Jan Kochanowski urodził się w 1530 roku w Sycynie, na ziemi radomskiej. Studia zaczął na wydziale sztuk wyzwolonych na Akademii Krakowskiej, poźniej studiował w Królewcu i w Padwie. W 1559 roku wrócił do Polski, 15 lat spędził na dworach, pracował w królewskiej kancelarii jako sekretarz i dworzanin królewski. W tym samym czasie rozpoczął karierę kościelną , został świeckim proboszczem w Poznaniu i w Zwoleniu. Jako urzędnik królewski brał czynny udział w życiu politycznym, uczestniczył w sejmie unijnym 1569 roku w Lublinie. Równocześnie wiele tworzył, zdobywając uznanie współczesnych. W 1574 roku zrezygnował z dworskich zaszczytów i kościelnych beneficjów i przeniósł się do Czarnolasu. Ożenił się ze znana z fraszek i pieśni Dorota Podlodowską.
Twórczość łacińska Kochanowskiego przygotowywała i zapowiadała , a w fazie późniejszej uzupełniała główny prąd wykonywanego programu: stworzenia poezji w języku narodowym ukształtowanej na modelu wzorów starożytnych i wyrażającej w sposób najpełniejszy humanistyczne dążenia epoki. Podstawę wykształcenia literackiego poety stanowiło studium autorów starożytnych. Przybywając do Padwy Kochanowski już posiadał solidne przygotowanie z tego zakresu po studiach krakowskich i w Królewcu. Jego twórczość poświadcza znajomość dzieł całego szeregu pisarzy starożytnych: Homera, Anakreonta, Seneki, Cycerona, Tibulla, Horacego, Owidiusza, Propercjusza czy Lukrecjusza. Nawiązania do wątków homeryckich spotykamy w "Pieśniach" i "Elegiach". We Włoszech Kochanowski zetknął się z wykładami o poetykach starożytnych Arystotelesa i Horacego. Horacy najżywiej oddziałał na koncepcje poezji Kochanowskiego. Nie ma bezpośrednich wzmianek o stosunku Kochanowskiego do poetów europejskich. Jednak dwa foricoenia poświęcił Petrarce. W jednym opiewa miłość Francesco i Laury, w drugim wyraża przekonanie o nieprzemijającej sławie poety, który siebie i ukochaną uwiecznił w poezji. Pochwałę Ronsarda wyraził w wzmiance w "Elegii III, 8". Koncepcja poezji zawarta w twórczości Kochanowskiego opiera się na horacjańskiej koncepcji sztuki jako rzemiosła, żmudną pracę nad utworem. Wśród wierszy poświeconych własnej twórczości ważne miejsce zajmuje elegia "Muza", będąca najobszerniejszym manifestem poetyckim Kochanowskiego. Utwór sygnalizuje narodziny nowożytnej postawy wobec poezji, mimo że odwołuje się w wielu momentach do tradycji antycznej. Powołanie poety każe mu cenić własną twórczość nad materialne korzyści, dostojeństwa i władzę. Deklarację z "Muzy" uzupełniają także fraszki i pieśni. "Fraszki" są szczytowym osiągnięciem literatury polskiej epoki renesansu. Znajdują się w nich różnorodne nastroje i zmieniające się poglądy na świat i życie. Ich tematyka jest obszerna. Ujęte są portrety znajomych, scenki obyczajowe, zaduma nad człowiekiem i światem, refleksje, a nawet fraszki o fraszkach. Wyróżnia się fraszki biograficzne, refleksyjne, polityczne, obyczajowe, miłosne, żartobliwe.
Fraszka "Do gór i lasów" ma charakter autobiograficzny. Poeta ukazuje przebieg swojego życia. Skontrastowanie pytań retorycznych "Gdziem potym nie był ?" , "Czegom nie skosztował ?" z pytaniem dotyczącym przyszłości" "Dalej co będzie ?" wskazuje na nieprzydatność dotychczasowych doświadczeń. Kochanowski porównuje siebie do Proteusa, odczuwa się tu wpływ filozofii epikurejskiej.
We fraszce "O żywocie ludzkim" poeta snuje refleksje na temat ludzkiego życia. Zastanawia się czy warto o nie zabiegać , skoro i tak przyjdzie śmierć, co jest nieuniknione. Życie ludzkie porównuje do teatru marionetek, w którym wszystko jest ulotne.
"Na lipę" to jedna z najbardziej znanych fraszek czarnoleskich. Podmiotem lirycznym jest słynna lipa z Czarnolasu, a adresatem jest strudzony gość. Utwór przedstawia arkadyjską naturę, która daje ludziom różne pożytki, ukojenie i beztroskie bytowanie. Fraszka ta jest wyrazem epikurejskich przekonań Kochanowskiego.
"O kapelanie" to dowcipna anegdota o kapelanie, który zaspał i późno wyszedł na mszę, tłumaczył się jednak, że w ogóle w nocy nie spał. Kapelan bardziej ceni sobie życie i jego rozkosze, niż wypełnianie obowiązków religijnych.
