Literatura bardzo często podejmuje temat obrony i troski o losy ojczyzny. Dlatego motyw ten ma charakter ponad czasowy. W epoce wcześniejszej czyli Renesansie bardzo powszechny był wzór model patrioty. Dał jemu doskonały wyraz Jan Kochanowski w słynnej " Odprawie posłów greckich". Przedstawia on Antenora jako człowieka który nad życie kocha swoją ojczyznę , wiernie i oddanie jej służy.

Podobne treści porusza również Mikołaj Rej , Andrzej Frycz Modrzewski i Piotr Skarga. Dzieła pełne miłości troski i patriotyzmu zawsze znajdują miejsce w literaturze. Ona bowiem odzwierciedla otaczającą nas rzeczywistość. Także w epokach następnych czyli w Baroku i Oświeceniu odnajdujemy kontynuację tych wątków, troskę o ojczyznę i wiarę w lepsze jutro.

Oto sylwetki twórców , którym na sercu leżało dobro i troska o ojczyznę.

Wacław Potocki jest przedstawicielem barokowego nurtu szlacheckiego. Był moralistą i kronikarzem. Interesował się tematyką patriotyczną i społeczną. Jego najbardziej znane utwory:

"Nierządem polska stoi" - w utworze tym Potocki przedstawia Polskę jako kraj bezprawia. Zwraca uwagę na chaos polityczny. Prawo polskie jest niesprawiedliwe, zmieniane w zależności od potrzeb. Bogata część społeczeństwa w ogóle nie przestrzega praw i obyczajów. Jest to kraj anarchii szlacheckiej i nierówności obywateli.

"Zbytki polskie" - wystawne i bogate życie jakie wiedzie szlachta i duchowieństwo prowadzi do upadku ojczyzny. Ponad to poeta w tym utworze przepowiada szybki upadek Polski, przyczyna ma być owe życie jakie wiedzie ta część społeczeństwa . Co gorsze szlachta i duchowieństwo niepodległość ojczyzny traktują podrzędnie i w sposób lekceważący.

"Pospolite ruszenie"- utwór, ten jest swoistym obrazkiem z życia szlachty. Przedstawia niezdyscyplinowanie wojska szlacheckiego. Utwór ten ma charakter gorzkiej ironii. Wojna dla szlachty jest spotkaniem towarzyskim i dbaniem o własne interesy. Obraz ten jest dopełnieniem wcześniejszych utworów, które ukazują niechybny upadek Polski.

"Wojna chocimska"- to obszerny poemat poetycki, którego tematem jest bitwa pod Chocimiem. przedstawiający historię bitwy pod Chocimiem. Celem tego utworu jest podniesienie na duchu Polaków. Zawarte jest w nim wiele podniosłych słów , mówi o miłości do ojczyzny a także o honorze rycerskim. Jest to utwór podnoszący Polaków na duchu w obliczu zagrożenia tureckiego.

Ogromną role w ratunku i podnoszeniu z upadku państwa polskiego odegrał król Stanisław Poniatowski

Sukces nie odniósł jako polityk ale jako mecenas sztuki i kultury. Zebrał wokół siebie i swojego dworu ogromną rzeszę wybitnych ludzi. . byli to artyści malarze, rzeźbiarze. Za tworzenie dzieł Poniatowski wspomagał ich finansowo. Dla nich organizował słynne obiady czwartkowe na których dyskutowano jak rozwijać kulturę w Polsce. Jednym z uczestników obiadów był Ignacy Krasicki. Tworzył głównie bajki i satyry, w których ośmieszał ludzkie wady. "Satyry" te miały tak niezwykle doskonała formę przekazu, że bez najmniejszych problemów trafiały do serc i myśli czytelników. Wywierały na niego wpływ zmuszały do refleksji nad samym sobą. To cytaty pochodzące z satyr:

"Gdzieś, cnoto? gdzieś prawdo?

gdzieście się podziały?"

"Wszędzie nierząd, rozpusta,

występki szkaradne".

