15 dnia sierpnia roku 1769 w korsykańskim mieście Ajaccio, Letycji i Carlowi Bonaparte (szlachcicowi prowadzącemu praktykę adwokacką) urodziło się dziecko. Rodzice dali chłopcu na imię Napoleon i postanowili wychować go według mody francuskiej i – gdy podrośnie – umieścić go w jednej z francuskich szkół wojskowych. Prawdopodobnie nawet sami jednak nie przypuszczali, że Napoleon wyrośnie na polityka, cesarza Francuzów i jednego z najwybitniejszych wodzów i generałów w historii Europy i świata.
Korsyka, należąca wcześniej przez wiele lat do Republiki Genueńskiej przeszła w roku 1768 (czyli rok przed przyjściem na świat Napoleona Bonaparte) w ręce francuskie i została ogłoszona integralną częścią państwa francuskiego. Dzieciństwo Napoleona przypadało więc na trudny dla wyspy okres przeobrażeń i transformacji i na czas, kiedy na wyspie ciągle żywy był jeszcze żal za utraconą polityczną niezależnością. W świadomość małego Napoleona głęboko zapadła więc sytuacja społeczeństwa Korsyki – izolacja spowodowana położeniem geograficznym, temperament i kultura (wiecznie walczących ze sobą) klanów rodzinnych, tradycja wendety i głęboko ukrywana nienawiść Korsykan do Francuzów.
W 1779 roku Napoleon i jego starszy brat Józef podjęli naukę we francuskim kolegium w Antun. Stamtąd Napoleon przeniesiony został do szkoły wojskowej w Brienne (wschodnia część Francji). Napoleon Bonaparte podobno uczył się bardzo dobrze – lubił historię starożytną (szczególnie Grecji i Rzymu), matematykę i geografię.
W wieku lat piętnastu Napoleon przeniósł się z Brienne do renomowanej szkoły wojskowej zlokalizowanej w Paryżu. Kilka miesięcy później stracił ojca i musiał zatroszczyć się o utrzymanie matki i młodszego rodzeństwa.
Po roku nauki w paryskiej szkole wojskowej, (już w stopniu podporucznika) wstąpił do armii i wyjechał na służbę na południe Francji. Pracował ciężko, a prawie wszystkie zarobione pieniądze posyłał matce. Dużo czytał – najchętniej lektury o historii wojen, matematyce, geografii i podróżach.
Na urlopie odwiedził rodzinę na Korsyce, a potem został przeniesiony do miasta Auxonne. W roku 1791 udało mu się uzyskać służbowe przeniesienie na Korsykę, gdzie wkrótce był świadkiem zamieszek. Po powrocie do Francji (w maju 1792 roku), stał się z kolei naocznym świadkiem paryskiej rewolucji (Trzy lata wcześniej wybuchła wielka rewolucja francuska. Na początek lat dziewięćdziesiątych przypada okres egzekucji króla Ludwika XVI zdetronizowanego i przemianowanego na „obywatela Kapeta” i wzajemne oskarżenia i egzekucje różnych grup rewolucjonistów).
Lata dziewięćdziesiąte osiemnastego wieku stały się więc dla młodego Napoleona, latami walk o Korsykę, o Tulon i tłumieniem zamieszek rojalistycznych w Paryżu. To wtedy odniósł pierwsze rany w bitwie i wtedy też opracował pierwsze plany strategiczne bitwy. Wtedy też po raz pierwszy zwyciężył – w starciu pod fortem I`Eguillette.
14 dnia stycznia 1794 roku Napoleon Bonaparte mianowany został generałem brygady. Miał wtedy zaledwie 24 lata.
Wkrótce potem został wysłany (w celu stłumienia buntu) do Wandei. Po powrocie do Paryża przydzielono mu dowództwo brygady piechoty. Napoleon Bonaparte czuł się jednak artylerzystą, więc nominacji nie przyjął i poddał się do dymisji. Znów znalazł się na granicy nędzy.
