Sarmatyzm - próba definicji tego pojęcia. nie jest zadaniem prostym ani łatwym, bowiem sarmatyzm jest pojęciem złożonym. Pod terminem tym kryje się zarówno obyczajowość i kultura jaka panowała w Polsce od końca XVI wieku do ostatniego rozbioru Rzeczpospolitej. Pojęcie to jest także wyrazem ideologii wyznawanej przez szlachtę.

SARMATYZM jest to ruch społeczno- obyczajowy, a także postawa wywodząca polską szlachtę od rycerza bądź też od koczowniczego ludu zamieszkującego ziemie Polskie. Bowiem szlachta polska żyjąca na przełomie XVII i XVIII wieku była przekonana , że pochodzi ona od starożytnego rodu Sarmatów.

Na samym początku pojęcie sarmatyzmu ma zabarwienie pozytywne. Zaliczyć do tych cech możemy rycerskość, szlachetność, odwagę- cechy te odziedziczyć mieli Sarmaci po swoich walecznych i odważnych przodkach.

Sarmata był człowiekiem ogromnie tolerancyjnym stał na straży i w obronie wiary w Europie. W tamtych czasach Polska była określana mianem "przedmurza chrześcijaństwa". Cechowało ją także mam tu na myśli szlachtę poczucie narodowej potęgi, świadomość tradycji . Nieodłączną cechą mentalności barokowej była duma. Niestety, z biegiem czasu pojęcie sarmatyzmu zaczęło nabierać zabarwienia negatywnego. Całość zachowanie , obyczaje i kultura szlachty zaczęła się kojarzyć z zacofaniem, nietolerancją, zabobonnością, dewocją. Czyli jak już wspomniałam z biegiem czasu sarmatyzm zatracił swoje pierwotne znaczenie. Ponad to jemu właśnie zaczęto przypisywać powód przyczyny upadku państwa. Przyczyną takiej opinii było na przykład nie realizowanie przez Sarmatów obowiązków wobec ojczyzny. Cenili oni przede wszystkim własne interesy, dbanie o zachowanie jak najwięcej przywilejów. Na miejscu starych cnót wyrosły negatywne nowe. Zaliczyć możemy do nich warcholstwo, pijaństwo, pieniactwo. Do najgorszych zaliczyć można było ponad to prywatę, pychę, życie ponad stan i okrutnego wykorzystywania chłopów. Ta negatywna zmiana sarmatyzmu przyczyniła się w znacznym stopniu do upadku I Rzeczpospolitej.

Podsumowując zatem możemy powiedzieć , że pojęcie to w wyniku ewolucji stało się synonimem głupoty, zacofania, pijaństwa, niewiedzy, życia ponad stan, bijatyk.

W roku 1569 przeniesiono stolicę Polski z Krakowa do Warszawy.

Wydarzenie to oznaczało likwidację centralnego i silnego ośrodka kulturowego kraju czyli Krakowa. Rolę Krakowa jako centrum polskiej kultury, nauki i oświaty musiała przejąć Warszawa. W zasadzie rola ta przypadłą dworom i dworkom. Zaliczamy tu zarówno magnackie jak i szlacheckie. Przyczyną, niestety, i następstwem tego faktu był podzielenie i rozwarstwienie się naszej kultury na dwa nurty. Nurty te to nurt dworski i sarmacki

Charakterystyka nurtu dworskiego:

Nurt dworski obejmował swoim zasięgiem przeważnie magnaterię, która bardzo wiele przejmowała ze stylów europejskich. Przenoszono z zagranicy modę, obyczaje, sztukę, formy zachowywania się.

Twórcy reprezentujący nurt dworski :

Do najwybitniejszych twórców tego nurtu zaliczamy Jan Andrzeja Morsztyna i Daniela Naborowskiego

  • Jan Andrzej Morsztyn

Jego najbardziej znane utwory to przede wszystkim : " Cuda miłości", "Niestatek", "Do trupa", "Na Tomka". Morsztyna zaliczamy do najwybitniejszych przedstawicieli całej epoki baroku nie tylko tego nurtu. Jego twórczość określa się mianem marinizmu. Nazwa ta wywodzi się od włoskiego poety Marina. Jeśli chodzi o formę tego typu utworów charakteryzuje się ona przerostem formy nad treścią a także odpowiednim doborem tematyki. Tematyka nie jest raczej błaha. Kontrastuje z taką błahą treścią wyszukana i niezwykle doskonała forma. Epitet określający poezję Morsztyna to także poezja rozkoszy albo poezja zmysłowa. Ponad to ogólną charakterystyczną cechą jego utworów jest to , że stosuje on we wszystkich dwie bardzo ważne figury poetyckie . Są to: kontrast czyli przeciwstawienie ze sobą dwóch zupełnie różnych cech np. miłość- śmierć, biały - czarny. Druga natomiast jest paradoks czyli takie sformułowanie, które początkowo wydaje nam się jako bezsensowne, sprzeczne z zasadami logiki, po głębszej analizie jest jak najbardziej prawdziwe.

