Lata 1890-1918 w naszej literaturze nazywane są zazwyczaj Młodą Polską.
Popularne są również inne określenia: modernizm, romantyzm, dekadentyzm, fin de sciecle, symbolizm.
Modernizm pochodzi od francuskiego słowa "modern", tzn. współczesny, nowoczesny i oznacza zespół nowatorskich tendencji i postaw we wszystkich dziedzinach życia i sztuki.
I tak w filozofii nowe tendencje przejawiały się w buncie przeciw materializmowi i dążeniu do wzmocnienia duchowej sfery życia, przede wszystkim poprzez rozwój sztuki, nowych kierunków artystycznych.
W dziedzinie społecznej był to bunt przeciwko zacofanemu, obłudnemu i pełnemu egoizmowi mieszczaństwu. Stąd antybohaterem utworów modernistycznych stał się filister. Krytyka filisterstwa to jeden z głównych tematów modernizmu, a jego wyznaczniki formalne to m.in.: odejście od realizmu i akademizmu (schematyzmu) na rzecz nowatorskich tendencji i twórczej swobody. Poeta Langer rozumiał modernizm jako granicę między nowym a starym światem, dawną a obecną literaturą. Wybitny badacz literatury Kazimierz Wyka w "Modernizmie polskim" udowadnia, że tytułowe określenie zarezerwowane jest wyłącznie dla nowatorskich utworów z początkowego okresu epoki, tj. z lat 1887-1903.
Neoromantyzm (nowy romantyzm) - nazwa po raz pierwszy pojawia się w pracy Edwarda Porębowicza pt. "Poezja polska nowego stulecia". Badacz akcentował przynależność literatury polskiej lat 1910-1920 do romantyzmu . Podkreślał wzajemną zależność i pokrewieństwo utworów, związki stylistyczne i tematyczne.
Rodowód i próbę analizy neoromantyzmu zawarł Julian Krzyżanowski w "Neoromantyzmie polskim".
Wspólne elementy romantyzmu i neoromantyzmu:
- niezgoda na niewolę narodową
- rozumienie literatury jako sztuki "ku pokrzepieniu serc", ukazującej heroiczne przykłady patriotyzmu z polskiej przeszłości
- charakterystyczny bohater: indywidualista, samotnik, buntownik, człowiek niezrozumiany i odrzucony przez otoczenie, targany sprzecznymi emocjami
- fascynacja ludowością.
W tym czasie Zenon Przesmycki odkrywa Norwida. Utwory poety drukuje "Chimera", ukazują się poważne opracowania jego twórczości.
Dekadentyzm - ("dekadens" - schyłkowość). Wyraz anarchicznego buntu poety przeciwko cywilizacji urbanistyczno-przemysłowej oraz filisterskiej moralności.
We Francji pojawia się czasopismo "Dekadent", na którego łamach publikowano nowatorskie utwory.
Nazwa i założenia kierunku doprowadziły do wytworzenia się dwóch jego rozumień:
- Przekonanie o rozpadzie pewnej formacji kulturowej, zmierzch, koniec epoki, który przyniósł u niektórych artystów spadek energii twórczej i spowodował w pewnym sensie pogrążenie sztuki i artystów w apatii i bezideowej pustce.
- Zmierzch epoki porównywano ze zmierzchem Cesarstwa Zachodniorzymskiego, kiedy to swój renesans przeżywały kultura i sztuka. Zestawienie z działaniem człowieka, który w obliczu nadchodzącej śmierci stara się dać z siebie wszystko. Takie rozumienie dekadentyzmu u niektórych artystów wywołało eksplozję talentu i sił twórczych. Paul Verlaine w wierszu "Dekadent" pisze nawet: "Jam cesarstwo u schyłku wielkiego konania". Poeta kreśli obraz pięknej, honorowej, dostojnej śmierci. Mówi o erze wyrafinowania, sublimacji, eksplozji przed konaniem.
Fin de siecle [wym. fę de sję:kl]- pochodzące z języka francuskiego określenie schyłkowych tendencji końca XIX wieku, charakteryzujących się nasileniem dążeń dekadenckich w obyczajowości, literaturze, sztuce. Dosłownie: "koniec wieku", w potocznej mowie termin oznacza: koniec, schyłek, rozpad.
Kazimierz Przerwa Tetmajer wiersz opisujący stan emocjonalny współczesnego człowieka tytułuje właśnie "Koniec wieku XIX".
Sztukę lat 1890-1918 określa się często nazwą symbolizm. Symbol wyraża treści, których nie sposób całkowicie odczytać, rozszyfrować.
I rzeczywiście kultura przełomu wieków ma symboliczny charakter. Wieloznaczność znaczeń umożliwiły artystom opis tego, co trudne do dosłownego nazwania. Stąd np. tak wiele symbolicznych elementów w "Weselu" Stanisława Wyspiańskiego: "złoty róg", "chocholi taniec", "czapka z piórem", itd.
Teoretykiem kierunku był m.in. Zenon Przesmycki jako autor wstępu do dramatów Maeterlincka. Stephan Mallarme natomiast rozpowszechnił nowe rozumienie poezji, inne od klasycznego czy romantycznego. Zanegował podziały gatunkowe i emocjonalizm (uczucia) jako główny wyznacznik sztuki. Symboliści na nowo przywrócili liryce - poetycki charakter. Wprowadzili rozróżnienie poezji i prozy, poemat, wiersz - stał się językowo wyrażoną mową uczuć. Ale ważniejsze od emocji było wyrażające je słowo, jego wieloznaczność miała tutaj decydujące znaczenie.
Paul Verlaine podkreślał natomiast istotną rolę muzyki. Pisząc "muzyka ponad wszystko" - definiował poezję jako "mowę", przemawiającą bardziej do zmysłów i emocji niż do intelektu.
Młoda Polska - najczęstsze i najpopularniejsze określenie literatury polskiej lat 1890-1918.
Nazwa została utworzona na wzór zachodnioeuropejskich (Młoda Francja, Młode Niemcy, Młoda Skandynawia).
Po raz pierwszy wykorzystano określenie "Młoda Polska" w sporze pokoleniowym w 1898 roku, kiedy to na łamach krakowskiego "Życia" ukazał się cykl artykułów Artura Górskiego pt. "Młoda Polska".
Kazimierz Wyka twierdzi, że nazwa jest najmniej obciążona zawartą w nim interpretacją. Nie podkreśla np. jednoznacznie związku z romantyzmem (jak neoromantyzm), i nie odwołuje się do zjawisk wychodzących poza literaturę (jak np. dekadentyzm czy modernizm), nie eksponuje jednej, nadrzędnej cechy (jak np. symbolizm).
W warunkach niewoli ważna była również narodowa, patriotyczna wymowa określenia. Młoda Polska umiejętnie godziła sprzeczne poglądy i rozwiązania formalne. Dlatego objęła całość zjawisk, które zaszły w literaturze polskiej w latach 1890-1918.
Chronologiczne granice Młodej Polski wyznaczają:
- początek:
-rok 1984 - wydanie II tomu poezji Kazimierza Przerwy-Tetmajera (w tomie znalazły się m.in. "Evviva l'arte")
-rok 1891 - debiut Kazimierza Przerwy-Tetmajera
-rok 1890- umowny początek Młodej Polski
- koniec:
-rok 1905 - wybuch rewolucji w Rosji
rok 1907 - śmierć Stanisława Wyspiańskiego
rok 1903 - wydanie "Próchna" Wacława Berenta (rozrachunek z epoką)
rok 1918 - umowna data zakończenia- odzyskanie przez Polskę niepodległości po 123 latach niewoli.
