Literatura Młodej Polski stworzyła wizerunek dekadenta, który czuje się zagubiony i nieszczęśliwy w świecie końca XIX wieku. Ale nawet tacy pesymiści próbowali doszukać się w swoim otoczeniu pozytywnych wartości, które dawałyby chociaż chwilowe ukojenie znękanych dusz. Takim motywem, do którego często odwołują się poeci młodopolscy, jest piękno przyrody. To dzięki naturze człowiek potrafi oddać się refleksjom nad życiem i światem. Dlatego też Tatry cieszyły się szczególnym powodzeniem wśród malarzy, poetów i muzyków, którzy ich motyw z chęcią wykorzystywali w swojej twórczości. Wśród górskich skał człowiek odzyskiwał poczucie bezpieczeństwa i przestawał myśleć o kruchości swojego istnienia. Przygnębiony nieprzyjazną rzeczywistością dekadent chętnie oddawał się obcowaniu z potężną przyrodą i góralami.

KAZIMIERZ PRZERWA - TETMAJER

Poetą, dla którego polskie góry i ich przyroda stały się źródłem fascynacji i przyczynkiem do refleksji, był Kazimierz Przerwa-Tetmajer.

Opisy tatrzańskiej przyrody jego autorstwa odznaczają się wypracowaną techniką impresjonistyczną, której cechy charakterystyczne to:

* całkowicie zsubiektywizowany obraz świata podporządkowany podmiotowi lirycznemu utworów i skoncentrowanie się na zaprezentowaniu nastroju danej chwili,

* użycie elementów świetlnych, zapachowych i dźwiękowych tworzących malarski efekt,

* nasyceniu pejzażu światłem i barwami o zatartych konturach, dzięki czemu można rejestrować zmiany obserwowanego obrazu.

Tę technikę wykorzystał poeta w kilku utworach, z których najbardziej znane to: "Widok ze Świnicy do Doliny Wierchcichej" i "Melodia mgieł nocnych (nad Czarnym Stawem Gąsienicowym)".

"Widok ze Świnicy do Doliny Wierchcichej"

* Utwór prezentuje tatrzański krajobraz, który staje się przyczyną poczucia ukojenia i uspokojenia, które przynosi obcowanie człowieka z górskim klimatem wyciszenia, ale także cierpień i namiętności przypominającym senne doznania.

* Widoki są prezentowane przy pomocy technik impresjonistycznych: próba uchwycenia chwilowego doznania, zatrzymanie ulotnego momentu, w którym można zaobserwować szczególny kolor podkreślony światłem albo niesamowite szczegóły; dzięki skoncentrowaniu się poety na chwili podkreśla on wyjątkowość tego momentu.

* Tatrzański pejzaż tworzą: przezroczysta mgła, szumiący potok, zieleń gór.

* Jednakże puenta utworu jest pesymistyczna:

"Patrzę ze szczytu w dół: pode mną

przepaść rozwarła paszczę ciemną -

patrzę w dolinę, w dal:

jakaś dziwna mię pochwycą

bez brzegu i bez dna tęsknica,

niewysłowiony żal..."

Piękno górskiej przyrody nie zawsze jest powodem ukojenia.

* Chociaż poeta uważał, że tatrzański pejzaż może mu dać poczucie uspokojenia, okazuje się, że jest ono jedynie chwilowe.

"Melodia mgieł nocnych (Nad Czarnym Stawem Gąsienicowym)"

* Ten utwór jest pozbawiony wcześniejszego pesymizmu.

* Dzięki połączeniu doznań kolorystycznych, dźwiękowych, zapachowych poeta porusza zmysły odbiorcy.

* W liryku poeta personifikuje tatrzański krajobraz; dzięki temu podkreśla jego piękno, rysuje zwiewność i lekkość nocnych mgieł, które współgrają z nietoperzami i sowami oraz drzewami i potokami; przy zastosowaniu różnorodnych środków poeta tworzy niezwykły pod względem artystycznym obraz nocnego pejzażu w górach.

* Przedstawiona natura zobrazowana została w nieustannym ruchu i szczególnym oświetleniu, w czym wyraża się pragnienie podmiotu lirycznego do zatrzymywania unikalnych zjawisk przyrodniczych.

"Limba"

* Połączenie tematyki gór z symbolizmem: przedstawione drzewo stojące nad przepaścią, wokół którego stoją ponure skały i szaleją ciemne chmury symbolizuje osamotnionego i wyobcowanego człowieka.

