„Bo wykonać mi trzeba dzieło wielkie, pilne, bo z tych kruszców dla siebie serce wykuć muszę [...]” (L. Staff). Na podstawie wybranych lektur, odpowiedz, czy człowiek może być kowalem swojego losu?

WSTĘP:

Stare polskie powiedzenie brzmi: "Każdy jest kowalem własnego losu". Według tego ludowego przysłowia, powinniśmy wierzyć w ewentualność formowania naszego życia, kształtowania go na podobieństwo naszych fantazji oraz oczekiwań. Pewność taką posiada także i Leopold Staff, a jego słowa, są inspiracją poniższych refleksji. Poeta, poprzez postać bohatera utworu - kowala, który wykuwa "w radosnej otusze [...] serce dumne, hartowne, serce mężne, silne", umacnia czytelnika w optymistycznej pewności, iż każdy powinien pragnąć urzeczywistnienia swoich zamierzeń, że na nasze życie zależy wyłącznie od nas samych oraz naszych wysiłków, nawet jeżeli rezultaty kończące okażą się dla nas rozczarowaniem, z powodu serca, które "pęknie przeciw ciosom stali nieodporne". Jednym słowem "wielkie, pilne dzieło" niestrudzonego kowala, będącego symbolem każdego człowieka, stanowi głównie kreowanie siebie, swojej postawy, choć to nie zawsze przekłada się na życiowe zwycięstwo - w potocznym sensie tegoż pojęcia.

Człowiek stanowi mikroskopijną cząstkę wszechświata, lecz jego historia dowodzi, iż jest w stanie siłą własnego rozumu oraz pracą własnych dłoni, odmienić wizerunek rzeczywistości, a także "uczynić sobie ziemię poddaną". Jest wynalazcą koła, które pomogło stworzyć mu elektrownię jądrową, wybudował bazylikę Notre - Dame oraz zbudował prom umożliwiający podróże w kosmosie, wymyślił system demokracyjny, a także doprowadził do sklonowania zwierzęcia. Czy te argumenty dowodzą jednak słuszności twierdzenia, że "człowiek jest kowalem własnego losu"? Czy jest on w stanie zorganizować swoje życie oraz stać za sterem jego rejsu?

ROZWAŻAMY ARGUMENTY PRZECIWSTAWNE.

Platońska idea "teatr mundi"

Filozof przyjmuje, iż świat stworzył Demiurg, który dla każdego człowieka określił jakąś rolę, stał się reżyserem jego egzystencji. Z tego też powodu, człowiek jest niczym kukiełka w światowym teatrze, które zostają wprawione w ruch dzięki woli wyższej jednostki, a także nie posiadają wpływu na koleje własnego życia.

Otrzymany przez człowieka boski podarunek "wolnej woli"

Zamieszczona w Biblii "Księga Rodzaju", zamyka w sobie pierwowzory wyborów, dokonywanych przez człowieka w pełni świadomie i z całą odpowiedzialnością za ich skutki. Pierwsi ludzie - ulegli pokusie, lecz nie byli zmuszani przez diabła - postanowili sprzeciwić się zakazowi Bożemu: zerwali jabłko z drzewa będącego "poznaniem dobra oraz zła" i z tego powodu zostali wygnani z Raju. Ten postępek spowodował, iż zostali kowalami swojego żywota.

PRZYGLĄDAMY SIĘ BOHATEROM LITERACKIM, KTÓRYM NA DRODZE KREOWANIA SWOJEGO LOSU STAJĄ PEWNE OGRANICZENIA.

Uzależnienie ludzi od praw rządzących w naturze oraz własnych żądz przedstawiona w "Chłopach"

Utwór W. S. Reymonta, ukazuje, iż nie tylko życie indywidualnej jednostki, ale też całej społeczności jest uzależnione od natury. Te powtarzające się niej procesy, wyznaczają tempo życia oraz pracy zbiorowości, wskazuje powinności oraz dokonuje rozrachunku z ich wypełnienia. Chłopi są połączeni z ziemią najmocniejszymi więzami, a ziemia nakazuje im konkretne działania i domaga się ofiarności, w zamian proponując sposobność godnej egzystencji (gospodarzom) albo jedynie przetrwania (komornikom). W utworze, ostatni przed śmiercią siew Macieja Boryny, symbolizuje przywiązanie ludzi do ziemi.

Ograniczenia narzucone człowiekowi przez obyczaje i specyficzne układy społeczne.

