Bolesław Prus pragnął w "Lalce" sportretować polskie społeczeństwo. W wywiadzie udzielonym dla "Kuriera Codziennego" powiedział: Temat "Lalki" jest następujący przedstawić naszych polskich idealistów na tle społecznego rozkładu". Zatem, by wypełnić ten cel konieczne było sportretowanie aż trzech pokoleń: romantyków, pozytywistów oraz ludzi epoki przejściowej. Tych ostatnich w powieści reprezentuje główny bohater Stanisław Wokulski.
Charakterystykę należy jednak zacząć od nestora romantyków - Ignacego Rzeckiego, który - co ciekawe - pełni w utworze nie tylko rolę bohatera, ale jest także drugim narratorem. Wierny wyznawca potęgi Napoleona, o której był przekonany do końca, chociaż fakty przeczyły mitom. Zresztą w imię wielkich idei wolności wszystkich narodów wraz z Augustem Katzem wyruszył w 1848 roku na Węgry. Własna klęska, a później klęska powstania nie zmieniły jednak jego poglądów. Najlepiej czuł się w roli subiekta i kochał swoją pracę. Gdy Stach zajęty był zdobywaniem serca Izabeli Rzecki sam doglądał interesu. Świadczy to o wielkim zaufaniu jakim darzył go Wokulski, ale też dowodzi, że na prowadzeniu sklepu stary subiekt znał się równie dobrze jak Stach, a może nawet lepiej. Typowy romantyk zapatrzony w przeszłość, skłonny do refleksji, trochę sentymentalny melancholik. Przeżywa rozczarowanie nowymi czasami i klęskę romantycznych ideałów. Sklep jest całym jego życie, bo poza Wokulskim nie ma nikogo bliskiego. Ze względu na swój ubiór i zachowanie uważany był za dziwaka. Postać tragiczna, bo tak mocno miał zakorzenione romantyczne ideały, że zupełnie nie potrafił odnaleźć swego miejsca w nowej rzeczywistości.
O ile Rzeckiego bez cienia wątpliwości można przypisać do epoki romantyzmu, to Stanisław Wokulski jest człowiekiem epoki przejściowej: trochę romantyk, a trochę pozytywista. Z romantyzmem łączy go: początkowo przekonanie o słuszności walki w imię wolności ojczyzny, zamienione później w pozytywistyczny ideał odbudowy wewnętrznej kraju przez prace, skłonność do refleksji, popadanie w skrajne stany emocjonalne, rozdarcie wewnętrzne, tragiczna miłość do Izabeli i skłonności samobójcze. Romantyczny jest w ogóle sam stosunek Stacha do miłości, którą rozumie tak, jak była ona przedstawiana w ówczesnej poezji. To znaczy jako: gwałtowne, czyste uczucie. Izabelę postrzega też oczyma romantyka niczym kobietę-anioła, wcielenie wszelkich cnót. Równie liczne są cechy Wokulskiego-pozytywisty. Są to - wspomniany już - kult pracy, wiara w możliwości nauki i związany z tym pęd do wiedzy. Kiedy bohater sam zajęty był zdobywaniem majątku, by przypodobać się Izabeli, to nie szczędził funduszy na wsparcie innych naukowców i ich eksperymentów (Geista czy Ochockiego). Na uwagę zasługuje też dobroczynność Wokulskiego i chęć niesienia pomocy potrzebującym (Węgiełek, Wysocki) lub zagubionym w życiu (prostytutka). Miał talent do interesów, świetny organizator i inicjator nowych rozwiązań gospodarczych - powołał spółkę do handlu ze Wschodem. Niestety, poniósł klęskę jako romantyk (Izabela go odrzuciła) i pozytywista (pozbył się sklepu, nie znalazł sojuszników, by wcielić w życie ideały nauki i postępu).
