Stosunki lenne.

Zwycięstwo partykularyzmu we wszelkich dziedzinach, związane z oparciem życia polityczno-ustrojowego, gospodarczego i kulturalnego na zasadzie umowy komendacyjnej, od terminu feudum, który zaczął zastępować dawniej używane beneficjum, literatura zachodnia nazwała feudalizmem (stosunki lenne). Zawiązanie stosunku lennego następowało w wyniku zawartej umowy, a jej zewnętrzny ceremoniał przypominał dawną komendację. Przyszły wasal poddawał się uroczyście władzy seniora, składając na klęczkach w jego ręce swoje złożone dłonie. Senior podnosił go z klęczek i całował w usta. Ceremonia ta nosiła nazwę homagium (hominium) czyli hołdu. Bezpośrednio po tym wasal stojąc składał przysięgę (fidelitas) na Ewangelię lub relikwie świętych, że dochowa wierności swemu seniorowi i będzie się dobrze wywiązywać ze wszystkich zobowiązań lennych. Wówczas to senior, wręczając mu przedmiot symbolizujący nadane lenno (na przykład włócznię) przekazywał mu nad nim władzę i oddawał uroczyście we władanie. Ta druga część ceremonii nosiła nazwę inwestytury. Hołd miał charakter zobowiązania czysto osobistego między ściśle określonymi ludźmi, kontrakt lenny tracił moc obowiązującą z chwilą śmierci jednej ze stron, bez względu na to, czy był nią senior, czy też wasal. Jeżeli chciano kontrakt przedłużyć, trzeba go było odnowić zarówno w jednym jak i drugim przypadku.

Obowiązki lenne

Obowiązki, których wasal obiecywał przestrzegać w przysiędze składanej w czasie hołdu, dzieliły się na nakazy i zakazy. Do nakazów należały: pomoc (auxilium) – to gł. pomoc zbrojna i rada (consiliom) – obowiązek przebywania na dworze seniora, zasiadania w jego radzie i brania udziału w jego sądach. Zakazy w  praktyce sprowadzały się do jednego tzn. zabraniały szkodzenia osobie i interesie seniora. Zobowiązania lenne miały charakter dwustronny, toteż senior winien był zapewnić wasalowi spokojne i zgodne  prawem korzystanie z lenna. W przypadku popełnienia przez wasala wiarołomstwa (tzw. felonia) senior mógł mu nawet odebrać lenno. Decyzja taka musiała być jednak zatwierdzona przez sąd parów. Z czasem wasal, gdy senior nie wywiązał się ze swoich obowiązków mógł zerwać stosunek lenny (deffidatio). Przedmiotem kontraktu zawieranego między wasalem a seniorem było lenno (beneficjum, zwane później feudum). Senior zachowywał w stosunku do niego własność , a wasal uzyskiwał jedynie prawo jej użytkowania. Lenno stanowiło więc klasyczny przykład własności podzielonej.

Grupa lenna.

Każdy senior mógł posiadać nawet kilkunastu wasali. Ich liczba zależała jedynie od jego potęgi i zamożności. Wraz ze swymi wasalami tworzył tzw. grupę lenną, tj. jednostkę która miała charakter polityczny i stanowiła swoiste państewko. Członkowie jednej i drugiej grupy lennej zwali się we stosunku wzajemnym parami (pares). Senior czyjegoś wasala, też był czyimś wasalem itd. W ten sposób powstała hierarchia zależności lennych. U jej szczytu znajdował się zawsze król, który teoretycznie zajmował miejsce najwyższego seniora, ale wobec zasady, jaka wówczas panowała tj. „wasal mego wasala nie jest moim wasalem”, król mógł oddziaływać jedynie na swoich bezpośrednich lenników.

Przeobrażenia gospodarczo – społeczne na Zachodzie w XI-XIII  wieku.

