Jest to epoka, która charakteryzuje się duża dekoracyjnością
Występuje dynamizm postaci.
W malarstwie występuje alegoryzm, liczne ornamentyki , przewaga tematyki religijnej.
Człowiek winien korzystać z życia jednak wymiar życia ma charakter pesymistyczny.
Renesans:
Jest to epoka którą charakteryzuje prostotę, umiar, spokój, proporcje. Ściany budowli zdobią fryzy i freski.
W architekturze przeważają zamki, pałace, ratusze i dwory.
Celem było ukazanie piękna świata i życie człowieka, bowiem w renesansie to człowiek był w centrum zainteresowania.
Powrót i sięganie do tradycji antycznej. Odrodzenie się człowieka.
Jest to epoka którą charakteryzuje prostotę, umiar, spokój, proporcje. Ściany budowli zdobią fryzy i freski.
W architekturze przeważają zamki, pałace, ratusze i dwory.
Celem było ukazanie piękna świata i życie człowieka, bowiem w renesansie to człowiek był w centrum zainteresowania.
Powrót i sięganie do tradycji antycznej. Odrodzenie się człowieka.
W Renesansie człowiek był w centrum całego zainteresowania. Uważano, że człowiek jest w stanie poznać wszystko. Humaniści odrzucali także, fakt iż człowiek rodzi się naznaczony grzechem pierworodnym. Człowiek jest osobą, która ma wolna wolę. To co robi zależy właśnie od jego woli a w życiu winien kierować się rozumem.
Dzieła literackie pisane w renesansie były prostym i klasycznym językiem. Wyrażano je w sposób jak najbardziej prosty i klarowny. Czerpano z antyku. Stosowane środki i gatunki stylistyczne musiały być dostosowywane zgodnie z obowiązującą zasadą decorum. Oddają w ten sposób ideał i prawdziwość życia człowieka renesansu.
Najciekawsze cytaty pochodzące z utworów renesansowych napisanych przez Jana Kochanowskiego.
Jan Kochanowski :
"... Nie porzucaj nadzieje,
Jakoć się kolwiek dzieje:
Bo nie już słońce zachodzi,
A po złej chwili piękny dzień przychodzi. ..."
("Pieśni" II, 9, w. 1 - 4 )
" Serce roście patrząc na te czasy ! "
Barok
Prawdopodobnego źródła pochodzenia terminu "barok" należy szukać w języku portugalskim lub hiszpańskim. W języku tamtejszych jubilerów słowo baruecco oznaczało rzadko spotykaną perłę o nieregularnym kształcie
czy też ogólnie jakiś kapryśne, nieprawidłowe dzieło sztuki. Istnieją też inne hipotezy odnośnie do pochodzenia tego pojęcia. Niezależnie jaki ustalimy źródłosłów, należy przyjąć, iż terminem barok w kulturze europejskiej jest określany okres od końca XVI wieku do polowy wieku XVIII.
Barok był w sztuce epoką - w porównaniu do harmonijnych i niejako klasycznych okresów jak renesans i oświecenie - można rzec dość dziwną i ponurą. Prawdopodobnie dlatego dziewiętnastowieczni badacze, którzy zarzucali barokowi nie tylko barbarzyństwo, ale i nieprzestrzeganie idealnych kanonów w sztuce, uznawali go za epokę "zepsucia i upadku wszelkiego smaku". Sąd ten był wynikiem po pierwsze - niewielkiej w XIX wieku wiedzy o literaturze epoki baroku, a także po drugie - stosunku badaczy do ideału klasycznej formy w twórczości. Zwłaszcza ten drugi element decydował o tym, iż każda inność, każde odstępstwo od reguł klasycznych, były odbierane negatywnie.
Na szczęście z końcem ubiegłego wieku zmienił się stosunek badaczy literatury do okresu baroku i wówczas zaczęto widzieć w nim również piękno oraz wartości pozytywne.
Jako okres historyczno-literacki barok, chociaż korzenie jego sięgają wieku szesnastego, zasadniczo dotyczy wieku siedemnastego, a nawet w niektórych regionach trwał jeszcze w 1. połowie wieku osiemnastego. W nieco opóźnionej w porównaniu do innych państw Europy Polsce barok pojawia się w końcu lat osiemdziesiątych wieku szesnastego. Wstępna faza trwała do lat 20. wieku siedemnastego, zaś rozkwit epoki przypada na wiek siedemnasty - wiek najbardziej chyba niespokojny i burzliwy w historii Rzeczpospolitej. Koniec epoki to lata pomiędzy rokiem 1700 a 1730. To przecież właśnie czas wojny z Turcją, potop szwedzki, wojna z Moskwą, powstanie Chmielnickiego i odsiecz Wiednia. I o ile okres panowania Jana Kazimierz był ogromnie niespokojny, to czasy saskie czyli okres Augustów II Mocnego i III był już epoką kryzysu Rzeczpospolitej.
