Napoleon Bonaparte (ur. 15 sierpnia 1769 roku) często mówił o sobie "Jestem żołnierzem i synem Rewolucji". Czy słusznie?
W 1793 roku ten pochodzący z Ajaccio syn adwokata wstąpił do armii rewolucyjnej. Szybko potwierdził tam swoje wykształcenie wojskowe, które zdobył uczęszczając do szkół w Brienne oraz Paryżu. Jeszcze w 1793 roku wyróżnił się podczas oblężenia Tulonu i wkrótce za zasługi został generałem brygady. Jednak w 1794 roku usunięto go z armii, ponieważ był powiązany z bratem Robespierre'a - Augustynem. Po tzw. przewrocie termidoriańskim (27 lipiec 1794 rok) znalazł się nawet na krótko w więzieniu. Do służby wojskowej powrócił w okresie rządów Dyrektoriatu. 5 października 1795 roku Bonaparte tłumił bunt rojalistów w Paryżu.
Szybko odniósł kolejne sukcesy militarne, ale już na arenie międzynarodowej. Jeszcze w 1796 roku Napoleon stanął na czele wyprawy do Włoch (aby z północnej części tego kraju wyprzeć Austriaków), a w 1798 roku dowodził już w Egipcie (podbój tego kraju miał zagrozić wpływom angielskim w Indiach). Ale do Egiptu dochodziły wiadomości o kryzysie wewnętrznym Francji, a także niepowodzeniach armii na starym kontynencie. Dlatego Bonaparte postanowił wrócić do ojczyzny. Powrót rozpoczął 22 sierpnia 1799 roku, a dowództwo nad wojskiem pozostałym w Egipcie powierzył generałowi Kleberowi.
Napoleon wracał, aby przejąć władzę we Francji. Dokonał tego przeprowadzając zamach stanu. Był to tzw. przewrót 18 brumaire'a VIII roku republiki (9 listopad 1799 rok). Dyrektoriat przestał istnieć, ponadto rozwiązano Radę Pięciuset. Faktycznie był więc to koniec burżuazyjnej republiki. Od tego momentu trwały rządy trzyosobowego Konsulatu (Emanuel Joseph Sieyes, Roger Ducos, Bonaparte). Na jego czele znajdował się oczywiście Napoleon, ale jego władza była praktycznie dyktatorska. Przewrót 18 brumaire'a uważa się za ostateczny koniec Wielkiej Rewolucji Francuskiej.
Jeszcze w grudniu 1799 roku uchwalono nową konstytucję (nazywano ją konstytucją roku VIII). Tworzyła ona cztery zgromadzenia prawodawcze. Władza wykonawcza była w rękach konsulów, wybieranych na okres 10 lat. Pierwszym był Napoleon Bonaparte i miał monopol inicjatywy ustawodawczej. Ponadto konsulami byli Jean-Jaques Cambaceres (dawny działacz Konwencji) oraz Charles-Francois Lebrun (rojalista). Francuski historyk Georges Lefebvre określił nawet konsulat jako "symboliczną fuzję rewolucyjnej burżuazji i ludzi ancien regime'u pogodzonych z nowym ładem". W 1802 roku zorganizowano plebiscyt. Uczestnikom zadano pytanie czy Napoleon ma pełnić funkcję konsula dożywotnio. Zdecydowana większość Francuzów odpowiedziała właśnie za takim rozwiązaniem. W pewien sposób wrócono więc do monarchicznej formy rządów. Bonaparte z pewnością miał nie mniejszą władzę niż ostatni królowie, a do tego mógł wyznaczyć swojego następcę. Dożywotni konsulat był w pewien sposób wyrazem wdzięczności społeczeństwa za przywrócenie pokoju. Napoleon doprowadził przecież do podpisania pokoju porozumienia pokojowego z Austrią w Luneville (9 luty 1801 rok). Było to w zasadzie powtórzenie warunków z Campo Formio (17 październik 1797 rok). Ponadto Francja zawarła traktat z Wielką Brytanią w Amiens (25 marzec 1802 rok). Ustalono, że Wielka Brytania zatrzyma wyspę Cejlon oraz Trynidad (w pobliżu Wenezueli). Zarządzać miała Krajem Przylądkowym (Afryka Południowa). Musiała jednak zwrócić zakonowi joannitów wyspę Maltę oraz umożliwić Francuzom powrót z Egiptu. Francuzi zrezygnowali właśnie z Egiptu i musieli wycofać wojska z królestwa Neapolu i Państwa Kościelnego. Pokój ten był jednak pozbawiony szans trwałości. Kolejne starcie było kwestią czasu.
Bonaparte nie zaniedbywał spraw wewnętrznych. Władca interesował się gospodarką. Wiedział bowiem, że bez odpowiedniego zaplecza gospodarczego nie będzie mógł dokonać kolejnych podbojów. 13 lutego 1800 roku utworzono Bank Francji, który kontrolowany był przez rząd. Dopiero w 1803 roku podano wartość kruszcową franka tym samym stabilizując walutę państwa.
