1. Pakt Ribbentrop-Mołotow

W nocy z 23 na 24 sierpnia 1939 r., podczas wizyty w Moskwie niemieckiego ministra spraw zagranicznych Joachima von Ribbentropa doszło do podpisania pomiędzy hitlerowską III Rzeszą a ZSRR dziesięcioletniego paktu o nieagresji. Ze strony radzieckiej dokument ten sygnował ludowy komisarz spraw zagranicznych Wiaczesław Mołotow. Do układu tego został dołączony tajny protokół dodatkowy, w którym strony uzgodniły podział stref wpływów w Europie Wschodniej. Państwa bałtyckie poza Litwą miały należeć do obszaru przyznanego ZSRR. Podział Polski miał przebiegać wzdłuż linii rzeki Narwi Wisły i Sanu. Pakt Ribbentrop - Mołotow zapewnił Hitlerowi radziecką neutralność podczas konfliktu Niemiec z Polską, Anglia i Francją, co ułatwiło Hitlerowi podjęcie ostatecznej decyzji o ataku na Polskę.

2. Francja i Wielka Brytania wobec ataku Niemieckiego na Polskę

Związane sojuszniczymi zobowiązaniami z Polską Francja i Wielka Brytania wypowiedziały 3 września 1939 r. wojnę Niemcom. Rząd polski liczył na rozpoczęcie przez sojuszników zmasowanej antyniemieckiej ofensywy. Polski plan obronny oparty był o założenia skutecznej pomocy zbrojnej ze strony aliantów zachodnich. Do takiej pomocy jednakże nie doszło. Anglia i Francja ograniczyły się do minimalnych działań na zachodniej granicy Niemiec oraz do akcji propagandowej.

3. Obrona Westerplatte

1 września 1939 r. o świcie bez formalnego wypowiedzenia wojny Niemcy zaatakowali wzdłuż całej granicy polsko - niemieckiej. Pierwsze strzały padły na Westerplatte, gdzie znajdowała się polska składnica tranzytowa na terytorium Wolnego Miasta Gdańska. Ostrzał stanowisk polskich rozpoczął o godzinie 4.45 niemiecki pancernik "Schleswig - Holstein". Nieliczna załoga Westerplatte dowodzona przez mjr Henryka Sucharskiego, pomimo artyleryjskiego ostrzału i uderzeń niemieckiego lotnictwa szturmowego, stawiała mężny opór zmasowanym atakom niemieckim przez 7 dni. Stała się przykładem męstwa dla całej walczącej Polski.

4. Uderzenie ZSRR na Polskę i koniec kampanii wrześniowej

17 września 1939 r. realizując postanowienia paktu Ribbentrop - Mołotow Stalin uderzył na Polskę, dążąc do opanowania uzgodnionej z Hitlerem radzieckiej strefy wpływów. Walczące na dwóch frontach wojsko polskie skazane było na klęskę. Władze polskie ewakuowano do Rumunii. 28 września skapitulowała Warszawa, 2 października padł Hel. Ostatnią bitwę kampanii wrześniowej stoczyły pod Kockiem oddziały gen. Franciszka Kleeberga.

