Napoleon Bonaparte.

Napoleon Bonaparte urodził się 15 sierpnia 1769 r. w Ajaccio na Korsyce. Wykształcenie zdobył w francuskich szkołach wojskowych. Odznaczył się podczas oblężenia Tulonu (1793 r.). Za zasługi w zdobywaniu tego portu został w początkach 1794 r. awansowany na generała brygady. W 1795 r. stłumił rojalistyczne powstanie w Paryżu, ratując tym samym Dyrektoriat. W nagrodę otrzymał dowództwo nad Armią Italii (1796 r.), jednak armia ta ni cieszyła się nienajlepszą opinią. Jednak pod dowództwem Bonapartego Armia Italii zaczęła odnosić wkrótce fantastyczne zwycięstwa nad Austriakami (m. in. pod Lodi, czy Arcole). Kampania włoska 1796 - 1797 okazała się dla Napoleona sukcesem i dała mu sławę zwycięscy. Napoleon doprowadził do korzystnego dla Francji pokoju w Campo Formio (1797 r.). Wkrótce Dyrektoriat powierzył mu dowództwo nad Armią Wschodu. Wraz z nią, w maju 1798 r., wyruszył do Egiptu. Dowodzone przez niego wojska francuskie opanowały Maltę, a także odniosły zwycięstwo w bitwie pod Piramidami. Jednak, gdy generał Bonaparte dowiedział się o utracie przez wojska francuskie północnej Italii, postanowił wracać do kraju. Po powrocie do Francji, dokonał zamachu stanu 18 Brumaire'a 1799 r. (czyli 9 - 10 listopada). W jego wyniku Dyrektoriat został obalony, a Napoleon przejął władzę w kraju jako pierwszy konsul. I choć konstytucja z grudnia 1799 władzę wykonawczą powierzała trzem konsulom, to jednak w rzeczywistości o wszystkim decydował tylko pierwszy konsul, a pozostali dwaj przez cały okres sprawowania swojego urzędu pozostawali w cieniu. Napoleon Bonaparte dążył do przywrócenia porządku publicznego we Francji. Dlatego przeprowadził on liczne reformy, m. in. w dziedzinie administracji. Została ona scentralizowana i zhierarchizowana (wszystkie urzędy podporządkowano centralnym władzom w Paryżu). Zreorganizowano sądownictwo i rozbudowano aparat policyjny (na jego czele stanął Józef Fouché). Przywrócono zasadę nieusuwalności sędziów, którzy byli teraz urzędnikami państwowymi mianowanymi przez pierwszego Konsula. W 1800 r. Bonaparte powołał Bank Francji, który otrzymał monopol emisji pieniądza i miał udzielać przedsiębiorcom kredytów (ułatwiło to inwestycje i przyspieszyło kapitalistyczne przemiany w gospodarce). W 1803 r. jako walutę wprowadzono franka o równowartości pięciu gramów srebra - zachował on stabilność aż do roku 1914. Reformy finansowe pozwoliły na szybkie opanowanie inflacji i uzyskanie równowagi budżetowej. Konieczne stało się także uspokojenie nastrojów społecznych. Rządowi udało się spacyfikować Wandeę, w której trwało rojalistyczne powstanie. Ogłoszono amnestię dla politycznych emigrantów z czasów Rewolucji. Mogli oni obejmować urzędy w kraju, jednak nie uzyskali oni praw do skonfiskowanych im wcześniej majątków. W lipcu 1801 r. został zawarty konkordat z Stolicą Apostolską. Przywrócono kult religijny. W 1804 r. ogłoszono Kodeks Cywilny (Kodeks Napoleona), który gwarantował równość wszystkich wobec prawa, a także nienaruszalność własności prywatnej oraz wolność osobistą i sumienia. Kodeks ten wywarł ogromny wpływ na prawodawstwo krajów zależnych politycznie od Francji. Pierwszy konsul odnosił też sukcesy na arenie międzynarodowej. Po zwycięstwie nad Austriakami w bitwie pod Marengo (1800 r.) jego autorytet znacznie wzrósł. Wojskom francuskim udało się odzyskać Włochy. W lutym 1800 r. został podpisany francusko - austriacki traktat w Lunéville, który potwierdził francuskie zdobycze terytorialne we Włoszech, w Belgii i nad Renem. Uznano też istnienie republik: Batawskiej, Helweckiej i Cisalpińskiej, w których wpływy miała Francja. W marcu 1801 r. w Amiens Francja zawarła pokój z Anglią. Jednak wojna z Anglią wybuchła już w roku 1803. Armie francuskie odnosiły sukcesy wyłącznie na lądzie, a aby pokonać Anglię, Francja musiała zniszczyć jej marynarkę wojenną. Plan ten się nie udał - to flota angielska odniosła pod Trafalgarem (1805 r.) zwycięstwo nad flotami francuską i hiszpańską.

