Co to jest Unia Europejska?

Unia Europejska to związek państw europejskich, utworzony na mocy Traktatu z Maastricht przez państwa-członków Wspólnot Europejskich (Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej, Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali, Europejskiej Wspólnoty Energii Atomowej), czyli Belgię, Danię, Francję, Grecję, Hiszpanię, Holandię, Irlandię, Luksemburg, Niemcy, Portugalię, Włochy i Wielką Brytanię. 1 stycznia 1995 członkami UE zostały: Austria, Finlandia i Szwecja, a 1 maja 2004 UE przyjęła 10 państw z Europy Środkowej, Wschodniej i Południowej: Czechy, Cypr, Estonię, Litwę, Łotwę, Maltę, Polskę, Słowację, Słowenię i Węgry. Unia nie zastępuje Wspólnot: EWWiS, Euratomu i EWG, gdyż funkcjonują lub funkcjonowały (układ o EWWiS wygasł w 2002) one nadal. W sensie formalnoprawnym UE nie jest organizacją międzynarodową, nie ma osobowości prawnej - nazywanie jej w ten sposób stanowi pewnego rodzaju skrót myślowy. Główne cele Unii to: zapewnienie bezpieczeństwa, stabilnego wzrostu gospodarczego, rozwoju społecznego oraz ochrona praw i wolności obywateli. W jej ramach poszczególne państwa członkowskie rozwijają współpracę w takich dziedzinach, jak: gospodarka, wymiar sprawiedliwości, transport, rolnictwo, energetyka, handel, kultura, transport czy sprawy socjalne. Koordynacji ulega też stopniowo sfera obronności i polityki zagranicznej. Najważniejszymi organami UE są: Rada Europejska, Rada UE (dawniej Rada Ministrów), Komisja Europejska (dawniej Komisja Wspólnot), Parlament Europejski, Trybunał Sprawiedliwości, Trybunał Obrachunkowy. 2 października 1997 podpisano Traktat Amsterdamski będący próbą reformy UE i dający możliwość jej rozszerzenia o kolejnych członków. Wszedł w życie 1 maja 1999. Następnym krokiem dotyczącym strategii rozwojowej UE był dokument Agenda 2000. 30 marca 1998 w Brukseli zapoczątkowano oficjalnie proces poszerzania Unii Europejskiej o 10 państw stowarzyszonych z Europy Środkowej, Wschodniej i Południowej. Rozpoczęto m.in. przegląd systemów prawnych państw kandydujących pod kątem ich zgodności z prawem obowiązującym w krajach UE. 30 czerwca 1998 szefowie 15 krajów Unii Europejskiej zainaugurowali działalność Europejskiego Banku Centralnego we Frankfurcie nad Menem, który od 1 stycznia 1999 zarządza europejską walutą - euro. Od marca 2002 euro stało się walutą obligatoryjną w 12 krajach UGiW. 12-13 grudnia 2002 na szczycie w Kopenhadze Unia Europejska ustaliła warunki przyjęcia nowych państw członkowskich: Czech, Cypru, Estonii, Litwy, Łotwy, Malty, Polski, Słowacji, Słowenii i Węgier. Datę przyjęcia ustalono na 1 maja 2004. W lutym 2003 zakończono prace nad traktatem akcesyjnym, 16 kwietna 2003 na szczycie UE w Atenach, po uprzednim zaakceptowaniu przez Parlament Europejski i Radę Unii Europejskiej, traktat podpisało 25 krajów. 1 maja 2004 zgodnie z wcześniejszymi ustaleniami nastąpiło poszerzenie Unii Europejskiej.