Najbardziej wybitni twórcy epoki baroku:
Jan Andrzej Morsztyn urodził się w roku 1621, a zmarł w roku 1693. Początkowo był Arianinem, przeszedł jednak na katolicyzm. Był osobą niezwykle sprytną i zręczną. Umożliwiło mu to szybki awans zawodowy i polityczną karierę. Najwięcej czasu spędzał na dworze króla Jana Kazimierza.
Morsztyn należał do twórców salonowych, bowiem w swoich dziełach nie porusza zagadnień poważnych, nie dokonuje refleksji filozoficznych tylko opisuję atmosferę salonów, a także zamiłowanie do flirtów.
Mimo poruszania tematów błahych i prostych jego twórczość jest bardzo kunsztowna. Stosuje w wierszach Morsztyn następujące środki i gatunki literackie:
- przenośnia
- porównania
- wyliczenia
- powtórzenia
- stopniowanie
- kontrast
- paradoks
Utwory Jana Andrzeja Morsztyna zebrane zostały przez samego poetę w dwa zbiory. Pierwszy nosi tytuł "Kanikuła albo psia gwiazda". Drugi zatytułowany jest "Lutnia".
W zbiorach tych przeważa tematyka miłosna. Nie jest to tylko wyznawanie uczuć ale także naśladowanie dworskiego pełnego humoru i elegancji flirtu.
Przykłady wierszy:
- "Bierzmowanie"- jest to utwór opisujący wdzięk czar i urok pięknej Jagnieszki, podmiot liryczny to mężczyzna którego miłość aż spala, dlatego swoją ukochaną określa mianem ogniska.
- "Na kwiatki" - jest to piękny poetycki wiersz, uczuciem opisanym w nim jest zazdrość. Autor chciałby być zerwanym przez piękną ukochanym kwiatem. Kwiaty bowiem wplata ona we włosy, są za tym bliżej jej niż on.
- "Do trupa"- utwór ma bardzo kunsztowną formę sonetu. Jest on jednym z najbardziej znanych utworów Morsztyna. Utwór oparty na koncepcie. Zestawieniu uczuć i cechy dwóch przeciwstawnych postaci. Zestawia bowiem autor postać zakochanego do szaleństwa mężczyzny z trupem. Kontrast ten prowadzi do zaskakującego finału kiedy to nieszczęśliwie zakochany uznaje, że lepiej być trupem niż żyć i cierpieć. A cierpieniem jest dla niego wielka nieodwzajemniona miłość.
- "Niedostatek"- jest to utwór także o kobiecie. Tym razem przedmiotem rozważań jest niestałość uczuć i zachowania kobiety. Następuje tu wyliczenie niemożliwych zjawisk i finałowy wniosek że prawdopodobieństwo ich spełnienia jest o wiele większe niż "będzie stateczna która białogłowa".
- "Pieśń w obozie pod Żwańcem" jest to inna i odmienna tematyka. Dotyczy ona patriotyzmu. Jest to tematyka którą rzadko poruszał Morsztyn jako typowy przedstawiciel salonów. Prawdopodobnie bierze się to z faktu iż szlachty nie traktował poeta z szacunkiem lecz raczej z pogardą.
Oprócz dwóch zbiorów wierszy Morsztyn zajmował się także tłumaczeniem tragedii Corneille'a.
Dzieła Jan Morsztyna nie wniosły wiele do naprawy państwa. Mimo to są cenną zdobyczą i wartością literacką. Morsztyn bowiem udoskonalał swój warsztat poetycki i dbał o poetykę i tematykę salonową.
Daniel Naborowski
Poeta Daniel Naborowski był twórcą pisał epitafiów, fraszek i trenów. Początkowo lubił korzystać w swej twórczości z barokowych konceptów i słownych igraszek. W twórczości późniejszej ulegał elegijnym i sielankowym nastrojom, a także rozsławiał uroki życia ziemiańskiego, np. w utworach: "Marność", "Krótkość żywota", "Do Anny", "Cnota grunt wszystkiemu".
"Marność"- utwór ten jest nawiązaniem do biblijnej księgi Koheleta. Człowiek dąży w życiu doczesnemu do zdobycia jak największej ilości wartości materialnych. Wartości te mają jednak charakter przemijający. Można zatem wg poety kochać i żartować, śmiać się i weselić. Trzeba jednak pamiętać, że trzeba żyć uczciwie i pamiętać o śmierci.
