DEKADENTYZM:
* powszechny w całej Europie prąd duchowy, szczególnie ważny dla końcowych lat XIX wieku; jego podstawą była postawa skrajnie pesymistyczna oraz indywidualistyczna i przeświadczenie o własnej słabości duchowej;
* ukształtowany przez cyganerię artystyczną, która w opozycji do mieszczan kreowała wzorzec nadwrażliwego, wyobcowanego artysty, który nie był przystosowany do realiów życia;
* kierunek charakterystyczny dla wszystkich momentów schyłkowych, w Polsce najbardziej wyraźny w twórczości poetyckiej;
* utwory: Staff "Deszcz jesienny", Tetmajer "Koniec wieku XIX" i "Wszystko umiera z smutkiem i żałobą".
REALIZM:
* kierunek literacki, który powstał w połowie XIX wieku, dominował w europejskiej prozie tamtego okresu;
* podstawową zasadą poetyki realizmu jest mimetyczność - naśladowanie współczesnego autorowi świata w dziele literackim;
* rzeczywistość jest przedstawiana z punktu widzenia statystycznego odbiorcy i poddana ocenie zgodnie z powszechnie przyjętymi zasadami moralnymi i zdrowym rozsądkiem;
* pod względem kompozycyjnym utwór stanowi zamkniętą całość, a język zachowuje poprawność;
* bohater jest najczęściej zaprezentowany na tle całego społeczeństwa, a podstawową motywacją jego działań jest psychologia;
* utwór: Żeromskiego "Rozdziobią nas kruki, wrony".
NATURALIZM:
* kierunek literacki powstały w drugiej połowie XIX wieku we Francji, szczególnie popularny w Europie i Stanach Zjednoczonych na przełomie XIX i XX wieku;
* jego twórcą był Emil Zola, który chciał przenieść do literatury techniki stosowane w naukach eksperymentalnych;
* autor traci swoje kompetencje na rzecz sceny i bohatera;
* bohaterowie reprezentowali subiektywną perspektywę, ale ich los i psychika były podporządkowane deterministycznym zasadom (np. uwarunkowaniom społecznym albo fizjologii);
* ciągłość narracyjna została zarzucona na rzecz ukazywania epizodów z życia postaci, niezwiązanych z fabułą wydarzeń;
* poetyka naturalizmu także zakładała mimetyczność, a język utworów często był potoczny;
* utwór: Zapolskiej "Moralność pani Dulskiej".
IMPRESJONIZM:
* kierunek artystyczny, cieszył się szczególnym powodzeniem w malarstwie, powstał w drugiej połowie XIX wieku we Francji;
* dla literatury istotna była niezwykle subiektywna i skoncentrowana na uchwyceniu chwilowych i zwiewnych doznań prezentacja;
* w utworze literackim ważną rolę odgrywały brzmieniowe aspekty tekstu (wykorzystanie onomatopei), a także nastrojowość, barwność i zmysłowość przedstawianego obrazu (liczne epitety, wykorzystanie zjawiska synestezji);
* utwory: Tetmajera "Melodia mgieł nocnych", Żeromskiego "Zmierzch".
SYMBOLIZM:
* powstały we Francji i Belgii prąd literacki charakterystyczny dla końca XIX wieku, cieszył się znacznym powodzeniem w całej literaturze światowej;
* jego zadaniem było wyrażanie niewyrażalnego, czemu służyło zastosowanie symboli, ich wieloznaczność pozwalała mówić o tych aspektach rzeczywistości, które pozostawały poza racjonalnym poznaniem, to, co było nieokreślone i nienazwane;
* dzieła symboliczne za pomocą sugestii, aluzji, odpowiedniego klimatu utworu, jego obrazowania i muzyczności w szczególny sposób oddziaływały na odbiorców;
* utwory: Wyspiańskiego "Wesele", Kasprowicza "Krzak dzikiej róży w Ciemnych Smreczynach", wiersze Leśmiana.
EKSPREZJONIZM:
* ten awangardowy prąd literacki został ukształtowany w państwach niemieckojęzycznych około roku 1910, jego koniec datuje się na lata dwudzieste;
* sztuka ekspresjonistyczna miała ukazywać wewnętrzny świat człowieka, dlatego najważniejszą kategorią estetyczną tego prądu był wyraz pojmowany jako działanie, który pozwalał pokazywać pełne dynamiki przeżycia ludzkie;
* człowiek był ukazywany jako składowa część wszechświata, dlatego powszechne były odwołania do mitologii i tradycyjnych symboli;
* stylistycznie utwory ekspresjonistyczne łączyły różnorodne środki: patos z wulgaryzmami, poetyzymy przeplatał prozaizmami, w lirycznych wyznaniach był obecny krzyk;
* świat prezentowany był często w groteskowym lub zdeformowanym ujęciu;
* utwory: Kasprowicza "Hymny", Kadena-Bandrowskiego "Generał Barcz".