Unia Zachodnioeuropejska

Unia Zachodnioeuropejska powstała 5 maja 1955. Zalążkiem jej był Traktat Brukselski, który został zawarty 17 marca 1948 przez Belgię, Francję, Holandię, Luksemburg i Wielką Brytanię i dotyczył wzajemnej pomocy wojskowej oraz współpracy ekonomicznej i kulturalnej. 23 października 1954 zawarto układy paryskie podpisane przez Wielką Brytanię, Belgię, Francję, Holandię, Kanadę, Luksemburg, Stany Zjednoczone oraz Włochy i RFN (m.in. włączały RFN do NATO). Poprzez poszerzenie składu państw - członków brukselskiego paktu o Włochy i RFN powstała Unia Zachodnioeuropejska. Od roku 1989 do Unii należą Hiszpania i Portugalia, a od 1995 roku Grecja. Najważniejszym organem Unii Zachodnioeuropejskiej jest Rada zbierająca się raz w roku na szczeblu ministrów spraw zagranicznych oraz Zgromadzenie złożone z delegatów państw - członków Zgromadzenia Doradczego Rady Europy. W strukturach Unii powołano też Agencję Kontroli Zbrojeń i Stały Komitet Zbrojeń. Traktat z Maastricht z 1992, którego decyzją było m.in. utworzenie Unii Walutowej i w efekcie wprowadzenie ECU, przewiduje stopniowy rozwój Unii Zachodnioeuropejskiej jako składnika obrony Unii Europejskiej.

Powstanie OEEC

Po II wojnie światowej nastąpiła prawdziwa eksplozja planów integracji regionalnej, tak ekonomicznej, jak i politycznej. Z czasem okazało się, że plany w odniesieniu do politycznego i militarnego zjednoczenia Europy Zachodniej nie były zgodne z interesami narodowymi i nie znalazły poparcia opinii publicznej, w związku z czym wyraźny priorytet zyskała idea integracji w sferze gospodarki. W 1947 Belgia, Holandia i Luksemburg podpisały porozumienie przewidujące utworzenie unii celnej, które w 1958 zostało zastąpione przez układ w sprawie utworzenia Unii Ekonomicznej Beneluksu. W 1948 trzy kraje Beneluksu oraz Francja i Wielka Brytania utworzyły tzw. Pakt Brukselski, organizację głównie o charakterze militarnym. W 1947 Stany Zjednoczone wystąpiły z planem udzielenia pomocy krajom Europy Zachodniej w odbudowie ich gospodarki. Przedstawiony Plan Pomocy Europie, zwany potocznie planem Marshalla, przewidywał udzielenie kredytów amerykańskich, pod warunkiem jednak, że państwa uczestniczące w tym palnie opracują wspólny program odbudowy i rozwoju swoich gospodarek oraz podziału tych kredytów. Reakcją państw zachodnioeuropejskich było utworzenie 16 kwietnia 1948 Organizacji Europejskiej Współpracy Gospodarczej OEEC, która miała być niejako łącznym partnerem USA w realizacji planu Marshalla. Członkami OEEC było 16 państw Europy Zachodniej, amerykańska, brytyjska i francuska sfera okupacyjna Niemiec (RFN przystąpiła do OEEC w 1949) oraz Triest. Członkami stowarzyszonymi były: Kanada, Stany Zjednoczone (od 1950) i Jugosławia (od 1955). Finlandia od 1957 brała udział w pracach OEEC w charakterze obserwatora. Państwa socjalistyczne, chociaż były zaproszone do udziału w planie Marshalla, nie przystąpiły do OEEC przede wszystkim ze względu na warunki stawiane przez USA krajom korzystającym z ich pomocy (kontrola i uzależnienie gospodarcze) oraz presję wywieraną na nie przez ZSRR. Powstała w tych warunkach OEEC miała do spełnienia dwa zadania:

stworzenie programu odbudowy i rozwoju współpracy gospodarczej państw członkowskich oraz podziału pomocy amerykańskiej i wypracowanie forum rokowań i konsultacji ze Stanami Zjednoczonymi w sprawach dotyczących Europy Zachodniej. Na początku lat pięćdziesiątych, kiedy podział pomocy amerykańskiej został zakończony i rozważano kwestię dalszego funkcjonowania OEEC, państwa członkowskie postanowiły kontynuować współpracę, zmieniając jednak kierunki działania organizacji. OEEC została zobowiązana do działań mających na celu liberalizację wymiany towarowej między jej członkami, rozwój współpracy finansowej oraz współpracy w dziedzinie energii atomowej. OEEC została przekształcona w 1960 w Organizację Współpracy i Rozwoju Gospodarczego. W połowie lat dziewięćdziesiątych w skład OECD wchodziło 28 najbardziej rozwiniętych państw świata.