"Krótkość żywota" poeta stara się odpowiedzieć na pytanie czym jest życie, jakie jest?
Odpowiedź na to pytanie jest następująca: życie człowieka jest bardzo krótkie, szybko przemija, a czasu nie można zatrzymać . Życie zatem jest chwilą.
"Cnota grunt wszystkiemu" dobra ziemskie bogactwa nie dają człowiekowi szczęścia Jedyną godna i trwała wartością jest cnota. Cnota zapewnia szczęście i sens życia.
Wacław Potocki
Jednym z tych twórców był Wacław Potocki. Głosił on wszelkie reformy. Był typowym głosicielem zasad wyznawanych przez szlachtę. Krytyce poddawał jedynie realizację zasad wyznawanych przez Sarmatów a nie samą ideologię.
Jego utwory to:
- "Transakcja wojny chocimskiej" utwór ten nawiązuje do antycznych utworów a w szczególności eposu. Tematem tego eposu jest przebieg i przygotowania do bitwy. Utwór ten miał być przykładem ukazującym gorący patriotyzm Polaków. Najpełniejszy temu wyraz daje postać polskiego wodza hetmana Jana Karola Chodkiewicza.
- "Pospolite Ruszenie" - jest to wiersz ukazujący bezsilność dobosza, który na próżno próbuje zbudzić szlachtę by ta stanęła do walki.
- " Zbytki polskie" jest to utwór w którym ukazana została krytyka przepychu z jakim żyje szlachta. Nie zwraca ona uwagi potrzeby na kraju tylko jedynie na własne.
Jan Chryzostom Pasek
Jan Chryzostom Pasek był autorem "Pamiętników". Napisał je około roku 1690 , należą one do nurtu sarmackiego. Jeśli chodzi o literaturę a zwłaszcza pamiętniki i diariusze są były one bardzo chętnie poczytywane w Polsce w wieku XVII. Literatura ta stanowi także kopalnię informacji o dawnych i odległych czasach. Poznajemy dzięki nim ludzi ich zwyczaje, a także ich mentalność. To wszystko jest możliwe gdyż autor ma bezpośredni stosunek do ukazywanych , opisywanych przez siebie faktów i wydarzeń.
"Pamiętniki" które napisane były koło roku 1690, podzielone są na dwie części. Pierwsza część przedstawia opis wypraw i tułaczki wojennej autora, druga natomiast ukazuje paska jako pędzącego spokojny żywot na roli - gospodarza.
W pamiętnikach opisuje on swoje wielkie zasługi a także czyny wojenne opisuje walkę ze
Szwedami, a także rokosz Lubomirskiego, i odsiecz Wiednia. Dwa wymienione wydarzenia ukazane są z perspektywy nie obserwatora ale jest to powielenie relacji innego uczestnika.
Według opisów Paska szlachcic Sarmata jawi się nam jako dzielny i waleczny żołnierz. Nie walczy on jednak dlatego, że ma na sercu los ojczyzny ale dlatego że wojna przynosi mu zysk i ogromne dobra materialne jakie pochodzą z łupów. Podróże odbywa dlatego że go one interesują, budzą w nim ciekawość.
W utworze tym w części pierwszej mamy także opis udziału Paska we Mszy Świętej. Wziął w niej udział nie zmazawszy krwi ze swoich rąk.
Pasek jawi się jako zawadiaka, częsty uczestnik zabaw i pojedynków. Opisuje ucztę u Jasińskiego podczas której
Autor pojedynkował się z innym szlachcicem Nurzyńskim. Jest to kolejny dowód na to że Pasek jest osoba chytra przebiegłą ale i tchórzliwą. Postanawia w końcu zmienić tryb życia i osiąść na stałe na wsi i zająć się gospodarką. Rozpoczyna poszukiwania kandydatki na żonę. Te opisy znajdują się już w części drugiej pamiętników. Ponad to druga część tego dwu częściowego utworu jest obrazem życia ziemskiego jaki wiódł Pasek. Jest on tu ukazany jako typowy przedstawiciel Sarmatów. Ma takie cechy jak pijaństwo, lenistwo, zabobonność. Język którym zostały napisane pamiętniki jest niezwykle barwny żywy ale i także potoczny.
Wskazuje to na zamiłowanie Paska, do tworzenia gawęd.
Podsumowanie:
Jak wynika z przedstawienia sylwetek i twórczości najwybitniejszych twórców barokowych należy stwierdzić , że barok nie do końca jest epoką zacofaną i w której występuje przerost formy nad treścią. Wszystko, o czym pisali i także w jaki sposób pisali, było tylko próbą odzwierciedlenia rzeczywistości obyczajów tamtych czasów.