5. Polskie władze na emigracji

Pomimo wcześniejszych obietnic swobodnego tranzytu do Francji, rząd neutralnej Rumunii pod naciskiem radzieckim internował przedstawicieli najwyższych władz polskich z prezydentem, premierem i Naczelny Wodzem. W tej sytuacji prezydent Mościcki, korzystając z przyznanych mu przez konstytucję kwietniową uprawnień wyznaczył swoim następcą Władysława Raczkiewicza. Pozwoliło to na zachowanie prawnej ciągłości władz państwa polskiego, a nowy rząd polski, który swa siedzibę posiadał w sojuszniczej Francji, szybko zyskał międzynarodowe uznanie. Premierem mianowano gen. Władysława Sikorskiego, który objął również tekę ministra spraw wojskowych, a w następnej kolejności urząd Naczelnego Wodza i skupił w swym ręku największą władzę. Główną troską Sikorskiego było organizowanie polskiego wojska we Francji. Zdawał sobie sprawę, że tylko dysponując realną siłą zbrojną Polska będzie mogła posiadać silną pozycję w koalicji antyhitlerowskiej. Udało się stworzyć pierwsze oddziały polskie. W ich skład wchodzili uciekinierzy z rumuńskiego internowania oraz żołnierze, którym udało się przedostać z Polski do Francji. Żołnierzy rekrutowano także spośród polskiej emigracji zarobkowej przebywającej we Francji. Po ataku Niemiec na Francję rząd polski ewakuował się do Wielkiej Brytanii, gdzie znalazł swoja kolejną siedzibę.

6. Organizacja Polskiego Państwa Podziemnego

Jeszcze podczas trwania kampanii wrześniowej - 27 września 1939 r. powstała z inicjatywy gen. Michała Karaszewicza - Tokarzewskiego Służba Zwycięstwu Polsce (SZP). Była to pierwsza konspiracyjna organizacja o charakterze wojskowym, działająca z pełnomocnictwa naczelnych władz polskich. W listopadzie 1939 r., po przejęciu władzy przez nową ekipę rządową, zgodnie z decyzja Sikorskiego SZP została przekształcona w Związek Walki Czynnej (ZWZ). Ponad dwa lata później przeorganizowano ZWZ tworząc z niego Armię Krajową (AK).

7. Podbój Danii, Norwegii, Holandii, Belgii i Francji przez Hitlera

9 kwietnia 1940 armia niemiecka zaatakowała Norwegię i Danię. Dania została opanowana w ciągu jednego dnia. Walki w Norwegii zakończyły się sukcesem niemieckim 10 czerwca 1940 r. W tym czasie trwała już, rozpoczęta 10 maja wielka ofensywa niemiecka przeciwko Francji. Dowództwo niemieckie przeprowadziło ja przez terytorium Belgii i Holandii, aby ominąć znajdujące się na wschodniej granicy Francji potężne umocnienia obronne linii Maginota. W ciągu 6 tygodni armia niemiecka pokonała oddziały francuskie, a wspomagający Francję Brytyjczycy zostali zmuszeni do ewakuacji na wyspy. 22 czerwca 1940 r. podpisano francusko - niemieckie zawieszeni broni. Niemcy okupowali terytoria północnej i zachodniej Francji. Jej południową częścią zarządzał kolaborujący z hitlerowcami i w pełni od nich zależny francuski rząd z siedzibą w Vichy, na którego czele stanął marszałek Pètain. gen. Charles de Gaulle, który po klęsce francuskiej udał się do Londynu potępił kolaborujący z Hitlerem reżim Vichy, wezwał do walki na rzecz wolnej Francji i założył Komitet Wolnej Francji, przemianowany później na Komitet Wyzwolenia Narodowego.

8. Bitwa o Anglię

Już w lipcu 1949 r. Hitler nakazał opracowanie planu inwazji na Wielką Brytanię. Dowództwo niemieckie przygotowało operację o kryptonimie Seelöwe (Lew morski). Zakładała ona przeprowadzenie lądowania wojsk niemieckich na brytyjskim wybrzeżu i szybkie przeprowadzenie ataku na Londyn. Inwazja miała zostać poprzedzona zakrojonymi na wielką skalę działaniami powietrznymi, aby w obliczu brytyjskiej przewagi na morzu zapewnić powodzenie niemieckiego desantu. 8 sierpnia Niemcy rozpoczęli lotnicze natarcie. Uderzyli na porty, konwoje morskie i lotniska. 7 września Niemcy zaczęli atakować brytyjskie miasta. Celem tych działań było wywołanie w społeczeństwie brytyjskim psychozy strachu i paniki. działania te nie przyniosły skutku. Pomimo trwających trzy miesiące wysiłków niemieckiego lotnictwa bitwa o Anglię została przez Niemcy przegrana. Hitler musiał zrezygnować z podboju wyspy.

