W baroku i oświeceniu współistniało obok siebie wiele poglądów politycznych, społecznych, religijnych i filozoficznych, które złożyły się na ciekawą i bogata kulturę tych lat. W dziedzinie religii, życia kościelnego prym wiodła kontrreformacja zapoczątkowana jeszcze w szesnastym wieku, w 1531 roku kiedy powołany został do tego celu zakon jezuitów, jako odpowiedź na reformatorskie wystąpienia Kalwina, Lutra czy Jana Husa, którzy wraz ze swoimi wiernymi odeszli od katolicyzmu tworząc kościoły protestanckie. Kościół rzymskokatolicki poprze ten ruch starał się nie dopuścić do zrelatywizowania dogmatów i zanegowania swojej tradycji. To również ważny czas przekładania Starego i Nowego testamentu na języki narodowe, oraz wielka popularność żywotów świętych.
W poetyce literaci zwracali się ku marinizmowi, którego podstawy programowe stworzył pochodzący z Włoch Giambattista Marino. Celem danego utworu było wzbudzenie ciekawości u czytelnika, zaskoczenie śmiałymi walorami kompozycyjnymi i stylistyczno-językowymi. To wtedy rozwinęły się gwałtownie w poezji anafory, oksymorony, rozbudowane epitety. W Polsce w swojej twórczości kierował się marinizmem Jan Andrzej Morsztyn. Drugą ważną koncepcja był gongoryzm. Operował on podobnymi co marinizm środkami stylistycznymi, lecz na poziomie treści zakładał wiele paradoksów, zaskakujących zestawień, wykorzystywał antytezy i dążył do nieoczekiwanego zakończenia. Poeci tworzyli w tym duchu poezje o dużych walorach intelektualnych i erudycyjnych. Starali się poprzez zmysły "informatorów duszy" wyrazić prawdę o świecie.
Ojcem duchowym racjonalizmu nazwano z kolei Kartezjusza, który w swojej "Rozprawie o metodzie" wyłożył wielką wiarę w umysł człowieka, który jest zdolny poznawać i wyrażać świat. Kartezjańską myśl podjął Baruch Spinoza, który twierdził, że tylko to jest prawdziwe, co można poznać i wyjaśnić rozumowo. Tak pojęty racjonalizm stał się podstawą myśli oświecenia. Ważne są dokonania Denisa Diderot'a twórcy i wieloletniego redaktora "Encyklopedii", która stałą się wielkim dokonaniem myśli oświecenia, skupiającym w sobie całość poglądów tego okresu. W dziedzinie wiary wyróżnić należ deizm, zakładający, że Bóg jest tylko stwórcą świata i już się nim nie interesuje pozwalając mu toczyć się własnym życiem, oraz ateizm, zaprzeczający jakoby istniał jakikolwiek absolut. Najbardziej znanymi deistami byli Wolter i wspomniany twórca "Encyklopedii", zaś podstawy filozoficzne ateizmu stworzył baron Holbach, który dodatkowo uważał, że religia to twór szkodliwy społecznie, stanowiący źródło zepsucia.
Innym nurtem w filozofii był empiryzm. Ważne dla jego zwolenników było doświadczenie, kształtujące sposób widzenia i rozumienia świata, przez doznającego go poprzez empirię człowieka. Podwaliny pod taki pogląd stworzyli Francis Bacon i John Locke. Ciekawą teorie stworzył Etienne de Condillac. Mówił on o sensualizmie, czyli pochodzeniu całości wiedzy ludzkiej z wrażeń. To jego pomysłu jest słynny "posąg", na przykładzie którego wykładał ludzka zdolność uczenia się poprzez postrzeganie i odczuwanie świata. W ten sposób odciskają siew duszy ludzkiej myśli, które z kolei wpływają na poznanie kolejnych rzeczy.
Jakby w odosobnieniu od oświeceniowych ideologii na rzecz ważkości rozumu ludzkiego stały poglądy Jana Jakuba Rousseau. Uważał on za jedyne wyznaczniki życia wartości moralne, zaś wszystko inne, w tym rozum, za negatywne jego aspekty, które szkodzą moralności. Uważał, że "Astronomię zrodziła przesądność, wymowę - ambicja, nienawiść, pochlebstwo; geometrię - skąpstwo, a wszystkie nauki, nie wyłączając etyki - pycha ludzka". Tak rozumiana wartość nauki stała się dla niego powodem odrzucenia sensu cywilizacji.
