Około 1513 roku Nicollo Machiavelli pisze "Księcia". Wydany dopiero w roku 1532 utwór prezentuje doktrynę polityczną, według której jedyną oceną polityki jest jej skuteczność.

W myśl słów: "Cel uświęca środki", usprawiedliwić można niemoralne zachowania, jeżeli tylko służą one ratowaniu państwa.

Ta "lisia walka" pojawia się w życiu Waltera Alfa, głównego bohatera "Konrada Wallenroda" Adama Mickiewicza.

Utwór powstał w czasie przymusowego pobytu Mickiewicza w Rosji. W grudniu 1825 roku w Petersburgu stłumione zostaje powstanie dekabrystów. Potęga carska coraz bardziej niepokoi poetę. W kraju organizacje spiskowe przygotowują plany walki z Rosją. Mickiewicz możliwość zwycięstwa dostrzega wówczas wyłącznie w "lisiej walce".

Prezentuje ją w powieści historycznej pt. "Konrad Wallenrod".

Akcja utworu rozgrywa się w średniowieczu . Głównym bohaterem jest postać po części historyczna, a po części fikcyjna.

Tajemniczy mistrz krzyżacki zafascynował poetę do tego stopnia, że stał się pierwowzorem głównego bohatera "Konrada Wallenroda".

Kroniki średniowiecze podawały krótkie, lapidarne informacje o postaci. Opisywały przede wszystkim jego tajemnicze pojawienie się w zakonie i śmierć w stanie obłąkania w 1393 roku.

Kronikarze XIV wieku szczegółowo analizują natomiast osobowość mistrza, przypisują mu wiele wad: dumę,

okrucieństwo, pijaństwo, srogość, wrogość wobec duchownych i obojętność na los poddanych. Bohater powieści szczęśliwie nie odziedziczył żadnej z przywar, poza jedną, najważniejszą: prowadził podwójne życie, działał niemoralnie.

Literacki bohater jeszcze jako dziecko został uprowadzony przez krzyżaków i wywieziony do Niemiec.

Mistrz Winrych nadał chłopcu imię Walter, wychował, nauczył wojennego rzemiosła.

Chłopiec nie zapomniał o Litwie. Pomógł mu w tym Wajdelota, stary Litwin, pieśniarz, bajarz, patriota. Uczył go języka, historii, opowiadał o ojczyźnie. Chłopiec za główny cel życia wybrał chęć pomszczenia rodziców, ojczyzny i doprowadzenie do klęski zakonu.

Walterowi udaje uciec się w czasie jednej z bitew do ojczyzny. Walczy u boku księcia Kiejstuta z Krzyżakami, pojmuję za żonę jego córkę Aldonę. Lecz nie dane jest mu żyć szczęśliwie i spokojnie w ojczyźnie. Widząc klęskę kraju, postanawia wrócić do zakonu i podstępnie zniszczyć jego potęgę:

"Jedyny sposób, Aldono, jeden pozostał Litwinom: skruszyć potęgę Zakonu, mnie ten sposób wiadomy - lecz nie pytaj dla Boga! Stokroć przeklęta godzina, w której od wrogów zmuszony, chwycę się tego sposobu".

Fabuła powieści powoli wyjaśnia tajemnicę Waltera.

Opuszcza żonę, Litwę, dwór Kiejstuta i jako giermek kroczy w orszaku hrabiego Wallenroda do Palestyny. Zabija Niemca, przybiera jego imię i walczy z Maurami w Hiszpanii, gdzie wsławia się wielkim bohaterstwem. Przyjmuje śluby zakonne, a za zasługi wojenne zostaje wybranym Wielkim Mistrzem. Umiejętnie doprowadza do klęski Krzyżaków. Jednak, aby osiągnąć swój skutek zmuszony jest kłamać, odrzucić miłość żony, zasady moralne i rycerski honor.

Pozornie - zwycięstwo. Naprawdę - klęska moralna bohatera. Zwycięstwo wojenne opłacił działaniem wbrew sobie. Konrad nie jest szczęśliwy. Udowodnił, że "Cel uświęca środki", zniszczył znienawidzonych wrogów, a jednak po drodze zagubił swoje szczęście i człowieczeństwo, doprowadził ukochaną do samobójstwa.

W opracowanych przez Stanisława Pigonia "Adama Mickiewicza wspomnieniach i myślach" czytamy:

"Raz zeszła rozmowa na "Konrada Wallenroda".

  • W swoim czasie - mówił pan Adam [do Edwarda Chłopickiego] - była to rzeczywiście dość ważna broszura w sprawach bieżących: dzisiaj nie przywiązuję już do niej wcale wyższej wartości".

Podstępnego Litwina zastąpili kolejno: Konrad z "Wielkiej Improwizacji", Polska-Mesjasz, emisariusz ks. Robak w "Panu Tadeuszu". Koncepcja odzyskania niepodległości w twórczości Mickiewicza wyraźnie się zmieniała, rozwijała.