Problemy jednostki zniewolonej przez stereotypy społeczności XIX - stego stulecia ukazane w utworze B. Prusa pt. "Lalka".

Pierwszoplanowa postać - Stanisław Wokulski - to człowiek czynu, utopista przygotowany na wielką ofiarność, aby zrealizować zamierzone cele. Z równym zaangażowaniem poświęca się nauce, pomnażaniu majątku, a także walce o uczucia Izabeli Łęckiej.

Świadomie podjęta decyzja przez Tomasza Judyma z "Ludzi bezdomnych" autorstwa Stefana Żeromskiego.

Postępowanie Tomasza Judyma determinuje głównie jego hierarchia wartości moralnych i etycznych, sumienie nakazujące ofiarowanie rzeczy najważniejszych, jak rodzina, uczucie oraz szczęście na rzecz walki z krzywdą. Judym jest skrępowany ograniczeniami narzuconymi przez niesprawiedliwą rzeczywistość.

Wielkie zdeterminowanie ludzi pozycją zajmowaną w społeczeństwie początku XX stulecia, ukazane w utworze "Granica" Zofii Nałkowskiej.

Specyficzna struktura społeczna, zobrazowana na przykładzie kamienicy Kolichowskiej, gdzie mieszkańcy zmuszeni są żyć praktycznie na sobie. Sufit jednych, dla innych jest podłogą". Istniejące podziały klasowe, determinują całość życia postaci - żaden biedak nie może przekroczyć granicy oddzielającej go od warstw zamożniejszych. Przykład stanowi tutaj Justyna Bogutówna. Może być nałożnicą Zenona, lecz na pewno nie żoną.

Bohaterowie zdeterminowani przez koleje historii.

Wykorzystanie szansy od losu przez postać z powieści Henryka Sienkiewicza pt. "Potop". Mimo iż historia sporadycznie układa się po ludzkiej myśli, pozwalając im własnoręcznie wykuwać swoje życie, Andrzej Kmicic potrafił w natłoku zdarzeń odszukać odpowiedni szlak życia - przeszedł ogromną metamorfozę wewnętrzną, za co otrzymał nagrodę nie tylko w postaci sławy rycerskiej, ale również odwzajemnionego uczucia Oleńki. To optymistyczne ujęcie tematu przez autora, wynika z przekonania, iż ludzki los jest uzależniony nie jedynie przez zewnętrzne czynniki, ale w większej mierze od charakteru jednostki oraz wierności wartościom najwyższym.

Człowiek wobec absurdalnej egzystencji.

Bezsilność wobec nieznanych praw oraz niemożliwość sprzeciwienia się im, została ukazana w "Procesie" Franza Kafki, na przykładzie bohatera - Józefa K. Rzeczywistość zobrazowana w utworze, przywodzi na myśl ponury film, oparty na niewiadomym scenariuszu, lecz także przesądnym i nieuchronnym zakończeniu. Bohater nie zna przyczyn swojego oskarżenia, nie jest w stanie wpłynąć na toczący się proces, mimo iż próbuje sprzeciwić się wobec zniewalającej go sytuacji. Bój Józefa K. nie opiera się na stanowczym sprzeciwie, lecz na upartej próbie zrozumienia przyczyn więżącej go struktury, dlatego finał jest porażką, gdyż rozsądny tok rozumowania, mija się w zupełności z logiką działań wymiary sprawiedliwości.

WNIOSKI:

Na pytanie "czy człowiek jest kowalem własnego losu", nie odnajdziemy w literaturze konkretnej odpowiedzi, nie możemy być także optymistami na wyrost. Autorzy przedstawiają wiele czynników, wpływających na zniewolenie człowieka i uniemożliwiających mu swobodny rozwój. Lecz z innej strony, w nawet najgorszych okolicznościach bohaterowie literaccy umieją dokonywać wyboru najistotniejszych dla siebie dróg oraz decydować o przebiegu własnego losu. Zgadzając się z lirykiem Wisławy Szymborskiej, pt. "Życie na poczekaniu", możemy założyć, iż nasz los jest podobny do improwizacji, gdyż bywamy najczęściej "kiepsko przygotowani do zaszczytu życia". Autorka nie umacnia jednak czytelnika w twierdzeniu, iż jesteśmy skazani na rolę marionetek, bo chociaż co chwilę los płata nam figle, to przede wszystkim my decydujemy jaki będzie miał kształt, formę i nawet jeżeli nie pojmujemy naszej roli do odegrania, to należy ona tylko do nas.