W 1000 roku Europa liczyła 42 miliona mieszkańców (wzrost z poprzednim okresem, czynniki -  korzystna zmiana klimatu, co wpływa na rolnictwo; upowszechnienie lepszych narzędzi, lepsze wykorzystanie zwierząt, od XI brak powszechnych najazdów – spokój). W 1300 roku ludność Europy zwiększyła się do  73 milionów. Rozwój demograficzny napotykał jednak na stałe ograniczenia: wysoka śmiertelność niemowląt, choroby, głód, częste nieurodzaje, co 20-30 lat powtarzał się ten sam cykl: nieurodzaj – głód – epidemie. Dzięki postępowi, jaki dokonał się w rolnictwie ludność wiejska dysponowała nadwyżkami produktów rolnych, które trafiały na wiejskie i miejskie targi. Pieniądze z ich sprzedaży były przeznaczane na czynsze, na zakup narzędzi. Rolnicy stawali się coraz bardziej zależni od stolarzy, szewców, tkaczy itd. Procesy różnicowania się zajęć ludności na zajęcia wiejskie i miejskie, w więc rolnicze i nierolnicze oraz postępująca specjalizacja zawodowa nazywamy społecznym podziałem pracy. Konsekwencją takich zmian było powstanie nowej grupy społecznej – mieszczaństwa, która wyróżniał typ zajęć, tryb życia, odrębna organizacja życia społecznego i odrębna mentalność.

Rozwój rolnictwa.

Około 1000 roku rozpoczął się na Zachodzie proces zdobywania nowych ziem pod uprawę. Zagospodarowywano dotąd nie użytkowane lub użytkowane sporadycznie pola, osuszano bagna oraz stosowano nowe techniki melioracyjne. Także nowe techniki rolne, pozwoliły na uprawę ciężkich bardziej urodzajnych gleb. Żelazo, znane Dotą głównie jako materiał do produkcji broni, znalazło nowe zastosowanie. Wyrabiano z niego lub doskonalono takie narzędzia jak: brony, pługi, siekiery, czy kosy. Powszechne tez stało się budowanie młynów wodnych i wiatraków. Przełomem w uprawie roli byłą upowszechniona od XII wieku trójpolówka. Zmniejszył ona znaczenie obszar gruntów leżących odłogiem i pozwalała na stałe użytkowanie tych samych pól. Trójpolówka jest to system uprawy ziemi, polegający na podziale roli na trzy równe pola, które były obsiewano kolejno zbożem ozimym, jarym i leżące odłogiem. Te służyły w tym czasie jako pastwisko. Co roku zmieniano przeznaczenie pól: ozime na jare, jare na ugór, a ugór na ozime itd.

Przeobrażenia społeczne na wsi.

Pod wpływem rozwoju stosunków wasalno-lennych o przeobrażeń gospodarczych, zmieniło się też społeczeństwo wiejskie. Bardziej wydajne rolnictwo nadało wsiom bardziej trwałego charakteru. Te, które wtedy powstały przetrwały w większości aż do XX wieku. Miały one bardzo jednolity charakter. Domy i budynki gospodarcze w osadzie były ze sobą zgrupowane. Sprzyjało to umocnieniu się wzajemnych więzi łączących mieszkańców danej wsi. Podstawowa komórką społeczną była mała rodzina. Mieszkańcy wsi tworzyli wspólnotę (na Zachodzie była to najczęściej wieś parafialna), która miała własny samorząd. Gwarantowały go i określały jego zakres, umowy spisane miedzy sołtysem lub wójtem wsi a panem feudalnym. Chłopi samodzielnie decydowali o zasadach użytkowania gruntów, będących zbiorowa własnością, takich jak: pastwiska, czy las. Zdobyli oni także część władzy feudała, głównie w zakresie sądownictwa. Mieli bowiem własne wiejskie ławy sądowe. Powstanie wiejskiego samorządu poprawiło w dużym stopniu prawne położenie chłopów. Feudałowie w takiej sytuacji by zachęcić chłopów do zakładania nowych wsi, karczowania lasów musieli stworzyć osadnikom dogodne warunki. Zrezygnowali więc na kilka lub kilkanaście lat ze świadczeń chłopskich. Była to tak zwana wolnizna. Rozwój gospodarki rynkowej wymógł na panach feudalnych poszukiwanie pieniądza. Dlatego też pańszczyznę zaczęli oni zastępować czynszami, które początkowo były płatne w naturze, a już od XIII wieku powszechnie w walucie. W okresie XII – XIII wieku podstawą utrzymania rycerstwa była renta feudalna w  postaci czynszów chłopskich. Mimo tego chłopi byli nadal warstwą najbardziej pokrzywdzoną i prawnie upośledzoną, choć stanowili zdecydowaną większość społeczeństwa średniowiecznej Europy.