9. Front wschodni

22 czerwca 1941 r. Hitler zaatakował ZSRR, rozpoczynając operację o kryptonimie "Plan Barbarossa". Armia radziecka przetrzebione przez masowe czystki w końcu lat trzydziestych i nieprzygotowana do walki na skutek błędów Stalina nie była w stanie stawić czoła atakującej armii niemieckiej. Wermacht szybko posuwał się na wschód. W listopadzie 1941 r. dotarł do Moskwy i Leningradu. Wiosna 1942 doszło do kontrofensywy radzieckiej. Zasadnicza próba sił nastąpiła podczas toczonej od września 1942 r. do lutego 1943 r. bitwy pod Stalingradem, która zakończyła się ogromna klęska wojsk niemieckich. Był to punkt zwrotny w zmaganiach pomiędzy obydwoma państwami. Zwycięstwo radzieckie w wielkiej bitwie pancernej pod Kurskiem spowodowało generalny odwrót wojsk niemieckich, które wycofywały się pod naporem Armii Czerwonej.

10. Układ Sikorski-Majski

Po wybuchu wojny radziecko - niemieckiej ZSRR stał się jednym z głównych sojuszników aliantów zachodnich w walce z Hitlerem. Dlatego pod ich naciskiem 30 lipca 1941 r. premier Władysław Sikorski, w obecności brytyjskiego premiera Winstona Churchilla oraz ministra spraw zagranicznych Wielkiej Brytanii Anthony`ego Edena podpisał wraz z radzieckim ambasadorem w Londynie Iwanem Majskim układ polsko - radziecki zwany popularnie układem Sikorski - Majski. Stwierdzono w nim, że radziecko niemieckie traktaty z 1939 r. straciły swa moc, zapowiedziano przywrócenie stosunków dyplomatycznych pomiędzy dwoma państwami oraz utworzenie w ZSRR Armii Polskiej.

11. Pearl Harbor

7 grudnia 1941 r. miał miejsce japoński atak na amerykańską bazę floty wojennej na Pacyfiku w Pearl Hrbor na Hawajach. Totalnie zaskoczeni Amerykanie ponieśli duże straty. Tym samym USA włączyły się do II wojny światowej.

12. Armia Polska w ZSRR

Od 1941 r. rozpoczęto na terytorium ZSRR formowanie Armii Polskiej. Jej dowódca został gen. Władysław Anders. Sowieci niechętnie nastawieni do budowanych sił zbrojnych nie dostarczyli odpowiedniej ilości zaopatrzenia, żywności i uzbrojenia. Dotarcie do polskich punktów rekrutacyjnych było jedyną szansą na ocalenie dla tysięcy Polaków, którzy zwolnieni z zesłania i łagrów, przybywali w łachmanach, często bez butów. Aders nie zgodził się na żądanie Stalina, aby wysłać oddziały polskie do walki z Niemcami, ponieważ nie były one dostatecznie wyposażone. Spowodowało to niechęć ZSRR do dalszego utrzymywania oddziałów polskich, racje żywnościowe były stopniowo zmniejszane. W wyniku tego w 1942 r. doszło do ewakuacji armii Andersa na kontrolowane przez Brytyjczyków tereny Iranu i Bliskiego Wschodu.

13. Katyń

W kwietniu 1943 r. radio berlińskie poinformowało o odkryciu w lasku katyńskim pod Smoleńskiem masowego grobu oficerów polskich. Według Berlina mordu tego dokonał w 1940 r. NKWD. Rząd polski zwrócił się z prośbą do Międzynarodowego Czerwonego Krzyża o przeprowadzenie śledztwa w tej sprawie. Tego samego dnia taką samą prośbę złożyli Niemcy. Moskwa, która wypierała się zbrodni oskarżając o nią oddziały niemieckie, zinterpretowała tą zbieżność jako skierowane przeciwko ZSRR polsko - niemieckie współdziałanie. Było to pretekstem dla Stalina do zerwania stosunków dyplomatycznych z polskim rządem emigracyjnym.

