BONAPARTE NAPOLEON (1769-1821)

jeden z najwybitniejszych wodzów w dziejach, cesarz Francuzów, król Włoch. Pochodził z miejscowości Ajaccio na Korsyce ze zubożałej rodziny szlacheckiej. Jego ojciec był prawnikiem. Napoleon wykształcenie zdobywał we francuskich szkołach wojskowych w Brienne i Paryżu, gdzie odznaczał się wybitnymi zdolnościami. Już w 16 roku życia został podporucznikiem artylerii. Gdy wybuchła rewolucja francuska, walczył o niepodległość Korsyki, ale wraz z rodziną musiał stamtąd wyjechać, gdyż naraził się lokalnemu przywódcy. W 1793 r. wstąpił w szeregi rewolucyjnej armii francuskiej i znacznie przyczynił się do zdobycia Tulonu, za co w następnym roku został generałem brygady.

Ponieważ był związany z jakobinami, po zamachu termidorian został usunięty z wojska i aresztowany, ale Barras (jeden ze sprawujących władzę wykonawczą Dyrektorów), który pamiętał jego wcześniejsze sukcesy wojskowe, pomógł Napoleonowi zrehabilitować się i powierzył mu w 1795 r. zadanie stłumienia zamieszek rojalistowskich w Paryżu. Napoleon wywiązał się z zadania i awansował na dowódcę armii wewnętrznej.

W marcu 1796 r. został dowódcą armii francuskiej we Włoszech, gdzie rozpoczął błyskawiczną ofensywę, odnosząc szereg zwycięstw w bitwach z wojskami austriackimi: pod Lodi, Arcole, Rivoli. Rządy, jakie tam sprawował, przyczyniły się do wzrostu jego sławy i popularności w całej Europie.

W latach 1798-99 zorganizował wyprawę wojenną do Egiptu, która miała wzmocnić pozycję Francuzów we wschodniej części Morza Śródziemnego, poprawić ich obroty handlowe, a przede wszystkim utrudnić Anglikom kontakty z koloniami w Azji i stać się dla Francji etapem w drodze do opanowania Indii.

Na wieść o niepowodzeniach Francuzów w wojnie z II koalicją antyfrancuską Napoleon zdecydował się powrócić do Francji, gdzie dojrzewał już spisek przeciw Dyrektoriatowi, w który zamieszany był m.in. brat Napoleona, Lucjan. 9 XI 1799 Dyrektorzy złożyli urząd, a następnego dnia Rada Pięciuset została rozpędzona przez wojsko. Rada Starszych powołała komisję trzech konsulów. Jednym z nich został Napoleon, który mając pod swoją komendą wojsko, stał się niekwestionowanym dyktatorem Francji. Konstytucja Konsulatu oddawała praktycznie pełnię władzy w ręce konsulów, z których pierwszym na 10 lat miał być Bonaparte.

W okresie swoich rządów wprowadzał nowe konstytucje (1799, 1802 r.), zawarł konkordat z papieżem (1801 r.), przeprowadził reformę administracji, sądownictwa i edukacji. W marcu 1801 r,. po ostatecznej redakcji przez samego Bonapartego, został ogłoszony kodeks cywilny zwany Kodeksem Napoleona. Potwierdzał on równość obywateli wobec prawa i wolność osobistą, wolność sumienia, świeckość państwa; prawo własności prywatnej uznawał za nienaruszalne. Kodeks wszedł w życie we wszystkich krajach podległych władzy Francji Bonapartego, a w przyszłości stał się podstawą prawną wielu norm i kodeksów prawnych. Dążył do przekształcenia Francji w silne, scentralizowane państwo mogące zapewnić swoim obywatelom podstawowe warunki do życia. Napoleon mawiał: "bardziej obawiam się rewolty z powodu braku chleba, niż bitwy z 200-tys. wojskiem". Francja w okresie napoleońskim przeżywała rozkwit gospodarczy: zreformowany został system skarbowy, utworzono Bank Francji, ustabilizowano franka, zreorganizowano giełdę, rozwijał się przemysł i handel. Sukcesy w polityce wewnętrznej stworzyły dogodny dla Napoleona grunt do koronacji na cesarza Francuzów 2 XII 1804 r. w Paryżu, a rok później na króla Włoch.

Przez cały okres rządów toczył wojny z ciągle odradzającymi się koalicjami antyfrancuskimi, składającymi się głównie z Anglików, Austriaków, Rosjan, Prusaków. Polacy zawdzięczają mu utworzenie w 1807 r. Księstwa Warszawskiego.

Napoleon stworzył w Europie tzw. system napoleoński, tzn. uzależniał od Francji kolejne kraje europejskie osadzając w nich na tronach członków swojej rodziny lub zaufanych przyjaciół.

Początkiem końca epoki napoleońskiej była wyprawa przeciw Rosji rozpoczęta w 1812 r. Co prawda Napoleon nie przegrał tam żadnej bitwy, ale jego armia została zdziesiątkowana przez mróz i głód. Wykorzystały to Prusy, Austria, Anglia i Rosja, które zawiązały kolejną - już 6 koalicję antyfrancuską i w "bitwie narodów" pod Lipskiem 16-19 X 1813 r. zadały klęskę wojskom napoleońskim. W 1814 r. Napoleon musiał abdykować. W marcu 1815 r. próbował powrócić do władzy (100 dni Napoleona), ale został pokonany pod Waterloo (18 VI 1815 r.) i wydany Anglikom. Został zesłany na Wyspę św. Heleny i tam zmarł - oficjalnie na raka żołądka, choć bardziej prawdopodobna jest wersja o otruciu.