W roku 1802 r. uchwała Senatu z sierpnia tego roku przyznała pierwszemu konsulowi prawo do wyznaczenia swojego następcy. Ponadto pierwszy konsul uzyskał prawo zawierania traktatów pokojowych i przymierzy oraz prawo stosowania prawa łaski i wyznaczania dwóch pozostałych konsulów. W sierpniu 1802 r. społeczeństwo w plebiscycie opowiedziało się za dożywotnim przedłużeniem mandatu Bonapartego. W maju 1804 r. ogłoszono konstytucję, zapowiadającą nowy ustrój - dziedziczne cesarstwo. 2 grudnia 1804 r. odbyła się koronacja Napoleona na cesarza Francuzów. Napoleon sam włożył sobie koronę na głowę, a następnie koronował swoją żonę Józefinę. Inaczej niż pozostali monarchowie europejscy, Napoleon był władcą z woli ludu, a nie z woli Boga. W roku następnym Napoleon koronował się na króla Włoch. W okresie napoleońskim zreorganizowany został system edukacyjny. Nauczanie odbywało się na trzech poziomach: podstawowym, średnim oraz wyższym. Za Cesarstwa matura nabrała prestiżu, a jej posiadanie stawało się przepustka do elity. W 1806 r. został powołany Uniwersytet Cesarski (miał kształcić przyszłe kadry urzędnicze).

W roku 1805 ukształtowała się trzecia koalicja wymierzona przeciw Francji. W jej skład weszła Wielka Brytania, Rosja, Austria, a także Szwecja i Neapol. Napoleon pokonał armię austriacką pod Ulm, a 2 grudnia 1805 r. odniósł błyskotliwe zwycięstwo nad wojskami austriackimi i rosyjskimi pod Austerlitz ("bitwa trzech cesarzy"). Oba te zwycięstwa przyczyniły się do zawarcia korzystnego dla Francji pokoju w Preszburgu. Na jego mocy Austria została całkowicie pozbawiona wpływów we Włoszech, ale także w Niemczech. Tu w roku 1806 został utworzony Związek Reński pod hegemonią Francji. W ten sposób Święte Cesarstwo Rzymskie Narodu Niemieckiego właściwie przestało istnieć. W sierpniu 1806 Franciszek II zrzekł się tytułu cesarza Niemiec i przyjął imię Franciszka I - dziedzicznego cesarza Austrii. Prusy zażądały rozwiązania Związku i natychmiastowego wycofania wojsk francuskich za Ren. Napoleon oczywiście nie uległ żądaniom pruskim i wobec tego doszło do wojny francusko - pruskiej. Zakończyła się ona kompromitującą klęską Prus, które 14 października 1806 r. zostały pokonane w bitwie pod Jeną i pod Auerstedt. Wkrótce Napoleon na czele swych wojsk wkroczył do Berlina, a następnie na ziemie polskie i wezwał Polaków, by chwycili za broń. Ci w większości opowiedzieli się po jego stronie. Zaczęli tworzyć własne siły zbrojne i polską administrację na wyzwalanych z rąk pruskich ziemiach. Napoleon wkroczył do Warszawy, jednak bitwa z Rosjanami pod Pruską Iławą pozostała nierozstrzygnięta. Dopiero po zwycięstwie w bitwie pod Frydlandem (1807 r.) zmusił Rosję (i pokonane już wcześniej Prusy) do zawarcia Traktatu w Tylży (lipiec 1807). W jego wyniku z odebranych Prusom ziem II i III zaboru utworzone zostało zależne od Francji Księstwo Warszawskie (utworzono je 22 lipca 1807 r.). Gdańsk uzyskał status wolnego miasta. Poza tym Rosja zobowiązywała się zerwać stosunki dyplomatyczne z Anglią i obiecywała przystąpić do blokady kontynentalnej. Jednak po porażce pod Trafalgarem flota francuska przestała istnieć. Bez niej pokonanie Anglii (jedynego po traktacie tylżyckim wroga Francji) było niemożliwe. W ten sposób narodziła się koncepcja blokady gospodarczej, która miała za cel doprowadzić Anglię do ruiny gospodarczej i tym samym zniechęcić do wojny z napoleońska Francją. W listopadzie 1806 cesarz Napoleon wydał w Berlinie dekret mówiący o blokadzie kontynentalnej i zabraniający cesarstwu i państwom sojuszniczym utrzymywania jakichkolwiek stosunków gospodarczych z Anglią. Z końcem 1807 r. wszystkie mocarstwa europejskie (wyjątek stanowiła Szwecja) wprowadziły blokadę kontynentalną. Jednak w wyniku rozwoju przemytu i niestosowaniu się przez Rosję do zarządzeń, blokada nie była szczelna. W 1808 r. wojska francuskie wkroczyły do Hiszpanii, tym samym Francja zaangażowała się w długą i nie przynoszącą większych sukcesów wojnę. Negatywnym jej skutkiem był fakt, że angażowała ona spore siły