- Daniel Naborowski

Najbardziej znanym utworem tego poety jest "Marność". Według poezji Naborowskiego życie człowieka jest niezwykle ulotne i przemijające. Jedynym sensem i celem życia człowieka winno być życie w zgodzie z dekalogiem chrześcijańskim. Takie życie daje jedynie pocieszenie w związku z ulotnością i marnością naszego ziemskiego bytu. Innym także znanym utworem jest wiersz pt. "Krótkość żywota". Tematem tego utworu jest tytułowa krótkość żywota, a także chęci i poszukiwania sensu życia. Charakter tego utworu jest niezwykle pesymistyczny i smutny. Naborowski ponad to w swoich utworach sięga do Starego Testamentu. Motywem przewodnim staję tutaj Księga Kohleta- i pochodzące z niej motywy vanitas. Słynne słowa pochodzące z tej księgi które bez wątpienia określają nasze ludzkie i ziemskie życie brzmią następująco: "vanitas vanitatum et omnia vanitas". Są to motywy obecne także w twórczości innych poetów epoki baroku. Ale problemami egzystencjalnymi zajmował się także człowiek nie tylko poeta. Szukał on odpowiedzi na nurtujące go pytania. W twórczości Naborowski wykorzystywał oprócz religii także dzieła znanego filozofa tej epoki Błażeja Pascala.

Charakterystyka nurty sarmackiego:

Nurt sarmacki panuje przede wszystkim w dworkach szlacheckich. Jej główni twórcy i przedstawiciele to Wacław Potocki i Jan Chryzostom Pasek. .

  • Jan Chryzostom Pasek

Napisał on tylko jeden utwór. Utworem tym są napisane około 1690 roku dwuczęściowe "Pamiętniki". W pierwszej części poznajemy przygody wojenne Paska. Lata w które opisane mamy w tej części to od 1656-1666 roku. Natomiast część druga przedstawia wydarzenia z lat 1667-1688. W tej części autor jawi nam się jako gospodarz, a także jako wzorowy obywatel. Jeśli chodzi o znaczenie tego utworu w literaturze to jest ono ogromnym i niewyczerpalnym źródłem wiedzy o dawnych czasach obyczajach i kulturze.

- Wacław Potocki :

Wacław Potocki był typowym szlachcicem i wiódł żywot ziemianina. Swoją poezję pisał i tworzył przez całe życie. Z tego powodu także dorobek literacki, jaki po sobie pozostawił, wynosi ponad 300000 wersów.

Najwybitniejsze utwory Wacława Potockiego to : "Wojna Chocimska" , "Ogród fraszek", "Moralia".

Transakcja wojny chocimskiej" napisał w roku 1670. Tematem utworu jest wojna z Turkami z roku 1621. Bitwa ta toczona była pod wodzą Karola Chodkiewicza. Wojna ta trwała pięć tygodni. Polscy żołnierze dzielnie walczyli przeciw zwiększonej liczebnie armii Turków. Mimo śmierci naszego dowódcy zmusili wroga do wycofania się z naszego kraju.

Celem Potockiego jest przypomnienie tej heroicznej i pełnej patriotyzmu bitwy by wywołać refleksję i pokazać, że potrafimy walczyć.

Utwory napisane przez Wacława Potockiego zaliczamy do nurtu, który określamy mianem sarmacko-szlacheckiego. W swoich utworach porusza sprawy bardzo istotne. Są to głównie sprawy szlachty i sprawy państwowe. Krytykuje nie tylko wady rządzących, ale i wady samego narodu

Potocki wytyka szlachcie że żyje dla samej siebie, nie dostrzega chylącej się ku upadkowi Polski. Ostrzega ją , że wraz z upadkiem Ojczyzny upadnie i ona sama.

Podsumowując, Wacław Potocki dokonuje syntezy obrazu państwa polskiego w wieku XVII. W obrazie tym znajdujemy gorzką i bolesną krytykę, która ma wywołać zadumę i pesymizm. Wszystko po to by zaczęły się zmiany na lepsze, zanim będzie za późno.