Utwór "Powrót posła" Juliana Ursyna Niemcewicza został napisany wystawiony w okresie obradowania Sejmu Wielkiego, niedługo przed ogłoszeniem Konstytucji Trzeciego Maja. W tej polityczno- obyczajowej komedii autor zawarł treści polityczne, związane z nowoczesnymi pracami patriotycznego stronnictwa. Stawiając program reformatorów przeciw programowi konserwatystów, Niemcewicz ośmieszał ich ciemnotę i wątpliwe rozeznanie w sprawie problemów kraju i społeczeństwa. Dzieło agitowało patriotyzm i konieczność zmian w Rzeczypospolitej. Utwór został uznany za pierwszą polską, polityczną komedię. Autor użył kpiny i ironii, aby ukazać poglądy konserwatystów, którzy w komedii sami się ośmieszają, ich przedstawiciele są zadowoleni z siebie, chwalą się swoim brakiem wiedzy, ciemnotą, zacofanymi poglądami. Konserwatyści bronili liberum veto, uważane przez nich za największy przywilej szlachty, za "źrenicę wolności", podchodzili z entuzjazmem do przeszłości, która dawała im wiele swobód, jednak nie miała nic wspólnego z poprawą sytuacji kraju. Ci zacofani ludzie- zwolennicy wolnej elekcji, z rozczuleniem wspominali czasy saskie, kiedy "człek jadł, pił, nic nie robił i suto w kieszeni". Byli ślepo przywiązani do tradycji szlacheckich nie widząc niebezpieczeństw, wiążących się z możliwością utraty przez Polskę niepodległości, osłabieniem obrony, zastojem gospodarczym. Konserwatyści przystają na zawarcie sojuszu Polski i dalekich krajów, które nie mogą pomóc, ale też nie zaszkodzą.
Niemcewicz chciał za pomocą swojej komedii ukazać ludziom szkodliwość jednej postawy politycznej i przekonać do zaakceptowania korzyści, które może dać druga. W utworze jest również pokazana obyczajowość. Autor ośmiesza różne mody i rodzaje obyczajowości. Starostę Gadulskiego nie interesuje przyszłość córki w małżeństwie, myśli jedynie o tym, czy będzie musiał stracić na posagu. Starościna jest typową "żoną modną", gorąco popierającą małżeństwo, zafascynowaną wszystkim co francuskie. Ta kosmopolitka gardziła polskością, nie potrafiła nawet poprawie pisać w języku ojczystym. Zajmowała się marnotrawieniem majątku męża, Podkomorzy określił ją jako "cudzoziemkę we własnym kraju".
Szarmancki jest również przykładem kosmopolity, odwiedzającego kraje europejskie, nie wzbogacającego praktycznej wiedzy, znającego jedynie cechy strojów, które są akurat modne. Wolne chwile poświęcał szukaniu sposobów wydawania pieniędzy, których mu ciągle brakuje. Szarmancki to typowy łowca posagów. Dla niego w małżeństwie liczy się jedynie majątek. Starościna uważa go za przykładnego eleganta, posiadającego obycie towarzyskie. Jest dla niej typem romansowego kawalera. Szarmancki poświęcał się sztuce flirtu i zalotów. Losy ojczyzny są mu zupełnie obojętne, jest kosmopolitą, nie chce marnować życia na próby ratowania kraju.
Niemcewicz krytykuje zacofanych konserwatystów, ale również przedstawia wzory polityczne, które są godne naśladowania. Podkomorzy należy jak Szarmancki do szlachty, jednak czerpie z tradycji jedynie to, co dobre, odrzucając wady. Jest on mądrym człowiekiem i wzorowym ojcem. Dobrze opiekuje się swoimi poddanymi, "był raczej ojcem aniżeli panem", uwolnił chłopów od poddaństwa, nadał im wolność. Swojego syna- Walerego wychował na człowieka uczciwego, kochającego swoją ojczyznę i walczącego o jej dobro.
Stronnictwo patriotyczne pragnęło wprowadzenia dziedziczności tronu, wzmocnienia władzy królewskiej, zniesienia liberum veto. Dążyli oni do przymierza z Prusami, pragnęli odrodzenia sejmu jako władzy ustawodawczej, walczyli o wolność chłopów, reformę szkolnictwa i o przyłożenie większej wagi do odpowiedniego wychowania młodzieży w ramach kształtowania postawy obywatelskiej.
Bohaterów negatywnych komedii autor, nawiązując do tradycji molierowskiej, obdarzył znaczącymi nazwiskami, które ich charakteryzują i oznaczają cechę postaci, która jest najbardziej zauważalna. Czytelnik dzięki temu nie może mieć żadnych wątpliwości z kogo powinien się śmiać.
"Powrót posła" to utwór typowy epoce oświecenia. Jest to komedia polityczna, mająca dydaktyczny charakter. Postacie w utworze mają konkretne poglądy: są albo negatywni, albo pozytywni. Działaczami stronnictwa patriotycznego są: Podkomorzy i jego syn Walery, a konserwatystami: Szarmancki, starosta Gadulski i jego żona.
