1. Rozwój Rzymu.

a) Podbój Italii.

Ludy pierwotnie zamieszkujące półwysep to Italikowie, Samnici, Latynowie (mieszkańcy Rzymu), Umbrowie, Etruskowie (pierwsi królowie Rzymu) na północy i Grecy (kolonie na południu i na Sycylii).

b) Italia została podbita do III wieku p. n. e. (terytoria do rzeki Rubikon). Najtrudniejsze walki prowadzili Rzymianie z Samnitami, później z najeźdźcami z Galii (poza i w granicach półwyspu) oraz Grekami.

[[[kolonia - twierdza w Tarencie: z pomocą przybył jej król greckiego Epiru - Pyrrus. Pokonał Rzymian trzykrotnie, ale poniósł straty zmuszające go do ucieczki -> stąd: pyrrusowe zwycięstwo.]]]

c) Organizacja władzy - tylko rdzenni mieszkańcy miasta Rzym mogli posiadać obywatelstwo, mieszkańców całej Italii nazywano "sprzymierzeńcami".

2. Wojny rzymsko - kartagińskie (punickie).

Kartagina - kolonia fenicka, która rozrosła się w potężne państwo w północnej Afryce.

a) Wojna morska o panowanie nad Sycylią. Zwycięstwo Rzymian - przyłączyli do państwa Sycylię, Korsykę i Sardynię.

b) Wojska kartagińskie rozpoczęły podbój południowej Hiszpanii. Celem było zaatakowanie Rzymu z zaskoczenia. Z Afryki do kolonii Nowa Kartagina sprowadzano armię za pomocą okrętów. W roku 221 p. n. e. dowództwo naczelne objął Hannibal. W 218 roku p. n. e. poprowadził ofensywę przeciwko Italii. Prowadząc miedzy innymi słonie bojowe wybrał dłuższą i trudniejszą drogę przez granice państwa rzymskiego. Chciał połączyć się z siłami Galów i zaatakować siły obrońców od tyłu. W 216 roku p. n. e. rozegrała się najważniejsza bitwa starożytności - pod Kannami. Hannibal pokonał armie rzymską miedzy innymi dzięki słoniom. Przez kolejne 16 lat szachował stolicę - Rzym, ale nie zdecydował się na atak. Po wyczerpaniu się zapasów wrócił do ojczyzny, która była w tym czasie atakowana. Na własnej ziemi przegrał, uciekł i niedługo popełnił samobójstwo. Kolejną, drugą wojnę unicką wygrali Rzymianie i przejęli władzę nad Galia Przedalpejską. Po kolejnych trzech latach oblężenia miasta zdobyli Kartaginę i zrównali miasto z ziemią. Tym samym Rzym uzyskał wyłączne panowanie nad obszarem zachodniego Morza Śródziemnego.

3. Rzymski podbój państw hellenistycznych. Podboje imperialne.

a) Wojna Macedońska - Rzymianie pokonali falangę i wkroczyli do Macedonii. Tam pokonali armie Teb i Aten, zniszczyli Korynt (146rok p. n. e.).

b) W testamencie ostatniego władcy Pergamonu władzę otrzymała Republika Rzymska.

c) Syria i Palestyna zdobyta przez konsula Gnejusza Pompejusza.

d) Do połowy I wieku p. n. e. Juliusz Cezar podbił całą Galię oraz niemal połowę Brytanii.

e) Ptolemeusze z Egiptu Zmuszeni zostali przez Cezara do przyjęcia zwierzchnictwa Rzymu.

f) Za czasów Oktawiana Augusta ustalono, jak się zdawało, ostateczną granicę Rzymu.

g) Cesarz Klaudiusz ustalił panowanie rzymskie w południowej Brytanii (I wiek naszej ery).

h) Cesarz Trajan odniósł na początku II wieku kilka wielkich zwycięstw - między innymi podbił Dację (dzisiejsza Rumunia i Jugosławia).

