Od zawsze piekło intrygowało ludzi i zmuszało ich do rozmaitych refleksji. Wizja samego piekła zmieniała się historii ludzkości - zależało to głównie od światopoglądu panującego w danej epoce, stosunku do życia i świata, od wyznawanej wiary. Przez całe wieki kultury w świadomości ludzkości utrwaliły się pewne stereotypy piekła.

Średniowiecze jest okresem kiedy dominuje Kościół. Piekło postrzegane jest jako miejsce okropnych i niewyobrażalnych tortur, wiecznego potępienia i cierpień nie do zniesienia. Dużą rolę w kreacji takiego wizerunku tego miejsca odegrał znany wówczas motyw "danse macabre", czyli tańca śmierci. Piekło zamieszkiwali słudzy Belzebuba, ich wygląd przypominał ni to ludzi ni kozłów, na wpół zwierzęta - odwołanie do znanego motywy wyobrażającego kozła jako oblicze samego Szatana. Znany jeszcze z antyku pogląd że piekielne otchłanie znajdują się pod ziemią i tam właśnie odchodzą zmarli. Do tego wizerunku szybko zostały dodane piekielne płomienie, płonące nieustannie. Kiedy ludzie obserwowali wybuchy wulkanów, ognista lawa była piekielną materią w której płoną i smażą się po śmierci dusze potępionych ludzi.

Piekło zawsze intrygowało i oddziaływało na ludzką wyobraźnię. Wielu artystów średniowiecza i renesansu odwoływało się w swoich dziełach to obrazowania piekielnego, by wspomnieć jedynie Dantego, twórcę "Boskiej komedii", Hieronima Boscha, autora tryptyku "Sąd ostateczny", czy Hansa Memlinga, który także namalował "Sąd ostateczny".

Obszernej wiedzy na temat wyobrażeń piekła dostarczają święte księgi wszystkich religii. Opisy piekła znajdują się zarówno w Biblii jak i w mitologiach antycznych, ale i w Koranie, świętej księdze muzułmanów i w księgach religii starożytnego Wschodu. W tej pracy chcę zająć się opisem jaki odnajdujemy w Biblii i w greckiej mitologii, a także w "Boskiej komedii" Dantego. Na opis biblijny można spojrzeć w wymiarze współczesnym, natomiast mitologia przynosi obraz widziany oczami ludzi antycznych. Dante pokazuje wizję piekła widzianą przez pryzmat kultury i światopoglądu średniowiecznego.

Mitologiczne piekło jest realnym miejscem znajdującym się pod powierzchnią ziemi. Wejście do niego znajduje się na granicy lądów, poza granicami świata. W piekle panuje bóg zwany Hadesem. Starożytni Grecy nie uznają pobytu w Hadesie jako kary za złe czyny za życia, ale jako naturalne miejsce, w którym po śmierci znajduje się człowiek. W piekle mitologicznym dusze nie były poddawane torturom czy prześladowaniom, jednak z Hadesu nie można się było wydostać gdyż bramy Hadesu były pilnowane przez Cerbera, psa strażnika.

Piekło dantejskie nie znajduje się w realnym wymiarze. Cała księga "Boskiej Komedii" jest poświęcona opisowi piekła, ale Dante nie daje dokładnych wskazówek jak dokonało się przejście w ten inny, zupełnie odmienny świat. Pozornie cała historia może wydawać się snem, gdyż główny bohater jest zmęczony, być może śni. Wizja Dantego jest przerażająca w swoim okrucieństwie. W średniowieczu zdominowanym przez Kościół i duchowieństwo do piekła trafiają grzesznicy, za różnego rodzaju grzechy popełnione za życia. Każdy kto tam trafia jest poddawany rozmaitym torturom fizycznym. Wiele z tych kar przynoszą zwierzęta, które ludzie uważają za potępione, niosące ból i siejące zagładę. Są to przykładowo szerszenie, szarańcza, pszczoły i osy. Opisy Dantego pokazują także, że swego rodzaju oprawcami stają się siły natury skierowane przeciwko człowiekowi, wichry które rozrywają dusze, ogień, który je wiecznie pali i zamienia w proch, by stale odradzali się do nowych cierpień. Plastyczna wizja bardzo dokładnie przedstawiona przez Dantego miała pokazać średniowiecznemu człowiekowi obraz cierpień na jakie może sobie zapracować grzechami i przestrzec go przed ich popełnianiem. W dantejskim piekle królował Szatan, który sprzeciwiwszy się Bogu prowadzi z nim nieustanną walkę o duszę każdego człowieka.

Współczesny Kościół przedstawia jeszcze inną wizję piekła wyprowadzoną z interpretacji Biblii. Piekło nie jest miejscem, ale stanem duchowym. Jest to wizja całkowicie odmienna od przedstawionych wcześniej. Brak opisu konkretnego miejsca, dusze które zostają potępione nie są skazane na tortury fizyczne, nie palą się w wiecznie płonącym ogniu - cierpienie zostaje przeniesione w sferę duchową i psychiczną. Piekłem staje się niemożliwość przebywania w pobliżu Boga, najwyższą i najgorszą z kar jest brak nadziei.

Jeszcze inny obraz współczesnego piekła pojawia się w wizjach tworzących obecnie artystów. Przełamują oni wszelkiego rodzaju stereotypy niejednokrotnie umiejscawiając piekło w zupełnie realnych i bliskich nam miejscach. Jednym z takich obrazów staje się utwór "Dno piekła" Andrzeja Bursy. Jest to spojrzenie niekonwencjonalne, podkreślające piekielność rzeczywistości, w której żyjemy. Bursa pisze:

"(…) ci starcy

hodowani dość często w mieszkaniach (…)"

W takim piekle nie ma nadziei, tam istnieje tylko:

"uparte dążenie

z pełną świadomością jego bezcelowości"

W całkowitej opozycji do tych wszystkich obrazów piekło przedstawia Zbigniew Herbert w swoim wierszu zatytułowanym "Co myśli Pan Cogito o piekle". W tym liryku nie pojawia się element zagrożenia, zastraszenia, tortur i cierpienia. Herbertowskie piekło to spokojna ostoja artystów. W piekle pojawia się Belzebub, ale gra rolę mecenasa artystów. Miejsce opisywane przez Herberta staje się azylem artystów, pełnym luster, instrumentów i obrazów. Poeta jednak podkreśla że w takim obrazie piekła tylko artyści są grupą uprzywilejowaną.

"Belzebub popiera sztukę. Zapewnia swym artystom spokój, dobre wyżywienie i absolutną izolację od piekielnego życia."

Szatan na swój sposób faworyzuje artystów, dzieje się to kosztem pozostałych ludzi, ale o ich potencjalnych cierpieniach poeta nie wspomina.

Sądzę, że piekło istnieje i każdy z przedstawionych powyżej obrazów jest jakimś z odwzorowań tego miejsca. Trzeba podkreślić że najczęściej jest tak, że człowiek sam stwarza sobie samemu, albo drugiemu - piekło - swoim zachowaniem i podejściem do otaczającego świata.