Tło historyczne epoki baroku:

Tłem epoki baroku są przede wszystkim są konflikty i wojny które prowadziły do niszczenia kraju. Wojny , które prowadziła Rzeczpospolita to trwająca trzydzieści lat wojna. Toczyła się ona w latach 1618 - 1648. Za jej sprawą nastąpił powolny rozpad naszego państwa. Osłabła także nasza pozycja na arenie międzynarodowej.

Początek zapowiadającej się klęski i upadku sygnalizowane były przez częste wystąpienia opozycji . Na opozycję składały się magnaci i szlachta. Stawiali się oni przeciw wprowadzeniu w Polsce jakichkolwiek reform.

Przeciwstawili się między innymi wzmocnienia władzy królewskiej, reformy skarbu państwa, a także reform wojskowych i państwowych. Oto wojenne następstwa i skutki jakie wywołały te opozycje: to rokosz Lubomirskiego, który skierowany był przeciw panującemu królowi. Rokosz ten miał miejsce w roku 1665. Następstwem czego była abdykacja Jana Kazimierza w 1668.

Udana próba odzyskania świetności i potęgi na arenie międzynarodowej udała się dopiero królowi Janowi III Sobieskiemu. Odniósł zwycięstwo pod Wiedniem w 1683 roku.

Przyczyną zmian jakie zachodziły w Europie zwłaszcza w państwach katolickich był ruch kontrreformacki.

W krajach protestanckich to instytucji Kościoła i nowy typ religii. W naszym kraju do głosu dochodzi nurt zwany ideologią sarmacką wyznawaną przez szlachtę.

Sarmatyzm jest to ideologia i koncepcja kulturowa, z którą utożsamiała się szlachta polska. Nazwa Sarmatyzm pochodzi od legendarnego ludu Sarmatów, który mieszkał nad Wołgą w pierwszym tysiącleciu przed naszą erą. Sarmatyzm panował w Polsce mniej więcej od końca XVI wieku , aż do połowy wieku XVIII. Kronikarze używali tej nazwy zazwyczaj do nazwania ziem należących do naszej ojczyzny. Pochodzenie sarmackie przypisywano ludom Słowiańskim czyli między innymi Polakom.

Kontrreformacja i nurt sarmacki nie były niestety jedynymi przyczynami kryzysu w naszym państwie.

Rzeczpospolita w okresie baroku była drugim co do wielkości państwem w Europie. Co przyczyniło się to ciągłych nieustannych wewnętrznych konfliktów. Warto tu zaznaczyć iż ludność zamieszkująca tereny Rzeczpospolitej to tylko w 40% była ludność Polska. Liczba ludności obcej stale rosła związane to było z ciągłym włączaniem do naszego państw podbitych ziem wschodnich. Przyczyniło się to do powstawania ciągłych i nowych sporów o podłożu narodowościowym i społecznym .

Także zaczęły do głosu dochodzić różnice społeczne i majątkowe. Zwłaszcza pomiędzy stanem szlacheckim a niemiłosiernie wykorzystywanymi chłopami.

Wstępowanie różnic majątkowych było także zauważalne wewnątrz samego stanu szlacheckiego. Na dwóch skrajnych i przeciwległych biegunach znajdowała się magnateria i bezrolna szlachta. Konflikty i rozłamy te miały miejsce starano się za wszelką cenę utrzymać jednolitość tej warstwy społecznej jaka była bez wątpienia szlachta.

Spory te najczęściej j dotyczyły majątku lub polityki.

Narastające konflikty ciągle podsycała magnateria. Z tych wielu powodów Rzeczpospolita epoki baroku upadła.

Jan Chryzostom Pasek - napisał on tylko jeden utwór. Utworem tym są napisane około 1690 roku dwuczęściowe "Pamiętniki". W pierwszej części poznajemy przygody wojenne Paska. Lata w które opisane mamy w tej części to od 1656-1666 roku. Natomiast część druga przedstawia wydarzenia z lat 1667-1688. W tej części autor jawi nam się jako gospodarz, a także jako wzorowy obywatel. Jeśli chodzi o znaczenie tego utworu w literaturze to jest ono ogromnym i niewyczerpalnym źródłem wiedzy o dawnych czasach obyczajach i kulturze.