4. Ludność Rzymu w czasach Republiki.

a) obywatele - pierwotnie zamieszkujący miasto Rzym i jego bezpośrednie okolice.

b) sprzymierzeńcy - mieszkańcy półwyspu Italii, w I wieku p. n. e. uzyskali pełne obywatelstwo Rzymskie.

c) prowincje - mieszkańcy wszystkich terenów podbitych. Nie mieli praw politycznych i płacili większość podatków ich poborcami byli publikanie. Zarząd prowincji stanowili obywatele Rzymu z prokonsulami i propretorami na czele. W roku 212 cesarz Karakalla nadał wszystkim wolnym obywatelom prowincji obywatelstwo Rzymu.

SYSTEM RZĄDÓW W RZYMIE NA PRZESTRZENI DZIEJÓW

1. Rzym monarchią.

a) Zgodnie z tradycją, w Rzymie panowało siedmiu królów. Pierwszym z nich był Romulus, a trzej ostatni pochodzili z dynastii etruskiej.

b) w roku 509 p. n. e. Rzymianie wygnali ostatniego króla - Tarkwiniusza Pysznego, ogłosili republikę (od res publica - rzecz wspólna) a na miejscu pałacu na Wzgórzu Kapitolińskim zbudowali świątynię Jowisza.

2. Okres republikański.

a) Senat - główny organ rządzący, złożony z przedstawicieli patrycjuszy, najczęściej dawnych urzędników różnych stanowisk. Składał się z od 300 do 600 senatorów i podejmował wszystkie decyzje wagi państwowej przy pomocy dyskusji i glosowania. Przyjmował także posłów i przedstawicieli obcych rządów.

b) zgromadzenia ludowe działające za pomocą komicji centurialnych i trybusowych. Tylko glosowanie.

c) Urzędnicy - wybierani przez zgromadzenia ludowe lub senat. Dwaj konsulowie wybierani na okres jednego roku - dowódcy wojskowi garnizonu miasta (jeden) i reszty armii (drugi). Musieli mieć więcej niż 40 lat. Czterej pretorowie odpowiedzialni za sądownictwo i utrzymanie porządku w mieście przez okres kadencji wynoszący 1 rok. Czterej cenzorzy, wybierani na pięć lat i zajmujący się ustalaniem obowiązującej listy senatorów i innych urzędników. Dwaj kwestorzy pełniący funkcję skarbników oraz edylowie zapewniający zaopatrzenie dla Rzymu [[[oraz "chleb i igrzyska" dla proletariatu]]] Prawo weta wobec wszelkich decyzji urzędniczych posiadali trybunowie - kontrolowali oni poprawność sposobu sprawowania władzy.

d) w przypadku zagrożenia senatorowie wybierali dyktatora - władcę absolutnego do czasu zlikwidowania zagrożenia.

UPADEK REPUBLIKI I CESARSTWO

1. Przyczyny upadku ustroju republikańskiego.

a) Armia zawodowa. Po reformie Mariusza na sztandarach występują symboliczne orły. Służba wojskowa (ochotnicza) trwała 16 a później 20 lat. Sprzyjało to znakomitemu wyszkoleniu legionów.

b) Dobry i bogaty wódz (każdy dowódca płaci swoim żołnierzom) może bez większych problemów zdobyć władzę. Gajusz Mariusz był konsulem przez pięć kolejnych lat, Lucjusz Korneliusz był przez trzy lata dyktatorem.

c) Ogrom państwa skłaniał ku reformom w kierunku silniejszej i szybciej działającej władzy jednoosobowej.

d) Częste najazdy i powstania niewolników wymagały stałego utrzymywania silnej armii, a część z niej utrzymywali na własny koszt wodzowie.