Instytucje unijne

Rada Europejska

Utworzona w wyniku międzyrządowych uzgodnień 10 grudnia 1974 na szczycie paryskim jako forma systematycznych spotkań szefów rządów i głów państw członków Wspólnot Europejskich. Formalnie miejsce Rady Europejskiej w strukturze Wspólnot Europejskich zostało potwierdzone w Jednolitym Akcie Europejskim oraz Traktacie o Unii Europejskiej (choć wciąż nie jest ona instytucją statutową Wspólnot, uważana jest przez niektórych za jedyny organ Unii Europejskiej jako takiej). Jest najważniejszą instytucją polityczną Unii, która decyduje o kierunkach rozwoju organizacji (np. w kwestiach gospodarczych) i aktualnej strategii, szczególnie jeśli chodzi o Wspólną Politykę Zagraniczną i Bezpieczeństwa (WPZiB). Na tzw. spotkaniach na szczycie często zapadają też decyzje o stowarzyszeniu poszczególnych państw z UE bądź przyjęciu nowych członków.

Rada Europejska zbiera się co najmniej dwa razy w roku. Przewodniczy jej głowa państwa (rządu) kraju sprawującego aktualnie prezydencję w UE. W spotkaniach uczestniczą szefowie rządów państw członkowskich (w przypadku Francji i Finlandii głów państwa) oraz Przewodniczący Komisji Europejskiej. Gremium w tak ustalonym składzie często jest wspierane przez ministrów spraw zagranicznych i jednego z członków Komisji. Decyzje podejmowane są przez osiągnięcie konsensusu a informacja o nich jest podawana w formie deklaracji.

Przez długie lata Rada Europejska dostarczała swoistych impulsów do rozwoju integracji europejskiej, podejmowała inicjatywy, których wynikiem było m.in. doprowadzenie do uchwalenia JAE, czy też przyjęcia Traktatu o Unii Europejskiej (Traktatu z Maastricht). Poprzez te decyzje Rada wpłynęła na dzisiejszy kształt Unii, zwłaszcza, że jest w zasadzie centralnym organem decyzyjnym, który pomaga rozwiązywać spory finansowe, czy dotyczące instytucji unijnych.

Komisja Europejska

Stanowi organ wspólnotowy, który reprezentuje interesy Wspólnoty. Obecnie liczy 25 komisarzy, mianowanych na 5 lat. Jako organ wspólny Wspólnot Europejskich (EWWiS, Euratom, EWG) powstała 1 lipca 1967, w wyniku traktatu fuzyjnego, do tej pory każda w wymienionych organizacji miała swoją komisję lub jej odpowiednik. W realizacji przyznanych jej uprawnień posiada dużą samodzielność. Reprezentuje wspólnotowe interesy jako "strażniczka traktatów" i nie może uznawać instrukcji rządu jakiegokolwiek państwa członkowskiego, co łączy się z immunitetem sądowym związanym (w związku z pełnioną funkcją komisarz nie może zostać pociągnięty do odpowiedzialności karnej w swoim kraju). Komisja Europejska ma charakter ponadnarodowy. Ma monopol inicjatywy legislacyjnej w zakresie I filaru UE, jest wykonawcą wspólnotowych aktów prawnych, decyduje w sprawach określonych przez traktaty. Jest odpowiedzialna politycznie przed Parlamentem Europejskim, składa coroczne raporty generalne o działalności UE. Duże znaczenie odgrywa przewodniczący. I tak np. W. Hallstein (1958-1968) ukształtował jej ponadnarodowy charakter, J. Delors (1985-1994) przyczynił się do zintensyfikowania prac nad tworzeniem Unii Europejskiej i jej rozszerzaniem na kolejne kraje. W latach 2000-2004 na czele Komisji Europejskiej stał R. Prodi (zatwierdzony w 1999), od listopada 2004 portugalski premier Jose Manuel Durao Barroso. Najważniejszymi uprawnieniami Komisji jest

prawo do inicjatywy ustawodawczej, zgłaszania aktów prawnych - najważniejsze prawo Komisji, która posiada je jako jedyna w zakresie polityki Wspólnot. Komisja spełnia kontrolę nad stosowaniem prawa wspólnotowego przez państwa członkowskie lub określone przedsiębiorstwa. W wypadku, gdy dany podmiot nie stosuje danego aktu prawnego Komisja może wydać decyzję zmuszającą do stosowania prawa w określonym zakresie.

