Awangarda Krakowska, wraz z jej czołowymi przedstawicielami, uznana została za grupę wiodącą w poszukiwaniu tego, co nowe. Stąd zresztą jej nazwa - avant-garde znaczy w języku francuskim przednia straż. Drugi człon nazwy jest już dość oczywisty - to Kraków właśnie był centrum działania tej grupy.

 Słowo avant-gardeoznacza dokładniej oddział zabezpieczający od czoła główne siły maszerującej armii. Użycie zatem terminologii czysto wojskowej sugeruje bojowość grupy poetyckiej noszącej nazwę Awangarda Krakowska, jej dynamizm i oraz zmienność, które posłużyć mają stworzeniu nowych form i stylów artystycznych. 

Nazwa sugeruje również łamanie dotychczas praktykowanych stylów i form, niewahanie się przed eksplorowaniem tematyki zakazanej oraz wprowadzanie nowych środków wyrazu artystycznego.

Awangarda Krakowska - czas i okoliczności działania

Awangarda Krakowska działała w latach 1922-1927 i stała się w tym czasie inspiracją m.in. dla Awangardy Lubelskiej. To właśnie w 1922 roku przewodzący grupie Tadeusz Peiper, główny teoretyk i twórca programu, ogłosił manifest Miasto. Masa. Maszyna, traktujący o założeniach nowej poezji. Peiper, zwany zresztą "papieżem Awangardy" napisał jeszcze dwie programowe książki:Nowe usta i Tędy. 

Na początku istnienia członkowie Awangardy Krakowskiej publikowali swe utwory w piśmie Nowa Sztuka, założonym przez Peipera. Później Peiper zaczął redagować artystyczno-literackie czasopismo Zwrotnicai od maja 1922 do października 1923 i od maja 1926 do grudnia 1927 tam właśnie ukazywały się utwory awangardzistów.

Awangarda Krakowska - przedstawiciele

Oprócz Peipera aktywni w grupie byli:

·         Jan Brzękowski

·         Jalu Kurek

·         Tadeusz Peiper

·         Julian Przyboś

·         Adam Ważyk

Awangarda Krakowska - grupa sprzeciwu wobec tradycji

Tradycje i nurty, które najbardziej mierziły przedstawicieli Awangardy Krakowskiej, to:

- romantyzm: rola wieszczów czy proroków, którą upodobali sobie romantycy, poetom awangardowym była wstrętna jako rzecz sztuczna. Według nich poezji nie tworzy się z racji natchnienia czy innej tego typu duchowej siły (można za nią było uznać, np. talent). Tworzy się w efekcie opanowania sztuki intelektualnej dyscypliny oraz poddania się rygorom, co czyni z twórczości wynik intelektualnego wysiłku.Artysta nie ma zatem nic wspólnego z mitycznym demiurgiem - jest rzemieślnikiem słowa, nie wieszczem. Poezja zatem nie powinna zapuszczać się w regiony niedostępne intelektowi. Stąd porzucenie tak cenionej w romantyzmie poetyki wyobraźni czy też snu - to rozum winien panować nad wyobraźnią poety

- historyzm lub wręcz przeciwnie - futuryzm: to teraźniejszość powinna stanowić główne zainteresowanie poezji. Awangarda Krakowskaodrzuca zatem zarówno historyzm, jak i futuryzm. Miasto, masa, maszyna z manifestu Peipera - to winno stanowić temat dla poety. 

Pod względem kultu teraźniejszości, awangardziści zgadzali się z założeniami skamandrytów. Poeci awangardowi kultywowali cywilizację wokół siebie, postęp techniczny, zachwycały ich wielkie aglomeracje miejskie

- sentymentalizm: Twórcy Awangardy Krakowskiejunikają opisywania uczuć. Odrzucają liryczny ekshibicjonizm, preferując emocjonalną powściągliwość. Zamiast epatowania uczuciem serwują pośredniość, znaki zastępcze, symbole uczuć, pseudonimy i ekwiwalenty: ich poezja jest wymagająca. 

Jeżeli konkretna nazwa zostaje zastąpiona pseudonimem, będącym parafrazą, z napięcia, które pojawia się pomiędzy rzeczywistą nazwą a jej parafrazą, czytelnik sam ma odczytać emocjonalny stosunek podmiotu do przedmiotu (np. z muru strzelił krwawy płomyk- chorągiewka rewolucyjna, zapach wyszumiałej wiosny- bez).

- dosłowność: Poezja Awangardy Krakowskiej jest poezją nowej metafory, która działa, jak nakładanie na siebie nowych znaczeń - dosłowność jest niewskazana, zatem w praktyce utwory poetów Awangardy Krakowskiej są niczym łamigłówki lub zadania matematyczne dla czytelnika, co zresztą ilustruje również wyżej opisana synonimiczność

- wielosłowie: Precz z watą słów- nawoływał Przyboś. Poezja ma być kunsztowna niby gotycka katedra - wzniesiona z przemyślanych, nieprzypadkowych słów, by wyrazić wiele, a nie zgrzeszyć nadmiarem. Jej dyscyplina ma opanować chaos zjawisk -jak najbardziej zasadne jest stosowanie się do praw logiki. Minimum słów, maksimum skojarzeń - stąd zasadność międzysłowia, sugestii

- brak dyscypliny, jak, np. w romantycznym synkretyzmie: praca twórcza winna być organizowaniem chaosu natury przez kulturę - awangardowe wartości, jak praca, ład i dyscyplina przyświecają poetom w kwestiach poetyki utworów.

- oderwanie sztuki od życia: twórczość ma odpowiadać wrażliwości człowieka żyjącego równolegle do czasu jej tworzenia. W przypadku twórczości awangardzistów będzie to podleganie sztuki prawom rzeczywistości ukształtowanej przez maszynę oraz technikę, W czasach zachłyśnięcia ekonomią i celowością, i sztuka ma podlegać określonym rygorom - stąd ekonomia słów, spiętrzanie metafor.

Awangarda Krakowska - istota programu poetyckiego

Program grupy, wyłożony w manifestach Peipera oraz ukształtowany indywidualnie w twórczości poszczególnych członków Awangardy Krakowskiejmożna streścić następująco:

  • tzw. kult 3xM( od Peiperowskiego manifestu Miasto, Masa, Maszyna) - kult współczesnej cywilizacji
  • artysta jako architekt-budowniczy zdań, wyzwalacz ludzkiej wyobraźni masowej, a zarazem rzemieślnik słowa
  • zamiast uczuć -obraz stanowiący ich ekwiwalent
  • metafora kreująca rzeczywistość czysto poetycką, odgrywająca rolę nośnika uczuć niewyrażanych bezpośrednio
  • zbliżenie rytmu poezji do rytmu prozy - w efekcie odejście od bliskich, regularnych rymów
  • używanie skrótów myślowych i skondensowanej) metaforyki dla zyskania kondensacji znaczeń słowa
  • ekonomiczność języka poetyckiego -zwięzłość i oszczędności środków stylistycznych
  • tematyka odnosząca się do teraźniejszości
  • zainteresowanie nowością
  • emocjonalna powściągliwość (antysentymentalizm i ucieczka przed liryzmem)
  • intelektualna dyscyplina zamiast rozterek
  • precyzyjna budowa wiersza, zwięzłość