Dopiero w sierpniu 1795 roku został generałem artylerii w Topograficznym Wydziale Komitetu Ocalenia Publicznego i zaczął opracowywać strategie dla włoskiej armii republikańskiej na terenie Piemontu. W roku 1796 otrzymał naczelne dowództwo armii francuskiej w kampanii włoskiej i rozpoczął pasmo zwycięskich wojen, które pozwoliły mu zrobił oszałamiająca karierę. Zwyciężył pod Lodi, obległ Mantuę, zwyciężył pod Castiglione, Arcole Bassano i Rivoli. W efekcie zmusił Austrię do zawarcia traktatu pokojowego w Campo Formio (z roku 1797), który ustalił austriackie i francuskie strefy wpływów we Włoszech.
Następnie podjął wyprawę do Egiptu (tzw. kampanię egipską). Zwyciężył w bitwie pod Piramidami i zajął Kair. Jego armia została jednak rozbita (w sierpniu 1798 roku) pod Abukirem, co pociągnęło za sobą uwięzienie jej w Egipcie. Wkroczył do Syrii, obległ (bezskutecznie) twierdzę Akkon, następnie wrócił do Egiptu zwyciężył w bitwie pod Abukir. Dowiedział się jednak o klęskach Francuzów na innych frontach i podjął decyzję o powrocie do Francji. Wyprawa egipska nie przyniosła mu oczekiwanych sukcesów, na trwale jednak zapisała się w historii kultury świata. To jej, nauka zawdzięcza rozwój egiptologii jako jednej z dziedzin archeologii (pobyt Francuzów w Egipcie zaowocował bowiem utworzeniem pierwszego egipskiego muzeum zbierającego eksponaty związane z bogatą historią starożytnego Egiptu).
9 listopada 1799 roku po powrocie do Francji dokonał w niej (przy pomocy wojska) zamachu stanu, obalił rządzący nią dyrektoriat i objął władzę jako pierwszy konsul. Tym samym zainaugurował kilkunastoletni okres swych osobistych rządów we Francji.
Wkrótce doprowadził do nadania Francji nowej konstytucji (w 1802 roku), która rozpoczęła jej przebudowę. Zawarł także konkordat z papieżem przeprowadził w kraju liczne reformy, dotyczące: organizacji i centralizacji państwowej administracji oraz reorganizacji systemu finansowego państwa i państwowego szkolnictwa. Wprowadził także nowy kodeks praw (tzw. „Kodeks Napoleoński”), oparty na zasadach: wolności osobistej obywateli i ich równości wobec prawa, ochrony i poszanowania własności prywatnej oraz pełnej swobody zawierania umów. Wprowadził on także laicki charakter małżeństwa, cywilne śluby i rozwody. Kodeks ten (wielokrotnie nowelizowany), we Francji obowiązuje do dziś.
Rządy Napoleona Bonaparte zapewniały więc Francuzom zachowanie „zdobyczy” rewolucji i zabezpieczyły kraj przed zbyt radykalnymi prądami. Powszechnie popierali je mieszczanie i większość spośród chłopów.
W kolejnych latach swoich rządów Napoleon Bonaparte zaczął jednak zmierzać ku wprowadzeniu całkowitego absolutyzmu – odszedł od systemu parlamentarnego, wprowadził kontrolę policyjną i powszechny zakaz zrzeszania się. W 1804 roku, w wyniku sukcesów jego polityki wewnętrznej oraz spektakularnych podbojów militarnych, (oraz w celu umocnienia swojej władzy) koronował się (za aprobatą senatu) i przyjął tytuł „cesarza Francuzów” (co zatwierdził plebiscyt przeprowadzony wśród narodu), a w roku następnym – „króla Włoch”. Wprowadził cenzurę prewencyjną wszelkiej prasy, literatury, sztuki i teatru oraz powszechną propagandę potęgi francuskiego cesarstwa.