Posiada kompetencje wykonawcze, czyli wydaje akty prawne, zarządza funduszami (szczególnie funduszami strukturalnymi) oraz dba o wykonanie budżetu. W zakresie stosunków zewnętrznych Komisja reprezentuje Wspólnotę wobec państw trzecich lub organizacji międzynarodowych, uzyskawszy zgodę Rady Unii Europejskiej może również negocjować umowy z państwami bądź organizacjami międzynarodowymi. Komisja mimo, że jest egzekutywą UE, często mylnie nazywana jest rządem UE. W przeciwieństwie jednak do rządów państw Komisja funkcjonuje kolegialnie, tzn. decyzje podejmowane są przez komisarzy wspólnie, którzy wspólnie odpowiadają za nie przed Parlamentem. Samodzielnie, żaden z komisarzy nie ma żadnych prerogatyw decyzyjnych. Inną różnicą wobec rządów państw jest pozycja Przewodniczącego, który jest tylko "Primus inter Pares" (pierwszy pośród równych), co oznacza, że podczas głosowań w Komisji jego głos liczy się tak samo jak głos innych komisarzy. Poszczególni członkowie Komisji mogą być odwoływani przez rządy państw, które ich wyznaczyły bądź przez Trybunał Sprawiedliwości, jednak kolegialność jej działania powoduje, że przy każdej innej sytuacji votum nieufności w stosunku do jednego komisarza jest jednocześnie votum nieufności w stosunku do całej Komisji. Komisja zbiera się przynajmniej raz w tygodniu. W związku z częstymi zmianami liczby komisarzy zmienia się również jej wewnętrzna struktura. Pod względem administracyjnym składa się z 23 dyrekcji generalnych (te z kolei z dyrekcji, a następnie z wydziałów, których zwykle jest kilka: trzy, cztery), które można by porównać z ministerstwami (np. nauka, badania i rozwój, polityka regionalna czy rolnictwo; wcześniej miały one kolejne numery, np. DG I - stosunki zewnętrzne, DG IV - konkurencja itd.) oraz wyspecjalizowanych służb, jak np. Służba Prawna, Służba Rzeczników, Biuro Publikacji Oficjalnych Wspólnot Europejskich czy biuro statystyczne Eurostat. Bardzo istotną rolę pełni także Sekretariat Generalny, którego zadaniem jest przede wszystkim koordynacja prac wszystkich dyrekcji generalnych. Komisja odgrywa doniosłą rolę w procesji negocjacji akcesyjnych. Dokonała bowiem podziału na tzw. obszary negocjacyjne, reprezentuje Unię w trakcie screeningu, a także publikuje coroczne raporty na temat postępów państw kandydackich w zakresie dostosowań do prawodawstwa wspólnotowego.

Parlament Europejski

To jedna z najważniejszych instytucji Wspólnot, organ przedstawicielski powstały w 1958 w wyniku połączenia przedstawicielstw parlamentarnych EWWiS, Euratomu i EWG - w ten sposób powstało Europejskie Zgromadzenie Parlamentarne, które obecną nazwę przyjęło 30 marca 1962 (traktatowo zaaprobował ją JAE).

Początkowo Parlament składał się jedynie z delegatów parlamentów krajowych członków UE, był jedynie instytucją doradczą. Z czasem wzmacniał swą pozycję, a jednym z kamieni milowych prowadzących do dzisiejszego znaczenia było wprowadzenie jego bezpośredniej i powszechnej wybieralności od 1979 roku (eurowybory). W ten sposób PE stał się jedyną wybieralną instytucją wspólnotową posiadającą tzw. legitymizację (legitymację) demokratyczną. Około 430 milionów obywateli europejskich z 20 państw jest obecnie zaangażowanych w proces integracji europejskiej za pośrednictwem swoich 730 reprezentantów w PE, z poszczególnych krajów pochodzi następująca ich liczba: Niemcy 99, Francja, Wielka Brytania i Włochy po 78, Hiszpania i Polska po 54, Holandia - 27, Czechy, Grecja, Węgry i Portugalia po 24, Belgia - 22, Szwecja - 19, Austria - 18, Słowacja, Dania i Finlandia po 14, Irlandia i Litwa po 13, Łotwa - 9, Słowenia - 7, Luksemburg, Cypr i Estonia po 6 i Malta - 5. Liczba deputowanych uzależniona jest wprawdzie od liczby mieszkańców kraju, jednak nie do końca oddaje tą zależność, np. poseł niemiecki reprezentuje ok. 800 tysięcy obywateli, podczas gdy luksemburski jedynie ok. 60 tysięcy. Ze swego składu Parlament wybiera przewodniczącego, który reprezentuje instytucję na zewnątrz oraz wobec innych organów Unii Europejskiej. Podział liczby głosów, jaki istnieje w parlamencie po rozszerzeniu UE w 2004, został ustalony w Traktacie nicejskim.

