Analizując fragmenty świtezianki, można wywnioskować, że jest ona opowieścią narracyjną, jednowątkową. Występuje w niej narracja trzecioosobowa. Narrator nie jest wszechwiedzący, o czym mówi m. in. fragment „.Kto jest dziewczyna? – ja nie wiem”.  Utwór jest kompozycją klamrową, tzn. zaczyna się i kończy tym samym zdaniem. Cytat „Wtem wiatr zaszumiał po gęstym lesie” informuje nas o tym, że świtezianka napisana jest w czasie teraźniejszym.

Miejscem spotkań kochanków jest jezioro Świteź, z dala od ludzi i całego otaczającego świata. Księżyc jest świadkiem przysięgi złożonej przez zakochanego, młodego strzelca, który obiecuje swojej jedynej miłość i wierność.

Obiektem zauroczenia młodego strzelca jest śliczna młoda dziewczyna. Jako świtezianka pojawia się na środku jeziora – jest wodną nimfą, której urokowi nie można się oprzeć. Jest to osoba bardzo tajemnicza, niezdradzająca o sobie żadnych informacji. Najpierw doprowadza do tego, że zakochany młodzieniec składa jej śluby wierności, a potem pod swoją prawdziwą postacią - niezwykle pięknej kobiety - uwodzi go i wystawiła na próbę wierności. Pragnąc zemsty wymierzyła karę za złamanie obietnicy.

„Strzelec w tutejszym borze” to zakochany po uszy chłopak. Oświadcza się nowo poznanej dziewczynie, o której zupełnie nic nie wie, zapewniając ją o swej dozgonnej miłości i wierności. Niestety ulega pokusie i zdradza swoją ukochaną, o czym mówi fragment „Zapomniał strzelec o swej dziewczynie, Przysięgą pogardził świętą”. Zdradzona i zraniona kochanka musi ukarać go za niedotrzymanie przysięgi. Za niewierność ukarany ma być śmiercią fizyczną oraz wiecznym potępieniem.

W utworze ważną rolę odgrywa przyroda, która stanowi tło przedstawianych wydarzeń. Jednak ma ona cechy fantastyczne, nadprzyrodzone. Jej opisy mają za zadanie odzwierciedlić uczucia i nastroje bohaterów oraz stworzyć charakterystyczny dla konkretnej chwili nastrój. Przemienianiu strzelca w drzewo towarzyszą dziwne, tajemnicze zjawiska („Woda się burzy i wzdyma”).

W dziele Mickiewicza ważną pozycję zajmują wierzenia ludowe, kwestie związane z moralnością oraz motyw winy i kary. Ważną rolę odgrywa również przekonanie o istnieniu świata fantastycznego oraz jego związeku ze światem realnym.

„Ballady i romanse” powstały na początku lat dwudziestych XIX wieku i były częścią pierwszego tomu „Poezji” Adama Mickiewicza. Ukazał się on w czerwcu 1822 roku w Wilnie. "Ballady i romanse" są prekursorską próbą ukazania nowego sposobu patrzenia na świat w literaturze. Ich doskonałość zapowiada późniejszy geniusz utworów Adama Mickiewicza. Inne ballady powstałe w tym czasie to np. „Świteź” czy „Pierwiosnek”.

Czytając balladę "Świtezianka", z całą pewnością można dojść do wniosku, że jest ona balladą romantyczną. Mamy do czynienia z charakterystycznymi cechami ludowości i elementami gwary potocznej jak np. „powiew wietrzyka”. Można zaobserwować również wiarę w rzeczy fantastyczne i nadprzyrodzone. Cały tekst ma charakter zwykłej, ludowej opowieści.