Źródłem inspiracji romantyków była sztuka i literatura. Twórcy sięgali również do poezji ludowej i historiozofii, łącząc je z kultem natury. Estetyka romantyzmu radykalnie zerwała z normami klasycznymi, wprowadzając na ich miejsce swobodny styl wypowiedzi. George Byron, Walter Scott, Adam Mickiewicz czy Juliusz Słowacki byli nie tylko twórcami, ale także nauczycielami obdarzonymi niezwykłym darem, którym był w zasadzie ich geniusz. Poeci i pisarze romantyczni doskonale rozumieli język, jakim przemawiała do nich natura. Romantyczny poeta ucieleśniał typowe właściwości swojej epoki: indywidualizm i niczym nieograniczoną wolność. Pełnił jak gdyby rolę przewodnika, którego zadaniem było wskazanie drogi narodowi.
Tego rodzaju poetę ukazał Adam Mickiewicz w "Konradzie Wallenrodzie". Jest nim litewski wajdelota Halban oraz tytułowy bohater. Halbana cechuje talent, niezwykła wrażliwość oraz dar prorokowania. Śpiewa Konradowi o dziejach Litwy, utrwalając w nim tym samym miłość do ojczyzny. Pieśń ludowa jest bowiem pośredniczką między pokoleniami:
"O wieści gminna, Ty arko przymierza
Między dawnymi i młodszymi laty,
W Tobie lud składa dłoń swego rycerza,
Swych myśli przędzę i swych uczuć kwiaty".
Zaszczepiona w Wallenrodzie nienawiść do zakonu krzyżackiego oraz miłość do Litwy skłania go do wykonania ryzykownego, a zarazem nie do końca etycznego planu. Poezja pełni w "Konradzie Wallenrodzie" funkcję nauczyciela, który wykształca w ludziach poczucie patriotyzmu, rozpalając na wzór poezji tyrtejskiej nienawiść do wroga i pragnienie zemsty za doznane krzywdy. Nie trzeba lepszej motywacji, aby zmobilizować naród do podjęcia czynnej walki z nieprzyjacielem.
Kolejnym omawianym przeze mnie utworem jest "Nie-Boska komedia", którą można odczytać jako polemikę z ówczesną sytuacją historyczną. Jest w niej wiele informacji o polityce i społeczeństwie tamtego okresu. Według Zygmunta Krasińskiego poeta powinien odznaczać się doskonałością etyczną, a tym samym szlachetnością i honorem.
Z kolei w "Grobie Agamemnona" Juliusza Słowackiego poezja została przedstawiona jako "lutnia Homera", która służy do rozsławiania zwycięstw i innych chwalebnych czynów. Podmiot liryczny marzy o doskonałej Polsce. Juliusz Słowacki, pisząc ten utwór, opierał się na wzorze poezji heroicznej. Niestety, taki typ poezji nie znalazł zrozumienia u odbiorców:
"To los mój senne królestwa posiadać,
Nieme mieć harfy i słuchaczów głuchych
Albo umarłych - i tak pełny wstrętu
Na koń! chcę słońca, wichru, i tętentu!".
Poezja mająca moc przekształcania ludzi zwyczajnych w anioły została ukazana w wierszu Juliusza Słowackiego zatytułowanym "Testament mój". Tego rodzaju koncepcja poezji łączy dwie idee: heroiczną z tyrtejską:
"Lecz zaklinam - niech żywi nie tracą nadziei
I przed narodem niosą oświaty kaganiec;
A kiedy trzeba - na śmierć idą po kolei,
Jak kamienie przez Boga rzucane na szaniec!...".
W tym utworze Juliusz Słowacki nawołuje do zajęcia postawy prometejskiej.
W "Prologu" dramatu "Kordian" ukazał poeta trzy osoby zajmujące odrębne stanowiska w kwestii poezji, poety i mesjanizmu. Pierwsza z osób wygłasza pogląd Adama Mickiewicza, który usypia naród (poezja mesjanistyczna). Druga osoba wychwala poezję tyrtejską, która wysuwa postulat czynu. Osoba trzecia jest tożsama ze Słowackim. Według niej poezja jest czymś w rodzaju "narodowej urny pamięci", która przechowuje wartości narodu, żeby we właściwej chwili wydobyć je na światło dzienne.
Wreszcie Adam Mickiewicz w "Wielkiej Improwizacji" z trzeciej części "Dziadów" ukazuje przykład poety, który posiada moc tworzenia. Niestety nikt nie jest w stanie zrozumieć jego mocy. Poetą jest tu Gustaw-Konrad, który poświęca całego siebie dla ratowania narodu. Jego bunt obejmuje nawet Boga.
Według mnie poezja romantyczna była bardzo oryginalna, ponieważ nie naśladowała wzorów klasycznych. Ponadto do jej zalet można zaliczyć kształtowanie postawy patriotycznej wśród społeczeństwa i chronienie najcenniejszych wartości.
