziele literackim. Autorzy stosują różne rodzaje stylizacji, takie jak archaizacja, stylizacja biblijna, argotyzacja, scjentyzacja czy stylizacja mitologiczna. W wypowiedzi takiej z jednej strony mamy elementy indywidualnego stylu autora, z drugiej – elementy innego, wyraźnie rozpoznawalnego jako zewnętrzny i określonego mianem wzorca stylizacyjnego. Wzorcem tym mogą być poszczególne odmiany języka, style funkcjonalne,  tendencje stylistyczne minionych epok, a także konkretnych utworów. Dzięki temu zabiegowi twórcy mogą przenieść czytelnika w przeszłość, ukazać zróżnicowany obraz społeczeństwa oraz podkreślić heroiczną postawę bohaterów literackich, co wzbogaca przekaz i oddziałuje na emocje odbiorcy.

W “Potopie” Henryka Sienkiewicza stylizacja językowa odgrywa kluczową rolę w budowaniu obrazu XVII-wiecznej Rzeczypospolitej. Archaizacja, czyli użycie słownictwa, frazeologii i składni typowych dla dawnych epok, pozwala na wierne odtworzenie realiów historycznych. Mimo że czasy przedstawione w utworze są odległe dla autora, Sienkiewicz, dzięki własnym badaniom źródeł historycznych, wykorzystuje dawne wyrażenia, takie jak „imć pan”, „jegomość” oraz staropolskie konstrukcje składniowe, co przenosi czytelnika w przeszłość oraz wzmacnia wrażenie autentyczności i kolorytu epoki baroko, w której toczy się akcja utworu. Dodatkowo, stylizacja biblijna, obecna w wypowiedziach bohaterów, nadaje utworowi podniosły charakter i podkreśla religijny aspekt walki. Autor rownież chce pokazać Polaków jako przywiąwiązanych oraz oddanych swojej wierze. Przykładem jest odwoływanie się do Boga i modlitwy w momentach krytycznych, co nie tylko wprowadza element sacrum, ale także uwydatnia moralny wymiar konfliktu. Ten zabieg językowy ma na celu też wzmocnienie dramatyzmu i podniosłości narracji. Sienkiewicz korzysta z biblistycznych zwrotów i struktur, takie jak „Wtedy to zemści się sprawiedliwość Boża”, aby nadać powieści charakter wielkiej epopei. Słowa „I tak oto zginęła potęga szwedzka” są  kolejnym  Biblijnym  sposobem przedstawiania wydarzeń, jako sprawiedliwego działania sił wyższych, które przywracają równowagę. Wszystkie powyższe elementy świadczą o stylizacji Biblijnej, która służy uwzniośleniu treści utworu oraz nadaniu opisywanym wydarzeniom wymiaru symbolicznego i uniwersalnego.

Z kolei w “Lalce” Bolesława Prusa stylizacja językowa odzwierciedla różnorodność społeczeństwa XIX-wiecznej Warszawy. Argotyzacja, czyli wprowadzenie języka środowiskowego służy m.in. indywidualizacji języka bohaterów. Sposób wypowiadania się dostarcza więc informacji o przynależności do określonej grupy społecznej . Znaczną część postaci stanowi klasa średnia: mieszczanie, subiekci, kupcy, adwokaci - dlatego pisarz używał prostego, przejrzystego języka, czasem nawet potocznego, dbając , aby wszyscy bohaterowie mówili językiem właściwym swojemu pochodzeniu i wykształceniu. Język arystokracji zaś, został nacechowany zapożyczeniami z języka francuskiego i angielskiego. Świadczą o tym zwroty takie jak „dżentelmen” czy „maniery”.Ten rodzaj stylizacji służy również dla ukazania odrębności etnicznej bohaterów. Taką postacią w utworze jest Jan Mincel. Dzięki połączeniu sformułowań z języka niemieckiego z polskimi pokazał, że o niektórych rzeczach Mincel może mówić tylko po niemiecku, ponieważ nie zna odpowiedników polskich. Przypomina on głównego bohatera z utworu „Mendel Gdański” Marii Konopnickiej, który, choć mieszka w Polsce od 27 lat i czuje się Polakiem, nie opanował wszystkich reguł lokalnego języka. Autorka, by to pokazać, wprowadza do jego wypowiedzi błędnie odmieniające się wyrazy, co pozwala wyróżnić bohatera na tle etnicznym.