Od momentu wejścia w życie w 1993 Traktatu z Maastricht, każdy obywatel Państwa Członkowskiego UE, który zamieszkuje na terenie innego Państwa Członkowskiego, ma prawo do uczestniczenia w czynnym i biernym prawie wyborczym na terenie tego państwa. Deputowani do PE nie mogą prowadzić określonej działalności zawodowej i pozostawać na określonych stanowiskach urzędniczych (na przykład sędziego, ministra bądź dyrektora przedsiębiorstwa państwowego). Deputowani muszą także przestrzegać regulacji krajowych ograniczających lub zakazujących posiadania podwójnego mandatu. Posłowie organizują się we frakcje polityczne, miejsca na sali obrad zajmują według klucza partyjnego, a nie narodowego. Obecnie w PE zasiada 730 deputowanych w 7 frakcjach według następującego klucza: Grupa Europejskiej Partii Ludowej/Chrześcijańskich Demokratów - 268 deputowanych, Grupa Socjalistyczna - 198, Grupa Przymierza Liberałów i Demokratów na rzecz Europy - 88, Grupa Zielonych/Wolne Przymierze Europejskie - 42, Grupa Lewicy Europejskiej/Nordycka Zielona Lewica - 41, Grupa Niepodległość i Demokracja - 37, Grupa Unii na rzecz Europy Narodów - 27 oraz 29 deputowanych niezrzeszonych. Do utworzenia frakcji potrzebna jest określona liczba posłów oraz konieczność reprezentowania kilku krajów UE. Kadencja parlamentu trwa 5 lat, posiedzenia odbywają się raz w miesiącu, z wyjątkiem miesięcy letnich, i trwają tydzień. Siedzibą PE jest od 1992 Strasburg, sesje nadzwyczajne mogą jednak odbywać się także w Brukseli, zaś sekretariat mieści się w Luksemburgu. W ramach PE funkcjonuje obecnie 17 stałych komisji pełniących zadania pomocnicze (przygotowanie sprawozdań, projekty uchwał itp.). Ponadto PE może powoływać podkomisje, komisje czasowe oraz komisje śledcze. Pierwotne funkcje PE były bardzo ograniczone i dotyczyły jedynie konsultacji i opinii, rzeczywiste decyzje były podejmowane poza nim. Z czasem wzrastała rola PE, jego kompetencje rozszerzał zarówno Traktat o Unii Europejskiej, jak i Traktat Amsterdamski. Aktualnie PE może współdecydować i współdziałać w procesie legislacji, uzyskał również prawo do akceptacji przewodniczącego i składu Komisji Europejskiej. Posiada także uprawnienia dotyczące uchwalanie budżetu, przyjmowania do UE nowych państw, czy akceptowania układów stowarzyszeniowych. Kontroluje także pracę Komisji, wobec której może wysunąć wotum nieufności. Do niej, jak i do Rady Unii Europejskiej, kieruje swe zapytania. Należy się spodziewać, iż znaczenie parlamentu we Wspólnotach nadal będzie wzrastało z uwagi na jego wybieralność, tym bardziej, iż spora część wyborców życzyłaby sobie europejskiego rządu odpowiedzialnego ze swej działalności właśnie przed PE.