14. Holocaust

Słowo holocaust pochodzi z języka greckiego, w którym oznacza całopalenie. Terminem tym określa się zorganizowane przez III Rzeszę ludobójstwo Żydów. W styczniu 1942 r. zapadał decyzja o realizacji tzw. ostatecznego rozwiązania kwestii żydowskiej (Endlösung). Do końca 1944 r. prowadzono akcję wysiedlania ludności żydowskiej i mordowania jej w obozach zagłady. Większość z nich została zlokalizowana na terenach polskich (Oświęcim, Treblinka, Majdanek, Chełm, Sobibór), ponieważ tutaj mieszkało najwięcej Żydów. Akcja eksterminacji przebiegała w sposób zaplanowany i zorganizowany, a proces masowego uśmiercania kojarzył się z technologią przemysłową. Żydów przewożono koleją do obozów zagłady. Tam - pod pretekstem konieczności kąpieli po długiej podróży - zostali wprowadzani do "łaźni", gdzie byli zabijani przy pomocy gazu. Ciała zmarłych poddawano kremacji w znajdujących się w obozie piecach. Dokładna liczba zamordowanych Żydów nie została nigdy ustalona. Szacuje się, że podczas II wojny światowej zginęło około 6 milionów osób tego pochodzenia.

15. Powstanie w Getcie Warszawskim

Zagrożeni zagładą Żydzi wielokrotnie chwytali za broń. Najczęściej miało to miejsce podczas likwidacji gett i wywożenia ich mieszkańców do obozów zagłady. Największym przejawem żydowskiego oporu było powstanie w getcie warszawskim trwające od 19 kwietnia do 16 maja 1943 r. Zorganizowała je Żydowska Organizacja Bojowa (ŻOB) pod dowództwem Mordechaja Anielewicza.

16. Opinia międzynarodowa i Polacy wobec zagłady Żydów w czasie II wojny światowej

Rząd polski, dzięki pozyskanym z kraju informacjom starał się informować międzynarodową opinię publiczna o eksterminacji ludności żydowskiej. Jednakże mocarstwa zachodnie przekazywane przez władze polskie informacje przyjmowały z niedowierzaniem i obojętnością. W okupowanej Polsce organizowaniem pomocy dla ukrywających się Żydów zajmowała się, utworzona przy Delegaturze Rządu na Kraj w grudniu 1942 r. Rada pomocy Żydom "Żegota". Nie można ostatecznie określić postawy ludności polskiej wobec Żydów. Najwięcej Polaków zachowało wobec tej tragedii bierność, głównie ze względu na karę śmierci, jaka groziła za udzielanie pomocy ludności żydowskiej. Wiele osób podejmowało jednak ryzyko i decydowało się na pomoc i ukrywanie zbiegłych z getta Żydów. Z drugiej strony istnieli tzw. szmalcownicy, czyli osoby, które okradały i szantażowały zbiegłych z getta Żydów.

17. Plan "Burza"

W wyniku zbliżania się oddziałów radzieckich do granic polskich rząd emigracyjny w Londynie wraz z dowództwem AK opracował plan "Burza". Zgodnie z nim oddziały AK miały atakować wycofujących się Niemców, zajmować opuszczane przez nich miejscowości i ujawniać się nadchodzącym oddziałom radzieckim, jako gospodarze tych terytoriów i reprezentanci władz polskich na emigracji.

