Napoleon I Bonaparte (Buonaparte) (1769-1821), generał armii francuskiej, uznawany za najwybitniejszego dowódcę wojskowego w historii ludzkości, cesarz Francuzów 1804-14 i 1815, twórca potężnego mocarstwa, król Włoch 1805-14, wielki geniusz w sprawach militarnych i niezwykła osobowość. Z pochodzenia Korsykańczyk (urodzony w Ajaccio), początkowo angażował się w walki o wyzwolenie wyspy spod władzy francuskiej. W 1793 r. jako kapitan artylerii, odznaczył się w czasie zdobywania Tulonu, za co awansował do stopnia generała. W 1795 stłumił w Paryżu powstanie rojalistyczne przeciwko Konwencji. W latach 1796-97 walczył we Włoszech z II koalicją antyfrancuską. Po krótkim pobycie we Francji wyruszył do Egiptu, gdzie w latach 1798-99 walczył z armią brytyjską. W 1799 roku, dziewiątego listopada (18 brumaire'a wg kalendarza francuskiego) przejął najwyższą władzę w państwie, obejmując rządy po obalonym Dyrektoriacie. Został pierwszym konsulem i rozpoczął dzieło przebudowy państwa. Ustanowił nową konstytucję, podpisał konkordat, scentralizował administrację, wprowadził równość prawa i zezwolił na powrót emigrantom. W 1802 r. zakończył wojnę z II koalicją antyfrancuską, podpisując traktat pokojowy z Austrią w 1801 w Luneville i honorowy pokój z Anglią w 1802 w Amiens. Reformy i polityka prowadzona przez Napoleona początkowo zyskały sobie pełne poparcie mieszczaństwa i większości chłopów. Polepszyła się sytuacja ekonomiczna i prawna obywateli, zakończenie walk przyniosło wytchnienie, jednak posunięcia Napoleona zmierzające do przejęcia władzy absolutnej, budziły uzasadniony niepokój. W 1804 Napoleon Bonaparte koronował się na cesarza Francuzów, a w roku następnym na króla Włoch. Oficjalne przejęcie władzy absolutnej, stosowanie cenzury w prasie, literaturze, teatrze, szeroko prowadzona propaganda na rzecz cesarstwa, budziły ostre sprzeciwy ze strony niezadowolonych grup społecznych. Sytuację pogarszały stosunki na arenie polityki zagranicznej. W 1805 roku powstała trzecia koalicja antyfrancuska. Wódz Francuzów zdołał ją rozbić, najpierw pokonał Austriaków (Ulm), a następnie rozgromił armię austriacką i rosyjską w bitwie trzech cesarzy pod Austerlitz. W 1806 r., chcąc pokonać największego wroga, ogłosił blokadę kontynentalną Wielkiej Brytanii. Jeszcze tego samego roku rozbił armię pruską (Jena, Auerstedt), zajął Berlin i wkroczył na ziemie polskie. Tu na terenach odebranych Prusom utworzył Księstwo Warszawskie. Potęga Napoleona osiągnęła apogeum, niemal cała Europa była albo bezpośrednio pod jego rządami, lub choćby zależna od jego polityki, na tronach państw uzależnionych osadzał swoich braci. W 1810r. (po rozwodzie z Józefiną de Beauharnais), poślubił córkę cesarza austriackiego, Marię Ludwikę, która urodziła mu syna, Napoleona. Pasmo sukcesów przerwała kampania 1812 roku przeciwko Rosji. Sukcesy militarne (zajęcie Moskwy) nie przyniosły efektów, armia napoleońska poległa w walce z chorobami, głodem i mrozem. Ostateczną klęskę poniósł potędze bitwie narodów pod Lipskiem potędze 1813 roku. Potędze 1814 r. zmuszony był abdykować, zesłano na Elbę. Jeszcze raz próbował odzyskać władzę (sto dni Napoleona), jednak i tym razem zryw zakończył się porażką, pokonany pod Waterloo oddał się w ręce Anglików i został zesłany na wyspę św. Heleny. Pozostał tam już do śmierci w 1821 roku. W 1840 roku jego zwłoki przewieziono do Paryża i złożono w katedrze.
Życie Napoleona I Bonaparte przeszło do legendy. Był wybitnym organizatorem i politykiem. Jego rządy przyniosły Francji wiele korzystnych reform (Kodeks Napoleoński). Okrzyknięto go największym geniuszem sztuki militarnej. Podbijał narody i przyczynił się do własnej klęski. Gnany ogromną ambicją, spragniony władzy i podbojów doprowadził do własnego upadku i klęski Francji.
Jakkolwiek by oceniać tę postać, nie ulega wątpliwości, że była barwna. Napoleon stał się mitem, po który chętnie sięgali twórcy, głównie romantyczni. (Por. dzieła malarzy: N.T. Charleta, D.A. Raffeta, E. Meissoniera, H. Vernata, P. Michałowskiego, W. Kossaka, pisarzy: A. Mickiewicza (Pan Tadeusz), S. Żeromskiego (Popioły), H. Balzaca, H. Stendhala, V. Hugo, A. Manzoniego, H. Heine`a, G. Byrona, L.N. Tołstoja i kompozytorów. Jego imię pojawia się nawet w polskim hymnie narodowym.
