Dionizos - greckie bóstwo wina, narodzin, śmierci, wegetacji. Ku jego czci organizowano Wielkie Dionizje i Małe Dionizje. W rytuale na cześć bóstwa wykorzystywano taniec, muzykę i śpiew. Czczono go wspaniałym hymnem - dytyrambem.
Wiosną odbywały się wielkie Dionizje - tzw. miejskie, Z nimi związane jest powstanie tragedii. z kolei jesienią w okresie winobrania trwały Małe Dionizje, z których wywodzi się komedia.
Tragedie starożytne były wystawiane pod gołym niebem, w amfiteatrach. Sytuowane je u stóp wzgórza, na zboczach którego swoje miejsca mieli widzowie. U stóp wzgórza umieszczano scenę, której nazwa pochodzi od nazwy budynku - garderoby aktorów - skene. Aktorzy i chór występowali na okrągłym placu - orchestrze (czyli taneczni), Wchodzili specjalnymi wyjściami - parodosami.
Aktorami mogli być tylko mężczyźni, którzy występowali w maskach i koturnach (buty na grubej podeszwie), mieli zniekształcone sylwetki, bo ich ubiory były grubo watowane - chodziło o to, żeby widzieli ich widzowie z najdalszych miejsc. Kolor szat i maska były skonwencjonalizowane, to znaczy oznaczały płeć postaci, zawód, pochodzenie, stan emocjonalny, na przykład purpura - królewskość, dostojeństwo, kolory ciemne - żałoba, smutek, żal.
Najsłynniejsi twórcy tragedii greckiej:
a) Ajschylos - wprowadził drugiego aktora, autor 90 tragedii, z których do naszych czasów przetrwało 7.
b) Sofokles - wprowadził trzeciego aktora, autor ponad 100 sztuk, do naszych czasów przetrwały m.in. "Antygona", "Król Edyp", "Elektra"
c) Eurypides - jego zasługą jest znacznie pogłębienie psychologii postaci.
W starożytnej Grecji doszło do ukształtowania się trzech gatunków dramatycznych: tragedii, komedii i dramatu satyrowego. Niewątpliwie najważniejszy z nich to tragedia. Jest to utwór oparty na konflikcie tragicznym, to znaczy konflikcie dwóch równorzędnych racji. Bohater tragiczny staje w sytuacji, w której musi dokonać wyboru, niestety każdy przyniesie mu klęskę, bo wybór jednej racji powoduje odrzucenie drugiej, równie ważnej. Nad bohaterem tragicznym ciąży fatum - los, od którego wyroków nie ma odwołania.
Tragedia narodziła się z obrzędów ku czci boga winnej latorośli i wegetacji - Dionizosa, na cześć którego organizowane uroczyste procesje pasterzy przebranych za satyrów (pół kozioł pół człowiek), którzy śpiewali hymn ku czci boga - dytyramb. Nazwa tragedii pochodzi właśnie od tej pieśni: tragos - kozioł, oidia - pieśń.
Budowa tragedii antycznej:
- prolog
- parodos - pieśń chóru na wejście
- epejsodion - dziś powiedzielibyśmy akt
- stasimon - pieśń chóru
- epejsodiony i stasimony przeplatają się
- eksodos - pieśń chóru na wyjście
- epilog
W budowie dramatu antycznego istnieje zasada: stasimony i epejzodiony przeplatają się.
W tragedii greckiej obowiązywała zasada trzech jedności
- akcji: jeden temat, jeden wątek
- czasu - akcja tragedii nie trwała dłużej niż 24 godziny
- miejsca - akcja rozgrywa się w jednym miejscu, zwykle przed pałacem królewskim
Istotne są także:
- zasada decorum - odpowiedniości, to znaczy o rzeczach poważnych trzeba pisać stylem wysokim, poważnym, patetycznym; on rzeczach śmiesznych stylem potocznym, niskim
- zasada jedności estetyki: nie można było mieszać elementów tragicznych i komicznych, poważnych i śmiesznych.
Tragedia antyczna - kompozycja
- prolog - wprowadzenie
- parodos - pieśń chóru na wejście
- epejzodion - dziś powiedzielibyśmy akt, zawiązanie akcji
- stasimon - pieśń chóru
- epejzodiony i stasimony przeplatają się - następuje perypetia, punkt kulminacyjny, a wreszcie katastrofa
- eksodos - pieśń chóru na wyjście
- epilog - rozwiązanie akcji
Chór w tragedii greckiej był złożony z przedstawicieli ważnej z punktu widzenia akcji tragedii grupy. Na przykład w "Antygonie" jest to chór starców tebańskich, w "Królu Edypie" chór mieszkańców Teb dotkniętych klęską, w "Prometeuszu skowanym" chór okeanid. Rolą chóru jest wprowadzenie widza w akcję, komentowanie wydarzeń i działań postaci, zapowiadanie wejścia na scenę kolejnych postaci.
W tragedii greckiej nie mogły występować kobiety. Na scenie pojawiali się wyłącznie mężczyźni w odpowiednich strojach i maskach. Nie było także scen krwawych ani zbiorowych. O takich scenach informował posłaniec.
Tragizm jako kategoria estetyczna jest ściśle związany z konfliktem tragicznym. Jest to konflikt dwóch równorzędnych racji, wybór między nimi zawsze przyniesie bohaterowi tragicznemu klęskę, a musi on takiego wyboru dokonać. Tragizm postaci polega na tym, że cokolwiek wybierze, zmierza wprost do katastrofy.
Tragizm bohaterów "Antygony"
1. Antygona
To ona jest właściwą bohaterką tragiczną. Stoi przed tragicznym wyborem między dwiema równorzędnymi racjami: prawem boski i prawem ludzkim. dla Antygony prawo boskie jest ważniejsze, ale zarówno opowiedzenie się po stronie tego prawa, jak i odstąpienie od niego ściągnie na nią śmierć.
2. Kreon
Jest bohaterem tragicznym ponieważ popełnił tzw. tragiczne zbłądzenie. Przez długi czas był przekonany, że bogowie także chcą ukarania zdrajcy. Ingerencją w ustanowione przez nich odwieczne prawa wywołał ich gniew. Został ukarany przez los śmiercią wszystkich swoich bliskich - syna i żony.
