Pieśń - to gatunek literacki uprawiany przez Kochanowskiego przez całe jego życie twórcze. Mistrz z Czarnolasu napisał 49 takich utworów. Zostały one zebrane w dwie księgi i wydane w Krakowie już po śmierci poety.
Pierwowzór dla Pieśni polskiego artysty stanowiły najprawdopodobniej Carmina Horacego. Na ideałach zaczerpniętych z twórczości tegoż antycznego poety Kochanowski oparł formę i tematykę swoich utworów.
Tematyka Pieśni Kochanowskiego odznacza się wielką różnorodnością. W obu zbiorach odnajdziemy teksty dotyczące spraw wiary, zagadnień moralnych, uczuć patriotycznych, ale też miłości, zabawy i radości życia.
Zarówno w swoich dziełach, jak i w codziennym życiu Jan Kochanowski wyznawał dwie nieco odmienne filozofie - stoicyzm i epikureizm. Od epikurejczyków przejął przekonanie, że należy korzystać z życia, cieszyć się każdą chwilą. Celem życia człowieka jest bowiem dążenie do szczęścia. Natomiast za stoikami powtarzał, iż w życiu należy kierować się rozumem i nie ulegać emocjom. Tylko osiągnięcie równowagi psychicznej i wewnętrznego spokoju może zagwarantować osiągnięcie pełni zadowolenia.
Pieśń XI stanowi doskonałą wykładnię takiego sposobu myślenia. W mistrzowski sposób poeta łączy w niej przekonania zwolenników Zenona z Kiton i naśladowców Epikura.
Pierwsza strofa pieśni to wyraźny ukłon w stronę filozofii stoickiej: ,,Stateczny umysł pamiętaj zachować, / jeśli cię pocznie nieszczęście frasować;". Stoicy nakazywali bowiem pokorę wobec Losu. Uważali, że skoro człowiek i tak nie ma wpływu na wyroki boskie, to powinien im się poddać. Zgodnie z tymi założeniami, Kochanowski nawołuje, aby zarówno w chwilach smutku, jak i wielkiej radości kierować się rozumem, a nie emocjami.
W kolejnych strofach Pieśni XI podmiot liryczny nawołuje do korzystania z życia. Do spędzania czasu z przyjaciółmi i celebrowania każdej danej nam chwili. Przypomina, że życie człowieka nie trwa wiecznie i śmierć dosięgnie wszystkich. W związku z tym należy szanować czas dany od Boga. Sprawić, aby upłynął on nam przyjemnie i abyśmy niczego na starość nie żałowali.
Znając biografię poety i wiedząc jakimi zasadami kierował się w życiu, możemy zaryzykować stwierdzenie, że podmiotem lirycznym tej Pieśni jest sam Kochanowski. Zwraca się on do odbiorcy, którego nazywa "człowiekiem cnotliwym". Pragnie przedłożyć mu własne poglądy, uzasadnić ich słuszność i zachęcić do podobnego postępowania.
Pieśń XI jest utworem złożonym z pięciu strof cztero wersowych pisanych regularnym jedenastozgłoskowcem. Autor użył w nim rymów żeńskich, dokładnych, parzystych. Wszystko to wpływa na melodyjność tekstu.
Zastosowane przez Kochanowskiego środki stylistyczne takie jak: personifikacje np.: ,,się szczęście z tobą imie bratać", ,,wiek służy", liczne epitety np.: ,,stateczny umysł" i częste wykrzyknienia np.:,,[...] nie przyspieje!", ,,[...] odkładaj", mają na celu spotęgowanie plastyczności i ekspresji wypowiedzi nadawcy.
Niestety, mimo iż prawdy głoszone przez Jana Kochanowskiego i dziś nie tracą na aktualności, to liczne archaizmy np.: namiastek, przyspieje, radzęć, utrudniają współczesnemu czytelnikowi odbiór dzieła.