Trybunał Sprawiedliwości

Europejski Trybunał Sprawiedliwości stanowi organ Unii Europejskiej pełniący funkcję sądu międzynarodowego, konstytucyjnego, administracyjnego. Został utworzony w 1952 na mocy Traktatu Paryskiego, jako organ Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali, od 1957 zaczął funkcjonować jako instytucja trzech Wspólnot Europejskich. Siedzibą Trybunału jest Luksemburg. Jako sąd międzynarodowy rozstrzyga wszelkie spory pojawiające się przy realizacji traktatów unijnych i dotyczą naruszenia prawa europejskiego. Jako sąd konstytucyjny kontroluje legalność aktów prawnych przyjmowanych przez Parlament Europejski i Radę Unii Europejskiej oraz dokonuje m.in. interpretacji traktatów, wykładni prawa europejskiego. Spory między Wspólnotami a funkcjonariuszami Unii Europejskiej rozstrzyga w ramach funkcji sądu administracyjnego. Trybunał Sprawiedliwości jest także instancją odwoławczą od decyzji Komisji. Pełni również rolę instytucji odwoławczej od wyroków Sądu Pierwszej Instatncji. Jego wyroki są niepodważalne i wiążące dla sądów państw członkowskich - są jednym z ważnych elementów dorobku prawnego Unii Europejskiej. Od 1995 w jego skład wchodzi 15 sędziów (na podstawie niepisanej umowy reprezentowane są wszystkie kraje UE). Ich kadencja trwa 6 lat i może być odnawiana. Przewodniczącego wybierają sędziowie spośród siebie. Trybunał Sprawiedliwości obraduje na sesjach plenarnych i w sprawach szczególnych może tworzyć 3-5-osobowe izby. W skład Trybunału wchodzi też 8 adwokatów generalnych (zwanych czasem rzecznikami generalnymi). Głównym zadaniem Sędziów jest orzekanie w sprawach podlegających Trybunałowi. Natomiast Rzecznicy przygotowują i przedstawiają tzw. wnioski końcowe (bezstronne analizy stanu prawnego, niezależne opinie).

Trybunał Obrachunkowy

Powołany w 1975 swe funkcje podjął 1 czerwca 1977. W jego skład wchodzi 15 członków, zwanych rewidentami (po 1 z każdego kraju Unii), wybieranych z grona ludzi wchodzących w poszczególnych krajach w skład organów kontrolnych i mających odpowiednie do tego kwalifikacje. Mianowani są przez Radę Unii Europejskiej w porozumieniu z Parlamentem Europejskim na okres 6 lat, spośród siebie wybierają przewodniczącego na 3 lata. Decyzje podejmują większością głosów. Siedzibą Trybunału jest Luksemburg. Traktat z Maastricht wzmocnił znacznie pozycję Trybunału Obrachunkowego, nadając mu status jednego z pięciu głównych organów UE. Głównym zadaniem organu jest nadzór nad budżetem (dochodami i wydatkami realizowanymi przez Komisję Europejską), kredytami i pożyczkami Wspólnot i ich instytucji. Wobec Rady Unii Europejskiej i Parlamentu Trybunał Obrachunkowy stwierdza zgodność wszystkich transakcji z prawem, wspierając je tym samym w wykonywaniu budżetu organizacji. Corocznie Trybunał składa Parlamentowi sprawozdanie zawierające ocenę przeprowadzonych kontroli. W 1995 stwierdził nieprawidłowości w 5 proc. wydatków unijnych, najczęściej dotyczyły one reguł udzielania pomocy w zakresie funduszy strukturalnych, które powinny być określone w sposób bardziej przejrzysty. Kontrole organu, jeśli jest to konieczne, mogą być przeprowadzane także pozą Unią, np. u adresatów unijnej pomocy. Trybunał nie dysponuje możliwością nakładania kar za powstałe uchybienia i błędy, jednak wyniki jego kontroli są jawne.

Powstanie EWWiS

Europejska Wspólnota Węgla i Stali to organizacja gospodarcza, która zapoczątkowała integrację gospodarczą Europy, czego konsekwencją było powstanie Unii Europejskiej. EWWiS utworzyły Belgowie, Francuzi, Holendrzy, Włosi, społeczność FRN i Luksemburga. Przełomową datą dla narodzin integracji był 9 maja 1950. Wówczas to francuski minister spraw zagranicznych Robert Schuman przedstawił na posiedzeniu Rady Ministrów projekt utworzenia organizacji nadzorującej przemysł wydobywczy i stalowy państw Europy Zachodniej, nazwany później planem Schumanna, ale jego faktycznym pomysłodawcą był Jean Monnet. Na kanwie tego dokumentu Francja, RFN, Belgia, Holandia, Luksemburg i Włochy podpisały 18 kwietnia 1951 w Sali Zegarowej Traktat Paryski, powołujący do życia Europejską Wspólnotę Węgla i Stali. Porozumienie weszło w życie 23 lipca 1952, regulując zasady działania wspólnego rynku węgla, stali i żelaza. Nim traktat stał się ciałem musiał przejść długotrwałą procedurę ratyfikacyjną w poszczególnych krajach. Największe kontrowersje wzbudził we Francji i w Niemczech, w pierwszym kraju demagogicznie krytykowany przez gaullistów i FPK, w RFN zaś opozycyjna SPD zarzucała polityce europejskiej Adenauera przypieczętowanie podziału Niemiec. Ze stosunkowo najcieplejszym przyjęciem plan Schumana spotkał się w krajach Beneluksu.