wojskowe, co osłabiało siły francuskie. W 1809 r. Austria wypowiedziała Francji wojnę, którą ostatecznie przegrała. Na mocy zawartego w październiku 1809 r. traktatu wiedeńskiego Austria utraciła na rzecz Francji część swych terytoriów. Utraciła też na rzecz Księstwa Warszawskiego północną część Galicji z Krakowem i Lublinem. Wojna z Rosją wybuchła 21 czerwca 1812 r. przeciwko Rosji Napoleon zmobilizował armie całej zależnej od siebie Europy oraz posiłkowe korpusy austriacki i pruski. W sumie ponad 600 tys. żołnierzy. Wielka Armia przekroczyła Niemen 24 czerwca 1812 r. Tymczasem Rosjanie obrali strategię unikania starcia i cały czas cofali się, wciągając tym samym Wielką Armię w głąb kraju. Jednocześnie Rosjanie stosowali taktykę spalonej ziemi, tak żeby armia najeźdźcza nie mogła się wyżywić rosyjską żywnością. W sierpniu wojska francuskie wkroczyły do Smoleńska, a po bitwie pod Borodino Wielka Armia stanęła w stolicy Cesarstwa Rosyjskiego - w Moskwie. Napoleon sądził, że zajęcie stolicy skłoni cara rozmów pokojowych. Jednak Aleksander I nie myślał o kapitulacji. Na dodatek z Paryża dochodziły niepokojące wieści, czyli próba zamachu stanu). W październiku Napoleon postanowił opuścić wraz ze swą armią Moskwę. 24 października 1812 r. po bitwie pod Małojarosławcem naczelny dowódca armii rosyjskiej Kutuzow zmusił Wielką Armię, by wracała tą samą drogą, którą maszerowała na Moskwę. Miało to tragiczne skutki dla wojsk napoleońskiej, które musiały wracać przez ogołocone i pozbawione żywności tereny. Do tego zima nadeszła wyjątkowo wcześnie. W wyniku zimna i głodu stan liczebny Wielkiej Armii szybko topniał. W listopadzie 1812 r. resztki Wielkiej Armii zostały pomyślnie przeprowadzone przez Berezynę. Kampania rosyjska roku 1812 zakończyła się całkowitą porażką Napoleona i powolny rozpad jego imperium Już w początkach 1813 r. wojska rosyjskie wkroczyły do Warszawy. Klęska Napoleona spowodowała spory szok w Europie. Od Francji zaczęli się odwracać dotychczasowi sojusznicy. W marcu 1813 r. a stronę Rosji przeszły Prusy. Latem 1813 r. przeciwko Francji wystąpiła Austria, a wkrótce do koalicji antynapoleońskiej przystąpiła także Szwecja. W dniach 16 - 19 października 1813 r. doszło pod Lipskiem do tzw. "bitwy narodów", która zakończyła się porażką Napoleona. Napoleon został zmuszony do wycofania się na teren Francji. Kampania roku 1814 r. jeszcze raz ujawniła militarny geniusz Napoleona, który odniósł szereg błyskotliwych zwycięstw. Tymczasem wojskom szóstej koalicji antyfrancuskiej poddał się Paryż, a Napoleon, ulegając presji ze strony swoich marszałków zdecydował się na abdykację. W początkach kwietnia 1814 r. abdykował on na rzecz swojego syna. Zachował tytuł cesarski i otrzymał we władanie wyspę Elbę oraz pensję wypłacaną przez nowego władcę Francji - Ludwika VIII. Po dziesięciu miesiącach wygnania Napoleon opuścił Elbę i 1 marca 1815 roku wylądował we Francji. Wraz z niewielką grupką żołnierzy wyruszył w dwudziestodniowy marsz na Rzym tak rozpoczęło się słynne "sto dni" Napoleona. Bez ani jednego wystrzału wierne Napoleonowi oddziały wkroczyły 20 marca 1815 r. do Paryża. Stało się to możliwe dzięki poparciu społeczeństwa i żołnierzy. Ludwik XVIII był powszechnie nie lubiany - zmuszono go do opuszczenia stolicy. Powrót Napoleona pokrzyżował plany zebranym na kongresie wiedeńskim monarchom i dyplomatom. Szybko zebrała się siódma koalicja antynapoleońska, a Napoleon zmuszony został udziału w kolejnej wojnie. Zakończyła się ona klęską wojsk francuskich w bitwie pod Waterloo (18 czerwca 1815 r.). Skutkiem tego była druga abdykacja Napoleona, podpisana 22 czerwca 1815 r. Napoleon abdykował na rzecz swojego syna, ale tej decyzji nie uszanowano i na francuskim tronie osadzono ponownie Ludwika XVIII. Po abdykacji Napoleon nigdy wił opuścić Francję i udać się pod opiekę Anglików, ci jednak nie potraktowali go jak byłego władcy. Napoleon został osadzony przez nich na odległej wyspie Św. Heleny, gdzie spędził ostatnie lata swojego życia. Napoleon zmarł 5 maja 1821 r. w Longwood.