Tuż po swojej koronacji rozpoczął kolejną fazę wojen europejskich (zwanych „wojnami napoleońskimi”). W 1805 roku rozbił trzecią koalicję antynapoleońską, rok później wprowadził blokadę kontynentalną i rozgromił czwartą koalicję pod Jeną i pod Auerstedt. Zajął Prusy (i polskie ziemie zaboru pruskiego), rozbił wojska cara Aleksandra I pod Frydlandem i wynegocjował pokój w Tylży (1807 rok). Z całości ziem polskich odebranych Prusom stworzył Księstwo Warszawskie, które służyło mu za zaplecze polityczne, a także militarne i zaopatrzeniowe do dalszych wojen z caratem. W tych latach niemal cała Europa objęta została jego strefą wpływów.
Ekspansja Napoleona osiągnęła apogeum, równocześnie jednak władza Napoleona zaczęła budzić opór ujarzmionych i podporządkowanych mu narodów. Blokada kontynentalna Anglii stała się symbolem ucisku i zrodziła sprzeciw wobec napoleońskiej dominacji. Niezadowolenie nasiliły jeszcze działania wojenne Bonapartego w Hiszpanii i w Portugalii, (mające na celu podporządkowanie także tych krajów systemowi blokady), a co dalej idzie – francuskim rządom. Gdy Napoleon Bonaparte zmusił (w roku 1807) króla Hiszpanii do abdykacji i na jego tronie osadził swojego brata – Józefa, w Hiszpanii wybuchło powstanie ludowe, poparte siłami Anglii, które w roku 1813 zakończyło się klęską Francuzów. Zachęcona takim rozwojem wypadków Austria podjęła nową wojnę z Francją i w roku 1809 zaatakowała Księstwo Warszawskie, które jednak obroniło się (w bitwie pod Raszynem) i kosztem zaboru austriackiego, powiększyło swoje terytorium. Armia austriacka natomiast, została przez Napoleona pokonana w bitwie pod Wagram (w 1809 roku).
W 1809 roku Napoleon Bonaparte pokonał więc Austrię (a następnie zawarł z nią pokój - w Schönbrunn) i (po rozwodzie z Józefiną de Beauharnais), pojął za żonę córkę austriackiego cesarza - Marię Ludwikę (z którą potem miał syna: Napoleona II).
Kres potędze Napoleona Bonaparte przyniosła jednak nieudana wyprawa wojenna przeciw Rosji (w roku 1812), która mimo opanowania Moskwy i spektakularnych zwycięstw odniesionych w bitwach pod Smoleńskiem i pod Borodino, zakończyła się straszną zagładą armii Napoleona – zdesperowani Rosjanie wzniecili w stolicy pożar, co zmusiło Francuzów do wycofania się na „otwarte” tereny. Tam wyniszczyły ich panujących w zimie na terenie Rosji warunki atmosferyczne – ogromne mrozy, do których wojska francuskie nie były odpowiednio przygotowane, a także głód (podejmującej odwrót wielkiej armii Napoleona zabrakło prowiantu). Reszty dzieła zniszczenia dokonali ścigający Francuzów Rosjanie.
Klęska Napoleona w walce z Rosją dała Europie hasło do utworzenia nowej, kolejnej antynapoleońskiej koalicji i powstania przeciwko niemu niezadowolonych z jego panowania ludów – przede wszystkim narodów niemieckich pod przewodnictwem Prus. Najkrwawsze (pomyślne dla Napoleona) bitwy stoczono pod Lutzen, Dreznem i Budziszynem. Jednak w kolejnym starciu – pod Lipskiem, w tzw. „bitwie narodów” Napoleon Bonaparte uległ sile zjednoczonych przeciwników (miało to miejsce w październiku roku 1813). Został zepchnięty na terytorium Francji i tam, po kilku klęskach i kapitulacji Paryża (kwiecień 1814 roku), został zmuszony do abdykacji w Fontainebleau. Zachował jednakże tytuł cesarski i prawo do panowania nad wyspą Elbą, na którą został zesłany.