Zakładano, iż wspólny rynek na węgiel, żelazo i złom powstanie najpóźniej do 1 stycznia 1953, jeżeli chodzi o stal okres ten trwać miał rok dłużej, przy czym dla Włoch przewidziano termin do 1958 roku. Głównym organem EWWiS została Wysoka Władza pełniąca rolę organu wykonawczego. Najważniejsze decyzje zapadały jednak w Radzie Ministrów, będącej emanacją poszczególnych rządów "szóstki". Powołano również liczące 78 posłów Zgromadzenie EWWiS oraz Trybunał Sprawiedliwości (7 sędziów na 6 lat). W wyniku konferencji w Messynie (1955) i Raportu Spaaka (1956) państwa członkowskie EWWiS sygnowały w 1957 Traktaty Rzymskie, które obowiązywały od 1 stycznia 1958 roku. Traktaty Rzymskie powoływały Europejską Wspólnotę Gospodarczą i EUROATOM. Utrzymywanie rozbudowanych struktur administracyjnych EWWiS, EWG i EUROATOMU było kosztowne, dlatego doszło do ich połączenia (ostateczny Układ o Fuzji miał miejsce 8 kwietnia 1965). Europejska Wspólnota Węgla i Stali, zawarta na lat 50, ostatecznie przestała istnieć z dniem 25 lipca 2002. Jej kompetencje przejęła Wspólnota Europejska.

Powstanie EWG

Europejska Wspólnota Gospodarcza to międzynarodowa organizacja gospodarcza powstała w wyniku procesów integracyjnych rozpoczętych po II wojnie światowej przez europejskie państwa demokratyczne o gospodarce rynkowej. Proces ten odbywał się w kilku etapach i polegał na tworzeniu wspólnych instytucji ekonomicznych, politycznych i prawnych. EWG rozpoczęło swą działalność z dniem 1 stycznia 1958, na podstawie Traktatów Rzymskich podpisanych 25 marca 1957. Podstawy prawne zostały modyfikowane m.in. w Traktacie fuzyjnym organów trzech wspólnot (1967), Jednolitym Akcie Europejskim (1987) oraz w Traktacie o Unii Europejskiej (Maastricht 1992). Od 1993 EWG zmieniła nazwę na Wspólnota Europejska. Członkowie założyciele: Belgia, Francja, Holandia, Luksemburg, RFN (od 1990 zjednoczone Niemcy), Włochy. W 1973 do EWG przystąpiły: Dania, Irlandia, Wielka Brytania; w 1981 Grecja; w 1986 Hiszpania i Portugalia. W 1995 członkami Wspólnoty Europejskiej zostały: Austria, Finlandia, Szwecja. Główne cele EWG to: równomierny rozwój gospodarczy państw członkowskich, spójność ekonomiczna, wzrost stopy życiowej oraz zacieśnianie stosunków między krajami EWG. Cele te realizowane są dzięki: znoszeniu w stosunkach handlowych między członkami ograniczeń celnych, ograniczeń ilościowych oraz innych opłat i barier o podobnych skutkach; ustanowieniu wspólnej zewnętrznej taryfy celnej; swobodnemu przepływowi ludzi, towarów, usług i kapitału; wspólnej polityce w zakresie handlu, rolnictwa, transportu, ochrony środowiska, energetycznej i kulturalnej; wspieraniu badań; ujednoliceniu wolnego rynku i ustawodawstwa państw członkowskich; stowarzyszeniu i szerokiej współpracy z krajami trzecimi (EWG w stosunkach gospodarczych występowała jako jednolity podmiot). Europejska Wspólnota Energii Atomowej powstała, podobnie jak WE, na mocy traktatów rzymskich z 1957. Decyzja o powstaniu Euratomu zapadła podczas obrad konferencji messyńskiej w 1955 roku. Na mocy traktatu fuzyjnego od 1967 wszystkie trzy Wspólnoty Europejskie (Europejska Wspólnota Węgla i Stali, Europejska Wspólnota Energii Atomowej oraz Wspólnota Europejska) mają wspólne organy.

