Józef Stalin, właściwie Iosif Wissarionowicz Dżugaszwili, urodził się 21 grudnia 1878 roku w Gori, w ówczesnym Imperium Rosyjskim (obecnie Gruzja). Był jednym z najważniejszych i najbardziej kontrowersyjnych przywódców XX wieku, pełniąc funkcję lidera Związku Radzieckiego od połowy lat 20. aż do swojej śmierci w 1953 roku.

Wczesne życie i edukacja

Stalin pochodził z ubogiej, gruzińskiej rodziny. Jego ojciec, alkoholik, był nieobecny, a matka starała się utrzymać rodzinę jako praczka. W młodości Józef był utalentowanym uczniem, jednak po otrzymaniu stypendium w seminarium duchownym w Tyflisie (dzisiejszy Tbilisi) porzucił seminarium, by zająć się działalnością rewolucyjną. Wkrótce przystąpił do partii bolszewickiej, stając się jednym z najbliższych współpracowników Włodzimierza Lenina.

Droga do władzy

Po rewolucji październikowej w 1917 roku, Stalin zaczął piąć się po szczeblach kariery w radzieckiej administracji. Zajmował m.in. stanowisko komisarza ludowego ds. narodowości, a potem szefa Komitetu Wykonawczego, co pozwoliło mu zbudować silną pozycję w partii. Po śmierci Lenina w 1924 roku, Stalin wygrał walkę o władzę z innymi prominentnymi bolszewikami, w tym z Lwem Trockim, który był jego głównym rywalem. Z czasem Stalin stał się absolutnym przywódcą ZSRR.

Rządy Stalina

Stalin wdrożył szereg kontrowersyjnych reform, które miały na celu industrializację ZSRR, a także kolektywizację rolnictwa. W latach 30. rozpoczął brutalne czystki, które prowadziły do masowych aresztowań, deportacji i egzekucji. Miliony ludzi zginęły w wyniku represji, głodu (zwłaszcza w Ukrainie w tzw. Hołodomorze), i systemu obozów pracy (Gułag). W wyniku tych działań Stalin zyskał reputację okrutnego dyktatora, którego rządy były pełne terroru i strachu.

II wojna światowa

Podczas II wojny światowej, po początkowym zaskoczeniu niemiecką inwazją na ZSRR w 1941 roku, Stalin odegrał kluczową rolę w mobilizacji narodu i obronie kraju przed hitlerowskimi wojskami. ZSRR poniósł ogromne straty, ale ostatecznie Armia Czerwona zwyciężyła w bitwie o Stalingrad i kontynuowała ofensywę, aż do zdobycia Berlina w 1945 roku, co miało decydujące znaczenie w zakończeniu wojny w Europie. Po wojnie Stalin stał się jednym z dwóch głównych liderów w nowym porządku światowym, obok prezydenta USA, Harry'ego Trumana.

Po wojnie i zimna wojna

Po zakończeniu II wojny światowej Stalin skoncentrował się na umocnieniu swojej władzy w państwach satelickich ZSRR, w tym w Europie Środkowo-Wschodniej, gdzie wprowadzono reżimy komunistyczne. Zimna wojna pomiędzy ZSRR a USA rozpoczęła się na dobre, a Stalin starał się rozbudować sowiecki wpływ na całym świecie. Jednak zdrowie Stalina zaczęło się pogarszać, a po jego śmierci w 1953 roku w wyniku udaru, rozpoczęła się stopniowa destalinizacja ZSRR, przeprowadzona przez jego następcę, Nikitę Chruszczowa.

Dziedzictwo

Stalin pozostawił po sobie skrajnie kontrowersyjny ślad w historii. Z jednej strony, jego rządy zapewniły ZSRR zwycięstwo w II wojnie światowej i przekształcenie kraju w supermocarstwo, z drugiej – były one naznaczone brutalnymi represjami, masowymi zbrodniami i absolutną kontrolą nad życiem obywateli. Jego wizerunek wciąż budzi silne emocje: niektórzy wciąż go gloryfikują, inni potępiają za jego tyranię i zbrodnie.

Stalin zmarł 5 marca 1953 roku, a po jego śmierci ZSRR wszedł w okres zmian politycznych, z których najbardziej znacząca była destalinizacja, która miała na celu odwrócenie wielu polityk represyjnych Stalina.