Odrodzenie było czasem, kiedy rozwinęło się piśmiennictwo, literatura, a także sztuka. Odnowiono także i zmieniono moralność ludzi. Renesans nawiązywał do filozofów antycznych, dlatego mottem myślicieli epoki było zdanie: "Człowiekiem jestem i nic co ludzkie nie jest mi obce" ( Terencjusz). Ośrodkiem myśli stało się wszystko, co dotyczy człowieka, a przede wszystkim on sam. Największą rolę w kształtowaniu światopoglądu możemy przypisać humanizmowi i reformacji.

Pierwszy z nich wiązał się ściśle z antropocentryzmem, czyli poglądem koncentrującym się na człowieku, w opozycji do średniowiecznego teocentryzmu.

Humaniści poszukiwali i rozwijali starożytną wiedzę na temat człowieka. W taki sposób reagowali oni na średniowieczny ideał i pogląd na świat, w którym Dominował Kościół. Religia kształtowała rozwój intelektualny ludzi. Humanizm jako nowy kierunek rozwoju kultury, wykreował wzorzec, który miał oddawać wszystkie założenia- miał być on posiadać dobre wykształcenie, być miłośnikiem sztuki i filozofem, ceniącym piękno świata. Zapożyczeniem z antyku była także harmonia świata, którą miała pokazywać sztuka i literatura.

Reformacja natomiast była głosem sprzeciwu ówczesnej sytuacji Kościoła, którego hierarchia była przestarzała a funkcjonowanie dalekie od ideału. Potrzebne zmiany zaczął wprowadzać Marcin Luter, który wystąpił w 1517 roku w Wittemberdze, gdzie ogłosił swoje tezy. Był to początek wielkich przemian w Kościele europejskim.

W Polsce humanizm rozwinął się bardzo szeroko na płaszczyźnie literackiej.

Drugim ważnym pisarzem renesansowym jest Mikołaj Rej, który wpisał się do kultury polskiego renesansu m.in. "Krótką rozprawą między trzema osobami, Panem, Wójtem a Plebanem". Jest utwór demaskujący prawdziwe oblicze polskiego społeczeństwa: szlachty, którą gani pisarz za brak patriotyzmu, załatwianie swoich interesów, kosztem innych, zabawy i hulanki; duchowieństwa, które zbyt dużo czasu poświęca na bogacenie się zamiast na spełnianie powinności i dawanie duchowego przykładu; chłopstwa, które jest ciemiężone, o czym mówi cytat:

"Ksiądz pana wini, pan księdza,

A nam prostym zewsząd nędza."

Rej jest również autorem Źwierciadła", które zawiera "Żywot człowieka poczciwego", który należy do literatury parenetycznej, czyli proponującej określony wzorzec postaci, przeznaczony do naśladowania. Rej pisze tu o "człowieku poczciwym", którym jest ziemiański szlachcic. Mieszka on w swoim gospodarstwie, spokojnym, dostatnim. Porządek jego życia wyznacza natura, dlatego możemy podzielić je według pór roku: wiek dziecięcy, młodzieńczy, dorosły i starczy. W życiu ziemianina zachodzą takie same zmiany jak w przyrodzie, rządzi się ono podobnymi prawami: najpierw mamy wiosnę, potem lato, jesień i zimę. Wszystko jest przewidywalne, więc nic nie może ans zaskoczyć, do wszystkiego można się przygotować, czerpiąc jednocześnie z życia samą esencję i przyjemność. Zawarł tu Rej elementy filozofii stoickiej, nakazującej pogodzić się z perspektywą nieuchronnej śmierci, a także epikureizmu, podpowiadającego, by cieszyć się dostatnim życiem i korzystać z niego.

Największe zasługi odniósł na tym polu Jan Kochanowski, który był najwybitniejszym poetą renesansu. Można go nazwać prawdziwym erudytą, ponieważ posiadał solidną wiedzę. Pisał gatunki zapożyczone od starożytnych: fraszki, pieśni, treny. Najwięcej powstało tych pierwszych, ze wzglądu na ich lapidarną, krótką formę. Pisał je przez całe życie. Niektóre z nich są obrazem życia dworskiego np. "O doktorze Hiszpanie", w której żartobliwie krytykuje biesiadowanie i picie alkoholu, albo opisują obyczaje np. "Na Konrada", "Na nabożną", w której wyśmiewa się z pozornej pobożności. Charakter refleksyjny maja fraszka pt. "O żywocie ludzkim", w której zastanawia się Kochanowski nad zmiennością losu ludzkiego i zasadnością starania się o sprawy doczesne. Najbardziej znanymi fraszkami są "Na lipę", której cień jest najlepszym miejscem odpoczynku; "Na zdrowie", w której przypomina, że najważniejszą rzeczą jest dla człowieka zdrowie, ponieważ dzięki niemu możemy cieszyć wszystkim, co nas otacza; "Na dom w Czarnolesie", w której składa podziękowania Panu za dostatek i spokój, których zaznał poeta w ciągu swojego życia.