Napoleon postawił również na rozwój rolnictwa i przemysłu. Jeszcze w 1800 roku przeprowadził również reformę administracji i sądownictwa. Prefekci (stojący na czele departamentów), podprefekci (stojący na czele powiatów) oraz merowie (stojący na czele gmin) byli mianowani przez władcę. Dużo stanowisk administracyjnych (przede wszystkim w gminach wiejskich) obsadzono szlachtą. Hierarchia sędziowska również była centralistyczna. Jedynie tyko tzw. sędziowie pokoju pozostali z wyboru. Historycy podkreślają, że urzędnicy rządowi w czasach napoleońskich stali się niezwykle ważnym elementem dyktatury Napoleona. A sama administracja nigdy wcześniej nie pracowała tak wydajnie.
Bonaparte położył też nacisk na rozwój policji. Stworzył pięć organizacji policyjnych niezależnych od siebie. Ich zadaniem było nie tylko ściganie przestępców, ale również kontrolowanie życia Francuzów. "Biuletyn Policyjny" w którym podawano informacje zdobyte przez policję stał się jedną z ulubionych lektur władcy.
Georges Lefebvre stwierdził nawet, że Francuzom w dobie napoleońskiej "nie pozostało nic ze swobód publicznych z wyjątkiem swobody sumienia". Oficjalnie w 1810 roku przywrócono cenzurę i kontrolowano biblioteki, drukarnie oraz teatry.
Ponadto Bonaparte dążył do uregulowania spraw dotyczących Kościoła. Dlatego szybko po objęciu władzy przygotował kilka dekretów korzystnych dla tej instytucji. Takie działanie miało umocnić pozycję Napoleona, który mówił "W religii widzę nie tajemnicę wcielenia, ale tajemnicę ładu społecznego". Niezwykle istotne było podpisanie 15 lipca 1801 roku konkordatu z papieżem Piusem VII. Tym samym przywrócono we Francji swobodę kultu i Kościół pogodził się z rządem, a nawet stał się jego podporą. Ponadto pierwszy konsul mógł - podobnie jak dawniej królowie - mianować biskupów, którzy składali przysięgę na wierność i posłuszeństwo rządowi. Konkordat ten obowiązywał do 1905 roku i nie podobał się przede wszystkim monarchistom. Twierdzili, że Kościół uznał władzę uzurpatora.
21 marca 1804 roku ogłoszony został kodeks cywilny Francuzów (zwany później napoleońskim). Stwierdzał wolność osobistą oraz równość obywateli wobec prawa. Podkreślał też znaczenie męża i ojca w rodzinie. W kodeksie znalazł się zapis dotyczący zakazu tworzenia robotniczych stowarzyszeń zawodowych. Kodeks cywilny był już zapowiadany wcześniej - w konstytucji z 1791 roku oraz 1793 roku. Opracowano również kodeks handlowy oraz karny.
Sukcesy na arenie międzynarodowej, ale również przygotowane reformy umocniły pozycję Napoleona. Już 18 maja 1804 roku Senat proklamował go "cesarzem Francuzów". Określono nawet, że w przypadku bezpotomnej śmierci jego następcą będzie brat Józef, a w dalszej kolejności brat Ludwik. Uroczysta koronacja odbyła się 2 grudnia 1804 roku, ale nie w Reims lecz w katedrze Notre Dame w Paryżu. Koronatem był papież Pius VII, ale koronę na głowę Napoleon sam sobie założył. W ten sposób chciał podkreślić, że panuje z woli narodu. Później włożył koronę na głowę swojej żony Józefiny. Udział papieża w uroczystości nawiązywał do koronacji Karola Wielkiego w 800 roku. Ale nie było to jedyne podobieństwo do czasów karolińskich. Napoleon urządzając dwór cesarski wzorował się słynnym poprzedniku. Rola papieża Piusa VII w uroczystości w paryskiej katedrze Notre Dame ograniczyła się do pobłogosławienia Napoleona.
Historycy uważają, że ustanowienie cesarstwa we Francji nie wymagało zbyt wielu zmian ustrojowych, ponieważ od 1802 roku Bonaparte miał mocną i rozległą władzę w państwie. Mimo koronacji na cesarza Napoleon był odbierany przez rojalistów jako uzurpator. Z kolei republikanie twierdzili, że wydarzenia z roku 1804 to zaprzepaszczenie politycznych rezultatów rewolucji.
25 maja 1805 roku - Napoleon koronował się w Mediolanie na króla Włoch. Jednak władzę w królestwie włoskim objął jego pasierb Eugeniusz de Beauharnais
Niezwykle doniosłe znaczenie dla losów ówczesnej Europy miało postanowienie z 21 listopada 1806 roku. Wtedy cesarz Francuzów wydał w Berlinie dekret o wprowadzeniu blokady kontynentalnej. Wszelkie stosunki między obszarami zależnymi od Napoleona i Wielką Brytanią były zakazane. Później w 1807 roku blokada została rozszerzona również na statki neutralne przybywające do Anglii. Miało to również odbicie we francuskiej gospodarce. Z jednej strony rozwijały się ośrodki przemysłowe (Lyon, Strasburg), ale malało znaczenie ośrodków handlowych (Bordeaux, Nantes, Marsylia).