Stworzone przez Krasickiego satyry były bardzo popularne w Oświeceniu. Stały się gatunkiem który pełnił wiele ważnych funkcji dydaktycznych i moralizatorskich. Nawiązywał do klasycznych pierwowzorów.

Poprzez zabawę i dobry humor płynęła nauka. Krytyka wad i złego postępowania w takiej formie była bardziej przystępna i łatwiej docierała do odbiorców. Swoje krytyczne i cenne uwagi kierował głównie przeciwko i do szlachty. Potępiał jej zacofanie i ciemnotę. Nie tolerował życia ponad stan. Starał się wyeliminować pijaństwo i zamiłowanie do hazardu.

Ostatnim bardzo znanym utworem Krasickiego jest pierwsza w kraju powieść. Nosi ona tytuł "Mikołaja Doświadczyńskiego przypadki". Jest historia opowiadającą o życiu szlachcica. Pochodzi on z rodziny Sarmatów. Nie posiada wykształcenia majątek przehulał na zabawach. Z powodu długów zmuszony do ucieczki. Na skutek rozbicia się statku osiada na wyspie Nipu. Tam zdobywa cenne rady życiowe dzięki nauką tamtejszego mędrca Xaoo. Opowiada mu on o utopijnym ustroju panującym w społeczeństwie tej wyspy. Po powrocie do kraju próbuje Doświadczyński ten ustrój i te zasady przenieść do swojego folwarku. Rady mistrza Xaoo są odzwierciedleniem tego jak powinien żyć i postępować człowiek.

Stanisław Staszic był gruntownie wykształcony, na zagranicznych uczelniach. Mimo sporego majątku jaki posiadał nie udało mu się dostać stanowiska państwowego. Postanowił więc zająć się filantropią i publicystyką. Najbardziej znane jego prace to :

    • "Uwagi nad życiem Jana Zamoyskiego"
    • "Przestrogi dla Polski"

W pracach tych Staszic prezentuje swoje przemyślenia i uwagi dotyczące systemu edukacji, prawodawstwa w państwie oraz możliwości jakie dadzą reformy. Jego propozycje są następujące; upaństwowienie szkół wprowadzenie nauk ścisłych, historii oraz wychowania fizycznego.

Ponad te reformy Staszic krytykuje liberum veto, przyjmowanie uchwał przy jednomyślności. Jeśli chodzi o wybór następcy tronu to elekcja się odbywać bez możliwość ingerencji z zewnątrz.

Stanisław Staszic był gorącym patriota, nie rozwiązał jednak problemu chłopskiego choć nie zapomniał o nim i zauważył ucisk tej najmniej zamożnej warstwy społecznej.

"Szlachto! - nie jesteś całym narodem,

jednym stanem tylko",

Róbcie z młodzieży plebejskiej

i szlacheckiej jeden naród".

Stanisław Staszic był niezwykle szczodrym i kochającym ojczyznę patriotą . Oddał cały swój majątek by nieść pomoc potrzebującej ojczyźnie.

Natomiast poezja Karpińskiego pełna jest bólu który płynie z serca poety po upadku i stracie niepodległości . Żal i pretensje kierowane są pod adresem króla Augusta Poniatowskiego. Wyrzuca mu Karpiński , że nic nie robi tylko bezczynnie spoczywa w grobie. Nie interesuje go to , że granice kraju zostały naruszone. Poddani nie są już przyjaciółmi tylko wrogami:

"Wolności, niebieskie dziecko!

Ułowiono cię zdradziecko."

"Ojczyzno moja, na końcuś upadła!

Zamożna kiedyś i w sławę i w siłę!"

Literatura jak każdy z ans wie ma bardzo ważną funkcję. Jej celem jest nauka i poszerzanie horyzontów. Dlatego tym bardziej o literaturze barokowej i oświeceniowej można powiedzieć , że jej celem była troska o losy kraju i dbanie o zapewnienie ciągłości kultury. Wszystko to było niezwykle ważne w okresie upadku i zagrożenia utratą niepodległości Rzeczpospolitej Polskiej.