"Pieśni" są z kolei wykładnią starożytnej myśli filozoficznej, która interesuje Kochanowskiego. Poglądy stoików i epikurejczyków pozwalają na refleksję na temat ludzkiej natury, odpowiedzią na pytanie, jakie jest miejsce ludzi na świecie, jaką powinni oni przyjąć postawę wobec Boga i zmiennej Fortuny, która kieruj naszym losem. Próbuje znaleźć prawdziwe wartości, wyznaczające naszą moralność- umiarkowanie, cnota, patriotyzm. "Pieśni" zawierają mnóstwo życiowych porad i sentencji. Bogate są również w odwołania do mitologii greckiej, pojawiają się tu często mityczne postacie.

Kochanowski przedstawia też idylliczną wizję, w której wieś jest Arkadią, a mieszkańcy żyją spokojnie, obdarowywani przez naturę jej wspaniałymi darami.

Twórczość poety przynosi także tragedię "Odprawa posłów greckich", która jest odwołaniem do historii wojny trojańskiej z jednej strony, natomiast przestrogą dla Polaków z drugiej strony. Przedstawia tu dwa odmienne wzorce: egoisty i patrioty. Sytuację w Polsce komentuje słowami:

"O nierządne królestwo i zginienia bliskie,

Gdzie ani prawa ważą, ani sprawiedliwość

Ma miejsce, ale wszystko złotem kupić trzeba".

Tragiczna śmierć córeczki była dla Kochanowskiego powodem napisania cyklu "Trenów", które są poetyckim obrazem cierpienia poety, żalu i pustki, którą spowodowało odejście małej dziewczynki. W obliczu osobistej tragedii poeta nie wie jaka postawa będzie właściwa, która przyniesie ratunek; niestety preferowana do tej pory pozycja stoika nie pozwala płakać i wzruszać się:

"Nie wiem, co lżej, czy w smutku jawnie żałować,

Czyli się z przyrodzeniem gwałtem mocować?"

Zrozpaczony poeta dochodzi do szczytu, którym jest całkowity bunt oraz zwątpienie. Nie pomagają mu żadne wcześniej przyjmowane poglądy filozoficzne, Bóg. Poszukuje sposobu, by odnaleźć zmarłą Urszulkę. Nie chce dopuścić do siebie myśli o jej śmierci. Dopiero potem przychodzi zrozumienie i wiara w zasadność boskich wyroków. Również śmierć jest wpisana w koleje naszego losu.

Wybitną postacią polskiego odrodzenia jest także Andrzej Frycz Modrzewski. Napisał on "O poprawie Rzeczypospolitej", będący traktatem o tematyce politycznej, zawierającym projekt reform ,które jego zdaniem powinny być przeprowadzone. Pisze Modrzewski o różnych dziedzinach życia społecznego: o obyczajach, prawie, wojnie, szkole i Kościele. Proponuje, by zachować wysokie morale, ponieważ to zapewni porządek i bezpieczeństwo w kraju. Postuluje równość obywateli wobec prawa, niezależne od urodzenia. W sprawie wojny zajmuje negatywne stanowisko, gdyż jego zdaniem konflikty można rozwiązywać na drodze dyplomatycznej. Modrzewski chce także większych dotacji na szkoły oraz zmniejszenie uprawnień duchowieństwa.

Wyżej przedstawione utwory i ich autorzy, udowadniają, że renesansowa literatura łączy harmonię formy i języka, pokazują, że człowiek dąży do doskonałości poprzez przemyślenie artystycznej strony utworu z treściową. Najważniejsza była umiejętność posługiwania się rozumem, świadomego myślenia i akceptacji życia, takiego jakie mamy. Dlatego utwory te bawią, uczą i wzruszają czytelników.