18. Manifest PKWN i okres dwuwładzy w Polsce

22 lipca 1944 Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego, czyli zaczątek popieranego przez ZSRR rządu polskiego, na którego czele stał Edward Osóbka - Morawski opublikował manifest, który zawierał ogólne zarysy programu PKWN. Zapowiedziano reformę rolną, w Polsce miała zapanować demokracja - odwołano się tutaj do podstaw ustrojowych stworzonych przez konstytucje marcową. Manifest informował także o zakrojonych na szeroka skalę reformach socjalnych i deklarował przyjaźń z ZSRR. Po powstaniu PKWN - u istniały dwa ośrodki polskiej władzy centralnej. Mający poparcie aliantów zachodnich rząd emigracyjny rezydujący w Londynie oraz posiadający poparcie Stalina PKWN, który dzięki Armii Czerwonej obejmował realną władzę nad wyzwalanymi przez nią terenami polskimi.

19. Powstanie warszawskie

Niezrealizowanie politycznych celów planu "Burza", powstanie PKWN oraz szybki marsz Armii Czerwonej w kierunku Warszawy były przyczynami wybuchu powstania w stolicy. Władze emigracyjne chciały przekonać aliantów zachodnich, że mają realny wpływ na sytuację w okupowanym kraju. Chodziło również o to, aby wyzwolić stolicę przed Sowietami i zainstalować tam polskie władze. Powstanie wybuchło 1 sierpnia 1944 r. Po początkowych sukcesach w toku dalszych walk oddziały AK poniosły ogromne straty. Powstańcy wycofywali się z kolejnych dzielnic kanałami. Wojska Radzieckie zatrzymały się na prawym brzegu Wisły i nie udzieliły pomocy powstaniu, które upadło 2 października 1944 r. po 63 dniach bohaterskich walk.

20. Konfederacje Wielkiej Trójki

Przywódcy trzech największych państw koalicji antyhitlerowskiej - prezydent Roosevelt (USA), Stalin (ZSRR) oraz Churchill (Wielka Brytania) określani byli mianem Wielkiej Trójki. To oni decydowali kształcie powojennego świata. Ich najważniejsze decyzje zapadły podczas trzech konferencji: w Teheranie, Jałcie i Poczdamie.

Konferencja w Teheranie

Toczyła się od 28 listopada do 1 grudnia 1943 r. Podjęto tu decyzje o utworzeniu drugiego frontu w europie i zaatakowaniu Niemiec od strony Francji. Uznano, że wschodnia granica polski powinna być oparta o tzw. linię Curzona, w zamian za co Polska powinna uzyskać nabytki terytorialne na zachodzie.

Konferencja w Jałcie

Toczyła się od 4 do 11 lutego 1945 r. Ustalono tam podział Niemiec na cztery strefy okupacyjne dal USA, ZSRR, Francji i Wielkiej Brytanii, postanowiono że Niemcy powinny zostać zdemilitaryzowane, zdenazyfikowane i zdecentralizowane. Odnośnie kwestii nowego rządu polskiego postanowiono, że musi powstać Tymczasowy Rząd Jedności Narodowej złożony z przedstawicieli PKWN i polskiego rządu emigracyjnego. ZSRR zobowiązał się do przystąpienia do wojny z Japonią w trzy miesiące po kapitulacji Niemiec.

Konferencja w Poczdamie

Toczyła się od 17 lipca do 2 sierpnia 1945 r. W wyniku przegranych przez Churchilla wyborów Wielką Brytanię reprezentował na niej nowy premier Atlee, a USA po śmierci prezydenta Roosevelta nowy prezydent Hary Truman. Zapadła tam decyzja o przesiedleniu ludności niemieckiej. nałożono na Niemcy reparacje wojenne oraz postulowano postawienie niemieckich zbrodniarzy przed międzynarodowym trybunałem.

21. Powstanie ONZ

Organizację Narodów Zjednoczonych powołano na konferencji założycielskiej, która toczyła się z udziałem 50 państw w San Francisco od 25 kwietnia do 26 czerwca 1945 r. jej głównym celem było utrzymywanie pokoju i międzynarodowego bezpieczeństwa. Statutem nowej organizacji była karta Narodów Zjednoczonych.