W twórczości naszego narodowego wieszcza łatwo zauważyć zmiany, jakie zachodziły w koncepcji bohatera romantycznego. Była to postać nosząca wszelkie znamiona typowe dla ówczesnych młodych ludzi.
Do cech takich zaliczyć można:
- Wszechogarniającą samotność, która determinowała młodość bohatera, a także poczucie wyobcowania i bunt przeciwko zastanej rzeczywistości i rządzącym nią prawom.
- Bohater to najczęściej poeta, którego światopogląd był odzwierciedleniem przekonań romantycznych, z ich wiarą w istnienie zjawisk irracjonalnych, metafizycznych, a nawet mistycznych.
- Zwrotnym punktem w biografii była nieszczęśliwa miłość prowadząca bohatera do samobójczej śmierci.
- Próba samobójcza nie prowadzi jednak do zgonu, lecz jest symbolem przemiany duchowej postaci, która z nieszczęśliwego kochanka staje się bojownikiem o wolność narodu.
- Bohater wprawdzie przegrywa prywatnie, ale sens jego działania pozostaje zwycięski.
W młodzieńczym okresie swej twórczość Mickiewicz czerpał inspiracje z utworów Byrona. Bohaterem noszącym cechy byroniczne jest Konrad Wallenrod, tytułowy bohater powieści poetyckiej wieszcza. Człowiek ten przez krótką chwilę zakosztował osobistego szczęścia, by zaraz potem je utracić. Rezygnuje z miłości w imię wyższych wartości - w imię działalności patriotycznej. Dokonuje tragicznego w skutkach wyboru, który prowadzi go do utraty zarówno ukochanej kobiety, jak i honoru, a w rezultacie - nawet życia. Samobójstwo ma tu nieodwołalny charakter i nie jest symbolem przemiany duchowej, jak w innych dziełach Mickiewicza. Powieść skłania do refleksji nad słusznością postępowania głównego bohatera, który w imię wyższych wartości złamał zasady moralne i dopuścił się zdrady.
Późniejsze utwory Mickiewicza zawierają obrazy postaci, które są typowymi przykładami bohaterów romantycznych. Taką postacią jest niewątpliwie Gustaw-Konrad, bohater "Dziadów". Ten młody człowiek szaleńczo się zakochał, jednak jego miłość została odrzucona, bowiem nie był dla ukochanej kobiety wystarczająco dobrą partią. Bardzo nieszczęśliwy, postanawia odebrać sobie życie. W wyniku tej samobójczej próby przechodzi duchową metamorfozę ("Umarł Gustaw, narodził się Konrad"), zostaje spiskowcem i "żołnierzem sprawy narodowej". W imię dobra ojczyzny i rodaków Konrad, pełen dumy i pychy, posuwa się nawet do wystąpienia przeciwko Bogu. Swym orężem zaś próbuje uczynić poezję.
Czas mijał a poglądy poety ewaluowały wraz z nim. Zmieniał się również opisywany bohater literacki. Najdojrzalszym tworem wydaje się być Jacek Soplica, późniejszy ksiądz Robak z epopei "Pan Tadeusz". W porównaniu do wcześniejszego Konrada, bohater Mickiewiczowski przechodzi wyraźną przemianę. Soplica nie jest już poetą, nie w samobójstwie również szuka lekarstwa na nieszczęśliwą miłość. Są w nim jednak także cechy wspólne dla wszystkich bohaterów romantycznych: jak poprzednicy Soplica przechodzi przemianę, w wyniku której z butnego szlachcica staje się pełnym pokory księdzem Robakiem. Jednak sposób prowadzenia działalności patriotycznej w wykonaniu Jacka jest już zupełnie inny. Bohater nie nosi cech wybitnej, ale egocentrycznej jednostki, działa natomiast jako społecznik, prowadzący działalność emisaryjną. Śmierć Robaka oznacza prawdziwe rozstanie się z ziemskim padołem, a nie jest tylko symbolem, jak w przypadku poprzednich postaci. Jacek Soplica jest niewątpliwie najdojrzalszym bohaterem Mickiewicza. Jest świadomy przemiany, jaka się w nim dokonuje i wykorzystuje ją, by działać mądrze i rozważnie. Szuka skutecznego sposobu, by pociągnąć do walki jak największe rzesze ludzi, wie bowiem, że to jedyna droga do odzyskania niepodległości. To człowiek zrównoważony, pełen krytycyzmu w stosunku do samego siebie, a jednocześnie obdarzony umiejętnością zjednywania sobie ludzi. Właśnie dzięki takim cechom Soplica, jako jedyny z grona Mickiewiczowskich bohaterów, ma szansę na realizację stawianych sobie celów i to właśnie do takiej postawy skłania się poeta w swej późnej twórczości.