2. Pierwszy triumwirat.

a) Stworzyli go Gajusz Juliusz Cezar, Marek Krassus oraz Gnejusz Pompejusz.

b) W czasie wojny na wschodzie kraju z Partami zginął Krassus. Pomiędzy Pompejuszem i Cezarem doszło do wojny ( na przykład bitwa pod Farsalos w 48 roku p. n. e.). Pompejusz wycofał się do Egiptu i tam zginął. Cezar wraz z Kleopatrą pojechali do Rzymu, gdzie Cezar obwołał się dożywotnim dyktatorem. W wyniku spisku zginął 15 marca 44 roku p. n. e.

3. Drugi triumwirat.

a) Zawiązali go Marek Antoniusz, Marek Lepidus oraz Gajusz Juliusz Cezar Oktawian - adoptowany syn Cezara.

b) Mordercy Cezara zostali wraz ze swymi siłami pokonani pod Filippi w 42 roku p. n. e.

c) Antoniusz skłócił się z Oktawianem a Lepidus wycofał. W morskiej bitwie pod Akcjom flota Oktawiana pokonała połączone floty Antoniusza i Kleopatry. Przegrani zginęli w Aleksandrii śmiercią samobójczą.

d) W 30 roku p. n. e. Oktawian pozostał najpotężniejszym człowiekiem w Rzymie.

4. Pryncypat.

a) Oktawian przyjął tytuły cenzora, princepsa (pierwszego senatora), konsula, pontifexa (najwyższego kapłana) oraz trybuna ludowego, ale nigdy nie obwołał się dyktatorem ani królem. Otrzymał tytuł imperatora i Augusta (boskiego). Zachował także pełną zwierzchność nad armią.

b) Zgromadzenia ludowe zostały zlikwidowane, urzędników wybierał senat pod dyktando imperatora ( zwanego odtąd po prostu cezarem -> dziś cesarz). Stworzono urząd dowódcy garnizonu miasta - gwardii pretoriańskiej (ochrony panującego) - prefekta pretorianów.

c) od czasów Hadriana cesarz przejął większość funkcji senatu - mógł wydawać dekrety o mocy ustawy państwowej. Wola władcy stała się prawem.

5. Dominat.

a) W III wieku pogłębiał się kryzys państwa. Zbyt często następowały zmiany cesarzy.

b) Cesarz Dioklecjan wprowadził zasadę dominatu (lub tetrarchii). Zerwano z tradycyjnymi określeniami z ery republiki w celu ratowania potęgi imperium. Równocześnie miało panować dwóch Cezarów i dwóch Augustów. System nie działał jednak długo.

c) Cesarz Konstantyn Wielki ponownie ujednolicił władzę skupiając ją w swoich rękach. Przeniósł stolicę cesarstwa ze zniszczonego i podupadającego Rzymu do Konstantynopola.

d) stopniowo państwo upadało. Przyczynami tego były między innymi kryzys w ustroju niewolniczym, załamanie rolnictwa i podupadanie rzemiosła, ograniczenie zysków z handlu, wyludnienie wielu obszarów, ciągłe najazdy (zwłaszcza ze strony Germanii) oraz upadek armii. Nie ustawała również walka o władzę.

e) W roku 395 po śmierci Teodozjusza Wielkiego nastąpił ostateczny podział cesarstwa na Cesarstwo Zachodnie z Rzymem i Wschodnie z Konstantynopolem (Bizancjum).

RZYMSKIE OSIĄGNIĘCIA

Budownictwo i architektura (kopuły i akwedukty), drogi, mosty, system prawny, taktyka wojskowa.

UPADEK CESARSTWA ZACHODNIEGO

a) pośrednia przyczyna to Wielka Wędrówka Ludów sprowokowana głównie przez Hunów. Germanie wypierani ze swych ziem musieli przenieść się na tereny cesarstwa.

b) Ostatni, marionetkowy cesarz Zachodniego Imperium został usunięty w 476 roku przez germańskiego wodza Odoakra.