"Raki" to fraszka , która czytana wspak ma przeciwny sens. Najpierw poeta wychwala zalety kobiet. Czytając utwór odwrotnie, odczuwa się ironię. Obraz kobiety nabiera już nieco innego charakteru, okazuje się , że kobieta nie jest istotą idealną:
"Folgujmy paniom nie sobie, ma rada
(…)
Miłości pragną nie pragną tu złote
Miłują z serca nie patrzają zdrady."
Odwrotnie:
"Rada ma, sobie, nie paniom folgujmy;
(…)
Złota tu pragną nie pragną miłości.
Zdrady patrzają nie z serca miłują."
Fraszka "Do snu" to wiersz filozoficzny. Adresatem lirycznym jest sen, który został przedstawiony jako stan niebytu. Sen jest równocześnie przygotowaniem do śmierci, Kochanowski wyraził konieczność przemijania. Poeta swoje poglądy na świat i życie wyraził tez w "Pieśniach". Ich tematyka, podobnie jak "Fraszek", jest różnorodna: żartobliwa, wesoła, miłosna, refleksyjna, patriotyczna, filozoficzna. Liryczna forma pieśni pozwalała Kochanowskiemu swobodnie ukazać swój stosunek do świata. W "Pieśni XII" ( Księgi II ) autor podnosi wartość cnoty, za najważniejszą uważając służbę ojczyźnie :
"A jeśli komu droga otwarta do nieba, /
Tym, co służą ojczyźnie…"
W "Pieśni o spustoszeniu Podola" poeta podejmuje aktualne sprawy polityczne. Utwór jest apelem o aktywną postawę obywatelską wobec zagrożenia tureckim niebezpieczeństwem. Kochanowski krytykuje szlachtę za zgnuśnienie, zanik ducha rycerskiego i dbanie wyłącznie o własne korzyści. Utwór kończy się pełna gorzkiej ironii przestrogą:
"Cieszy mię ten rym: "Polak mądr po szkodzie":
Lecz jeśli prawda i z tego nas zbodzie,
Nową przypowieść Polak sobie kupi,
Że i przed szkoda , i po szkodzie głupi."
"Pieśń o sławie" ma charakter refleksyjno- dydaktyczny. Podmiot liryczny uważa, że każdy powinien znać swoje obowiązki i miejsce w świecie. Człowiek został wybrany przez Boga , powinien więc starać się uczynić coś ważnego dla ogółu. Każdy ma jakieś zadanie do spełnienia, na swoją miarę: "Służmy poczciwej sławię , a jako kto może, / Niech ku pożytku dobra spólnego pomoże."
"Pieśń świętojańska o Sobótce" to obszerny poemat o wsi. Tematykę do niej zaczerpnął Kochanowski z wierzeń ludowych- z pogańskiego święta Kupały, które obchodzono w noc św. Jana. Przedstawiony jest idylliczny obraz wiejskiego życia, choć wymagającego wielkich trudów i ciężkiej pracy, to umożliwiającego jednak osiągnięcie szczęścia. Wieś to Arkadia, miejsce zupełnie bezpieczne i spokojne. Z jednej strony mamy renesansową radość życia, z drugiej pochwałę spokoju, który człowiekowi zapewniają przyroda i życie na wsi. W pieśni tej Kochanowski pochwalił pracę , życie zgodne z naturą i życie rodzinne.
W "Odprawie posłów greckich" Kochanowski rozważył problem obowiązku władcy wobec państwa, moralną odpowiedzialność za obywateli. Krytykował przekupstwo, przywarte, nieodpowiedzialność. Kochanowski wyraził przekonanie, że władza jest w takim samym stopniu darem, co obowiązkiem danym przez Boga. Poruszył problem poczucia odpowiedzialności i dobrego wypełniania obowiązków przez władających państwem. Nawoływał do poprawy obyczajów, budowania siły państwa na zgodzie obywateli.
W "Trenach" Kochanowski wypowiedział się nie tylko jako zrozpaczony ojciec, ale także jako poeta- humanista. W cyklu 19 trenów wyraziła się w sposób przejrzysty kultura literacka poety, jego wykształcenie humanistyczne. Kochanowski wykorzystał doskonała znajomość antyku. Załamanie się renesansowego światopoglądu ilustruje "Tren IX". Cały system filozoficzny, budowany przez wiele lat, legł w gruzach. Wszystkie głoszone zasady okazały się nieaktualne w obliczu odejścia Urszulki. Dochodzenie do równowagi duchowej, próba odzyskania światopoglądu , pogodzenie się z losem przedstawia poeta w "Trenie XIX". Matka Kochanowskiego uświadamia synowi, że Urszulka jest szczęśliwa i nakazuje : "ludzkie przygody, ludzkie noś". W myśl tej maksymy należy z godnością przeżywać wszystko to, co może człowiekowi przynieść los.
Twórczość Kochanowskiego stała się najpełniejszą syntezą przełomowych dążeń renesansu w kwestii literatury. W swoich utworach poeta wyraził poglądy na świat i życie, poruszą wiele problemów, w tym także problematykę polityczną, był gorącym patriotą. Przedstawił różne uczucia i postawy ludzkie, był piewcą życia, nakazywał cieszyć się radościami życia. Jego twórczość była ilustracją maksymy "nic, co ludzkie, nie jest mi obce". Kochanowski uważany jest za największego wieszcza Polski przedrozbiorowej.