Powstanie JAE

Jednolity Akt Europejski z 1987 jest umową międzynarodową zawartą w ramach Wspólnot Europejskich. Nadał on kształt organizacyjny Europejskiej Współpracy Politycznej, będącej formą współpracy państw członkowskich Unii od roku 1970. Odtąd Wspólnoty Europejskie i Europejska Współpraca Polityczna miały zachowywać odrębność organizacyjną względem siebie, wspólnie jednak podejmować kroki do urzeczywistnienia Unii. JAE ustanowił Radę Europejską, formalizując w ten sposób odbywające się od dłuższego czasu konferencje szefów państw. W istotny sposób rozwinął i pogłębił dziedziny prawa instytucjonalnego i materialnego Wspólnot. Wzmocnił pozycję Parlamentu Europejskiego (dopiero wtedy wprowadzono tę nazwę do traktatów), poprzez wprowadzenie postępowania współpracy w zakresie stanowienia prawa. Przewidział także powołanie Sądu Pierwszej Instancji UE. W sferze prawa materialnego postanowił o ustanowieniu do 31 grudnia 1992 "rynku wewnętrznego" - czyli strefy o wolnym przepływie towarów, usług, osób i kapitału - co nastąpiło 1 stycznia 1993. Akt ten był pierwszym po wielu latach znaczącym krokiem w kierunku integracji europejskiej. W lutym 1987 ratyfikowały go wszystkie wówczas należące do Wspólnot kraje, oprócz Włoch, Grecji i Danii, które przyjęły go w drugim terminie. Akt ten wszedł ostatecznie w życie w lipcu 1987. W styczniu 1988 francuski premier Balladur przedstawił propozycję utworzenia Unii Gospodarczej i Walutowej jako kolejnego etapu procesu integracji europejskiej. Rok później specjalny raport komisji Rady Europejskiej pod przewodnictwem Jacquesa Delors'a zawierał rekomendacje wprowadzenia Unii Walutowej i Gospodarczej. Raport Delors'a został przyjęty na szczycie w Madrycie w czerwcu 1989. Równolegle na szczycie w Strasburgu w grudniu 1989 r. postanowiono utworzyć Unię Europejską. Dyskusje na tematy gospodarcze oraz powiązanie ich z unią polityczną nowej koncepcji zjednoczeniowej toczyły się od grudnia 1990 w Rzymie.

Traktat z Maastricht

Traktat z Maastricht, czyli Traktat o Unii Europejskiej podpisano uroczyście 7 lutego 1992, a z dniem 1 listopada 1993 wprowadzono nazwę Unia Europejska. Traktat określił ramy i harmonogram dochodzenia do Unii Gospodarczej i Walutowej, rozszerzono zakres wspólnej polityki o edukację, ochronę zdrowia, kulturę, sieci transeuropejskie i ochronę konsumenta. Państwa członkowskie UE zobowiązały się do prowadzenia Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa. Unia Europejska ma trzy filary. Traktat o Wspólnocie Europejskiej (dawna nazwa EWG) to zmodyfikowany Traktat o EWG. Obejmuje problematykę Wspólnot Europejskich: gospodarka, handel, polityka społeczna ochrona środowiska, kultura, ochrona zdrowia, obywatelstwo europejskie. Przewidziano trzy etapy dochodzenia do Unii Gospodarczej i Walutowej. Ponadto powołano ciało doradcze Komitet Regionów. Filar drugi utworzony przez Traktat o Unii dotyczy Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa, poprzez połączenie w przyszłości struktur Unii Europejskiej i Unii Zachodnioeuropejskiej. Filar trzeci dotyczy współpracy państw członkowskich w sferze wymiaru sprawiedliwości i spraw wewnętrznych. Istotnym postanowieniem Traktatu z Maastricht jest wprowadzenie kryteriów zbieżności (konwergencji), czyli ściśle określonych warunków uczestnictwa krajów w trzecim etapie Unii Gospodarczej i Walutowej m.in. wysokość długu publicznego, poziomu inflacji. Pozostałe dwa etapy to kroki dostosowawcze, wprowadzenie koordynacji gospodarczej.