"Morskie Oko" (sonet)

* Wiersz stanowi opis jednego z najbardziej uroczych jezior tatrzańskich.

* Podmiot liryczny w swym opisie podkreśla piękno Morskiego Oka i opisuje jego położenie.

* Wiersz podkreśla trwałość niektórych elementów przyrody - skał, których nie może zniszczyć ani potężna wichura, ani uderzenie strumienia wody.

* Poprzez ukazanie ponadczasowego jeziora, które istnieje do stuleci, poeta podkreśla ulotność ludzkiego życia w porównaniu z wiecznością przyrody.

Tetmajer uczynił bohaterem swoich utworów także człowieka żyjącego wśród górskiej przyrody. Jest nim rozbójnik, odważny i silny mężczyzna, który dla dobra biednych ludzi rabuje bogaczy i oddaje łup biedakom. Ta postać występuje w "Pieśni o Jaśku zbójniku" i w lirycznej opowieści "Jak Janosik tańczył z cesarzową". Dzięki poecie Janosik stał się symbolem ludzkiej solidarności i uosobieniem społecznej sprawiedliwości.

Podhalański folklor w twórczości Tetmajera występuje przede wszystkim w zbiorze opowieści "Na skalnym Podhalu" zainspirowanym spotkaniem z największym gawędziarzem górskim - Sabałą:

* Opowieści wchodzące w skład tomu to góralskie gawędy napisane gwarą podhalańską (zapisywaną fonetycznie).

* W zbiorze Tetmajer przedstawił codzienne życie górali, prostą kulturę rozbójników, juhasów, myśliwych, którzy odznaczali się głównie silnym charakterem i psychiczną odpornością.

* Autor wplótł w swe opowieści fragmenty piosenek, gadek i przysłów góralskich, a także wątki zapożyczone z opowiadań gawędziarzy.

Tematyka góralska występuje także w dwuczęściowej powieści "Legenda Tatr" ("Maryna z Hrubego" i "Janosik Nędza Litmanowski").

JAN KASPROWICZ

Innym poetą, który także często wykorzystywał tatrzańskie motywy, był Jan Kasprowicz.

"Krzak dzikiej róży w Ciemnych Smreczynach" (sonet)

* Na utwór składają się niezwykle piękne opisy tatrzańskiego krajobrazu stworzone dzięki technice impresjonistycznej; górska przyroda jest przyczyną filozoficznych refleksji podmiotu lirycznego.

* Występujące w sonecie postaci spróchniałej limby i pełnego życia krzaku dzikiej róży szukającego schronienia w sąsiedztwie zimnych skał skłaniają do poszukiwania głębszych, symbolicznych treści: limba symbolizuje przemijanie oraz śmierć, zaś róża jest symbolem życia.

* Charakterystyczne, że każdy z czterech sonetów tworzących ten cykl prezentuje inny krajobraz, a zmiany pór dnia poeta oddał za pomocą gry świateł i barw.

* Dla powstałego w okresie przełomu modernistycznego wiersza charakterystyczne jest podkreślenie roli natury, która zyskuje symboliczne odniesienia.

Kasprowicz także skorzystał z folkloru podhalańskiego, czego wyrazem jest utwór "Taniec zbójecki" - stylizowana na kulturę góralską kompozycja pieśniowa zawierająca motywy ludowe.

W późniejszych utworach poetyckich Kasprowicza Tatry stały się miejscem, w którym można spotkać Boga. Franciszkańska postawa wyraża otrzymaną od Boga radość życia, którą przynosi każdy dzień.

W poezji Kasprowicza Tatry są jednocześnie miejscem pełnych dramatyzmu wahań i rozterek, a także niezachwianej wiary i poczucia harmonii świata. To właśnie góry są świadkiem przemiany zachodzącej w człowieku.

Przedstawione przykłady doskonale obrazują wpływ motywów tatrzańskich na poezję epoki Młodej Polski. Ówcześni twórcy podkreślali szczególnie nieskażenie gór cywilizacją i ludzką obecnością. Tamtejsza niezwykła przyroda stała się synonimem piękna, ale także miejscem poszukiwanego azylu, ostoją chroniącą przed nieprzychylną rzeczywistością. Dzięki poetom epoki dokonano mitologizacji Tatr.