W tym czasie, gdy o najbliższych losach Europy decydował obradujący właśnie w Wiedniu Kongres Wiedeński (rok 1815), Bonaparte podjął dramatyczną próbę odzyskania swojej dawnej władzy (w trakcie tzw. „Stu dni Napoleona” powrócił z Elby do Francji, opanował kraj, przejął Paryż i zapowiedział wprowadzenie rządów konstytucyjnych i prowadzenie pokojowej polityki wobec wszystkich państw europejskich). Deklaracje te jednak nie wzbudziły zaufania i zostały przez polityków z krajów koalicji odrzucone, a wojska Napoleona uległy rozbiciu podczas bitwy pod Waterloo (18 czerwca 1815 roku). 22 czerwca 1815 roku Napoleon Bonaparte ponownie więc abdykował i został wydany Brytyjczykom, a oni osadzili go na Wyspie Świętej Heleny, która ze względu na swoje położenie geograficzne (daleko na oceanie) i dużą odległość od jakiegokolwiek lądu, gwarantowała niemożliwość powrotu Napoleona Bonaparte do Francji.
W ostatnich dniach swego życia, Napoleon stał się więc praktycznie więźniem Wielkiej Brytanii, która na wyspę Świętej Heleny przysłała cały oddział wojska do pilnowania więźnia.
Tuż przed śmiercią Napoleon (obawiając, się, że potomni mogą zapomnieć o nim i o jego dokonaniach) podyktował swojemu sekretarzowi (sam był już bardzo ciężko chory i nie mógł pisać) swoje wspomnienia. W marcu 1821 roku zaczął strasznie cierpieć, w maju (tego samego roku) sporządził testament, a dnia 5 maja (wieczorem) zmarł. Ostatnie wypowiedziane przez niego słowa dotyczyły Francji. Zwłoki Napoleona Bonaparte przewieziono (w 1840 roku) do Paryża i na wieczny pochówek złożono w kościele Inwalidów.
Czas rządów we Francji Napoleona Bonaparte ugruntował polityczne i społeczne zmiany zachodzące pod koniec dziewiętnastego wieku w Europie.
Napoleon Bonaparte był niewątpliwie wybitnym organizatorem i politykiem oraz niezmiernie utalentowanym strategiem i wodzem, który dokonał niejednego przełomu w dziewiętnastowiecznej „sztuce” wojennej.
Prywatnie, jako człowiek, był osobą niezwykle inteligentną, o doprawdy godnej podziwu podzielności uwagi (podobno potrafił swoim sekretarzom dyktować kilka listów jednocześnie). Był też człowiekiem ambitnym, porywczym i wytrwałym. Uwielbiał „gry strategiczne”, dowodzenie i jazdę konną (w siodle potrafił spędzać długie godziny).
Pozostawił po sobie legendę genialnego żołnierza, urodzonego dowódcy oraz spadkobiercy rewolucji, który walczył o wolność narodów uciskanych i pełną realizację zasad wielkiej rewolucji francuskiej. Szczególne miejsce miał w świadomości i pamięci wielu pokoleń Polaków – chociaż nie spełnił w pełni ich nadziei na utworzenie niepodległego państwa polskiego, a Księstwo Warszawskie, (które utworzył), traktował w dużym stopniu użytkowo, dla wielu polskich żołnierzy stał się symbolem młodzieńczego porywu i walki z carską Rosją. Jego postać została uwieczniona też w sztuce i literaturze – w działach: W. Kossaka, P. Michałowskiego, H. Balzaca, V. Hugo, H. Stendhala, G. Byrona, K. Przerwy Tetmajera, W. Berenta i L.N. Tołstoja.