Argotyzacja nie jest jednak jedynym rodzajem stylizacji stosowanym w „Lalce”. Prus kreuje również warstwę inteligencji, która, poruszając się w obrębie swojej specjalistycznej wiedzy, stosuje w swoich wypowiedziach odpowiednie słownictwo. Scjentyzacja oraz profesjonalizacja obecne w tej powieści, dzięki fragmentarycznym stopniu nasycenia im służącymi środkami, pozwala zasugerować czytelnikom poziom wykształcenia oraz grupę zawodową bohaterów literackich. Scjentyzacja charakteryzuje się występowaniem terminów naukowych oraz odwołań do autorytetów. Takimi postaciami są Julian Ochocki, który poświęcił się idei zbudowania maszyny latającej oraz profesor Geist — poznany przez Wokulskiego w Paryżu naukowiec, który oddał się sprawie wynalezienia metalu lżejszego od powietrza. Wprowadzone słownictwo, takie jak „pełnych cząstek” czy „kwiatkowane cząstki ciał” w wypowiedź Geiste’a świadczą nie tylko o wykonywanym zawodzie, czemu służy profesjonalizacja, ale również osiągnięciach naukowych.

Różne rodzaje technik językowych można dostrzec też w noweli “Gloria victis” Elizy Orzeszkowej. W utworze obecne są liczne elementy świadczące o stylizacji biblijnej np., nawiązania do słów Chrystusa w Ewangelii, wydarzeń z Pisma Świętego oraz szyk przestawny. Ten zabieg pełni rolę utrzymania utworu w tonie poważnym, patetycznym, co miało na celu podkreślić wagę relacjonowanej historii – powstania styczniowego, a zarazem oddać hołd poległym na polu walki bohaterom – moralnym zwycięzcom. W odniesieniu do bitwy Polaków z Rosjanami Orzeszkowa wprowadza do tekstu motyw piekła. Nie służy ona dobru i odbiera wiele ludzkich istnień. Należy również zwrócić uwagę na cierpienie rannych, które może być zestawione z mękami piekielnymi. Z tym obrazem kontrastują anielskie pieśni, które mają dodać otuchy walczącym o wolność Polakom. Stylizację biblijną dostrzegamy również w porównaniu Romualda Traugutta – przywódcy powstania, do Chrystusa dźwigającego krzyż. Słowa „[...]a wziąwszy na ramiona krzyż narodu swego, poszedł za idącym ziemią tą słupem ognistym i w nim zgorzał[...]” uzmysławiają ciężar odpowiedzialności, który na nim spoczywa, a także odnosi się do niezawinionego cierpienia. Ten motyw odnajdujemy też w innym dziele polskiej literatury — III części „Dziadów”, w scenie pt. „Widzenie Księdza Piotra”. Kolejne nawiązania do motywów biblijnych dostrzegamy w kreacji Jagmina jako archanioła mściciela oraz w scenie mordu dokonanego przez Rosjan na rannych powstańcach. Przypomina ona Apokalipsę Św. Jana, która mówi o końcu świata. Ten motyw oznacza również koniec marzeń Polaków o wolności.

Innym rodzajem stylizacji obecnym w „Glorii victis” jest stylizacja mitologiczna. Polega ona na odwołaniu do postaci mitologicznych, wydarzeń z mitologii lub jej charakterystycznych elementów. Służy uniwersalizacji treści oraz podkreśleniu znaczenia prezentowanych w utworze zdarzeń. Poprzez autorkę została zastosowana do wykreowania postaci przywódcy powstania. Został on bowiem porównany do Leonidasa, czyli wodza Spartan prowadzącego wojowników do walki przeciwko Persom, pomimo przeważającej liczby przeciwników i świadomości klęski. Ten zabieg posłużył Orzeszkowej do heroizacji Traugutta, który nie rezygnuje z bitwy w starciu z dziesięciokrotnie silniejszym wrogiem – Rosjanami.

W opowiadaniu Orzeszkowej pojawia się również odniesienie do mitycznego Prometeusza. Z jednej strony, autorka zwraca uwagę na jego poświęcenie oraz ofiarę złożoną z własnego życia i zestawia go z polskimi powstańcami gotowymi umrzeć za wolność ojczyzny, dzięki czemu dokonuje idealizacji wojowników. Z drugiej strony, Prometeusz w tekście został ukazany jako ten, który stworzył człowieka z pierwiastków zwierzęcych, co stało się przyczyną jego chciwości, pazerności oraz skłonności do siania zamętu. To negatywne oblicze dostrzegamy u wrogów, czyli Rosjan, którzy zostali przez autorkę odidealizowani.

Reasumując, stylizacja językowa w literaturze pełni różnorodne funkcje, które wzbogacają przekaz utworów i wpływają na odbiór emocjonalny czytelnika. W “Potopie” archaizacja i stylizacja biblijna przenoszą w przeszłość oraz uwydatniają moralny wymiar konfliktów. W “Lalce” różnorodne formy stylizacji oddają złożoność społeczeństwa i podkreślają różnice między warstwami społecznymi. Z kolei w “Gloria victis” stylizacja biblijna i mitologiczna nadaje utworowi uniwersalny wymiar, uwypuklając heroizm bohaterów. W każdym z tych dzieł stylizacja językowa służy nie tylko wiernemu oddaniu realiów, ale także budowaniu głębszego przesłania, które angażuje czytelnika i pozostaje w jego pamięci na długo.