Charakterystyka życia i zwyczajów drobnej szlachty:

  • chętnie pracują na swojej ziemi, uprawiają ją
  • uwielbiają biesiadowanie, zabawy, chętnie biorą udział w różnych uroczystościach
  • zamiłowanie do wygłaszania mów, pracowanie nad swoimi przemówieniami
  • są to osoby ceniące przepych i bogactwa
  • są bardzo rozrzutne, żyją ponad stan
  • mają charakter awanturników, często urządzają pojedynki, bójki,
  • dbanie o własny honor aż do przesady
  • są osobami religijnymi, jednak religia ta ma raczej charakter zewnętrzny, mniemanie o szczególnej opiece jaką Bóg obdarzył szlachtę
  • wiara także w zabobony, czary i cuda
  • niechęć do nauki i poszerzania swojej wiedzy

Szlachcic Sarmata pisał chętnie pamiętniki, w których opisywał swoje pełne przygód życie.

Jan Chryzostom Pasek jest XVII wiecznym przykładem typowego Sarmaty. Niestety nie świecił on dobrym przykładem. Jego zachowanie jest negatywne. Jego osoba pełna jest typowych sarmackich wad. Do tych wad zaliczamy przede wszystkim zacofanie, awanturniczy i kłótliwy sposób rozmawiania i rozwiązywania problemów. Także pijaństwo, samochwalstwo. Był osobą bardzo zadufaną i pewną siebie.

W swoich pamiętnikach opisuje swoje życie, które przedstawia w sposób idealny. Przekonany jest o tym że tylko szlachta ma prawa, jej należą się wszystkie przywileje. Dlatego uważa, że jak najdłużej powinna panować w państwie złota wolność szlachecka. Jest wyjątkowo mocno przywiązany do swoich przywilejów, nie dostrzega że wyrządzają one krzywdę państwu. Nie tylko bowiem Pasek ale i reszta sarmackiej szlachty była przeciwna reformom państwa.

Ucisk chłopów i ich złą sytuację uważają za jak najbardziej słuszną. Nawet zdarzają się przypadki nieludzkiego i okrutnego traktowania chłopów przez szlachtę.

Źle odnoszą się także do mieszczan jest to ich typowa wada wywyższania się ponad inne stany.

Negatywny stosunek i brak tolerancji wobec innych narodów i religii.

Przekonanie że Polacy i ich zwyczaje są jedyne i najlepsze. Pogardliwie nazywają inne narodowości np. Szwedzi to naród świński, Moskale to naród jaszczurczy , obyczaje duńskie są dla nich śmieszne.

Bardzo niechętni są do wszelkich nowości i do tego, co płynie z innych państw.

Niestety wyżej wymienione cechy odzwierciedlają rozkład naszego XVII wiecznego społeczeństwa.

Szlachta jest nie tolerancyjna, zapatrzona w siebie, awanturnicza jednym słowem możemy ją określić jako zacofaną.

Ponad to z utworów barokowych a w szczególności z pamiętników i listów poznajemy także panujące w baroku zwyczaje i obyczaje.

Oto krótka charakterystyka niektórych z nich:

Społeczeństwo doby Baroku w odmienny sposób wyrażało swoje uczucia, swoją wiarę. Niekiedy wyrazy te przybierały dość dziwaczną formę. Przykładem może tu być modlitwa, podczas której upadano na ziemię. Zdarzało się, że modlący bili głową o mur, o ławki. Bili się w twarz.

Swoja gorącą wiarę wyrażano także poprzez pielgrzymki do Częstochowy. Miejscowość ta stała się bowiem miejscem kultu i symbolem polskości. Inne miejsca pielgrzymek to między innymi Kalwarie. Kalwaria to miejsce położone na wzgórzu. Znajdują się tam kaplice i kapliczki, symbolizujące stację Drogi Krzyżowej Chrystusa.

Ściśle przestrzegano też postu. W piątki nie jadło się mięsa, jaj, sera i mleka. Jarzyny i ryby dozwolone były dopiero po specjalnym ich przygotowaniu na oleju. Post obowiązywał także w jeden dowolny dzień w tygodniu.

Rozkwit przeżywała natomiast w Baroku literatura religijna. Czytać zaczęto żywoty świętych i modlitewniki.