Fundamenty ideologii Wyspiańskiego ugruntowała szkoła historyczna w Krakowie, dokonująca krytycznej rewizji polskiej historii, szukająca mentalnych przyczyn wszystkich klęsk narodowych. Prastary Kraków razem ze swą romantyczną historią, zabytkami oraz pamiątkami kultury, wywarł na Wyspiańskim olbrzymie wrażenie. Szczególne uczucia budził w artyście Wawel. Jeden z początkowych dramatów Stanisława Wyspiańskiego, stanowi "Warszawianka". Jest to jednoaktówka, poruszająca dręczące problemy dziejów powstania listopadowego, oraz jego romantycznych pobudek. Ludzie młodzi nie toczą walk, aby zwyciężyć w imię ojczyzny, lecz aby złożyć jej najwyższą ofiarę- własne życie. Ten właśnie element ideologii romantycznej, jest dla Wyspiańskiego jednym ze źródeł braku zdolności narodu polskiego do obrony swej ojczyzny oraz powodem porażek. Kwestię powstania listopadowego porusza również "Noc listopadowa". Dzieje powstania zostały tutaj zawężone do jednej powstańczej nocy sukcesu oraz porażki. Wyspiański wplótł w akcję utworu wątek z mitologii. Interesowały go również dzieje dawniejsze, w których szukał sensów ogólnych, a także prawidłowości historiozoficznych, istotnych dzisiaj oraz w przyszłości. Dramatami historycznymi Wyspiańskiego są: "Legenda", "Bolesław Śmiały", "Zygmunt August - sceny dramatyczne". Stanisław Wyspiański tworzył także rapsody, np.: "Kazimierz Wielki", "Henryk Pobożny", "Piast". Najwybitniejszym dziełem Wyspiańskiego określa się "Wesele". Inspiracją do napisania tego dramatu było autentyczne wesele poety imieniem Lucjan Rydel i Jadwigi Mikołajczykówny, wiejskiej panny, rodem z podkrakowskiej miejscowości Bronowice. Wyspiański został zaproszony na to wesele. Tego rodzaju mieszane stanowo małżeństwa były przejawem pewnej mody wówczas panującej - tzw. chłopomanii, widocznej zwłaszcza wśród inteligenckich sferak Krakowa. W dramacie "Wesele" pisarz przedstawia źródła tego silnego zainteresowania się ludnością chłopską. Krakowska inteligencja z początków XX stulecia, doznawała znacznego kryzysu ideologicznego. W przeddzień odzyskania niepodległości, naród polski potrzebował wiele sił oraz chęci do podjęcia działań. Ogarnięta była wyraźnym w końcu zeszłego stulecia dekadentyzmem oraz zwątpieniem w konieczność jakichkolwiek działań. Z tego też powodu, miejscowe elity zaczęły szukać życiodajnej siły oraz witalności pośród zwyczajnego, nie zmanierowanego mieszczańskim życiem, społeczeństwa chłopskiego. Chłopi w świadomości warstw inteligenckich, zyskiwali rangę symbolu siły oraz potęgi narodowej, to w nich był ukryty prastary, piastowski element polskiego narodu. Autor, w drugim akcie utworu, wprowadza grupę bohaterów fantastycznych, przez co całe dzieło zyskuje formalne cechy tzw. dramatu romantycznego. Podobnie lekko, jak w przypadku dramatu romantycznego, jest tutaj potraktowana fizyczna rzeczywistość, poeta obficie wykorzystuje wątki fantastyczne, duchy, zjawy są postawieni na równi z pozostałymi bohaterami dramatu. Lecz "Wesele" ma cechy jedynie podobne do cech dramatu romantycznego. Pierwiastki romantyczne zostają przez Wyspiańskiego wykorzystane w celu pogłębienia rysów poszczególnych bohaterów. W zasadzie większa część postaci fantastycznych, nie są niczym innym, jak sumieniami prawdziwych bohaterów dzieła. Motywy romantyczne w dziele Wyspiańskiego, posiadają zatem całkiem inną wymowę niż jego romantyczne korzenie. Interpretować je można niczym pewnego rodzaju rozrachunek z epoką romantyzmu, a nawet zminimalizowanie jego mistycznego przesłania. Wyspiański niejako oswaja romantyzm, jaki dotychczas kojarzony był z wzniosłymi czynami oraz wybitnymi wieszczami. Sprowadza w utworze wizje epoki romantyzmu do pozycji wytworów wyobraźni człowieka, majaków, jakie w swych wyobrażeniach napotkać mogą wszyscy, zarówno poeta, bądź dziennikarz, jak również prosty chłop. Lecz z innej strony, w poetyce "Wesela", daje się wyczuć tęsknotę autora za czasami romantycznymi, okresem "burzy i naporu", gdy wszystko jawiło się niezwykle prosto, gdy ludzka wola wydawała się nie mieć żadnych ograniczeń. Wyspiański wie jednak, iż romantyzm przeminął i już nie wróci ze swą czystą formą. Z perspektywy minionego czasu zauważa również, że polski romantyzm raczej nie wywiązał się ze swych powinności, a także wiązanych z nim wolnościowych nadziei. Autor tęskni jednak do czasów tej epoki, jaka, mimo, iż krytycznie potem oceniana, miała swój specyficzny urok.
Gabrielę Zapolską uznaje się za przedstawicielkę nurtu naturalistycznego. Zasadniczym rysem twórczości tej pisarki jest koncepcja emancypacji kobiet. Wizerunki postaci kobiecych, przedstawione są tutaj w sposób najbardziej sugestywny, są ponadto stworzone bardzo emocjonalnie. Pasję Gabrieli Zapolskiej, stanowił teatr oraz aktorstwo, zaś pisarstwo traktowała jedynie jako źródło swojego dodatkowego zarobku. Dramatopisarstwo Zapolskiej rozwinęło się najbardziej intensywnie na przełomie I oraz II dziesięciolecia XX wieku. Jest ona autorką m. in. dzieł takich, jak "Moralność pani Dulskiej", "Ich czworo" czy "Panna Maliczewska". Pisarka, w swoich dziełach dramatycznych, a zwłaszcza w utworze "Moralność pani Dulskiej", krytykuje obłudę mieszczańską mieszczan, odkrywa jego kulisy oraz mroczne strony. Warstwy mieszczańskie stanowiły najczęstszy cel ataków dzieł naturalistycznych, według których jest to społeczność zacofana, obłudna oraz dwulicowa. Tekst utworów przeplata autorka licznymi pierwiastkami komediowymi, a także farsowymi. Przedstawiane wydarzenia nie spełniają tutaj znaczącej roli, są tylko czynnikiem, który wyzwala reakcje psychiczne postaci, sposoby ich zachowywania w nieznanych, nowych sytuacjach.
