W czerwcu roku 1382 do Częstochowy przybyli paulini, sprowadzeni do Polski przez (Władysława Opolczyka, namiestnika króla Ludwika Węgierskiego w latach 1367 - 1382). Z fundacji Władysława Opolczyka na jasnogórskim wzgórzu powstał klasztor paulinów. W maleńkim drewnianym kościółku pod wezwaniem Wniebowzięcia Maryi Panny złożono obraz, który jak głosi legenda namalował święty Łukasz Ewangelista. Jednak najnowsze badania potwierdzają, że obraz pochodzi z VI do IX wieku i jest ikoną bizantyjską. Sława cudownego wizerunku Matki Boskiej sprawiła , że Jasna Góra stała się celem licznych pielgrzymek. Cudownie uzdrowieni składali tam cenne wota. Nagromadzone w klasztorze bogactwa zwabiły rabusiów. W kwietniu 1430 r. (Wielkanoc) do Kaplicy Matki Bożej włamała się banda rabusiów z Czech, Moraw i Śląska. Zdjęty z ołtarza wizerunek Matki Bożej został rzucony na ziemię (stąd pęknięcie deski ikony) i pocięli go szablami. W drugiej połowie piętnastego stulecia rozpoczęto budowę wielkiego kościoła gotyckiego, który miał pomieścić stale zwiększająca się liczbę pielgrzymów. Aby zabezpieczyć klasztor przed napaścią w pierwszej połowie XVII wieku rozpoczęto prace fortyfikacyjne. Swój chrzest bojowy forteca przeszła w okresie szwedzkiego potopu. W 1655 r. załoga twierdzy jasnogórskiej pod dowództwem przeora o. Augustyna Kordeckiego stawiła opór wojskom szwedzkim. Zwycięstwo to dodało wiary wojskom polskim walczącym z wrogiem. W roku 1656 król Jan Kazimierz uznał Matkę Bożą Częstochowską królową Polski i jej patronką. W trakcie konfederacji barskiej w 1768 r. przed wojskami rosyjskimi przez cztery miesiące twierdzy skutecznie bronił Kazimierz Pułaski. W okresie porozbiorowym jasna Góra stała się czynnikiem jednoczącym Polaków. Car Aleksander I polecił zburzyć mury fortecy, jednak już jego następca Mikołaj I polecił je odbudować. Pierwsza wojna szczęśliwie ominęła klasztor jasnogórski. W okresie II wojny światowej część pomieszczeń twierdzy była okupowana przez wojska hitlerowskie. Zabroniono pielgrzymek. W tym okresie obraz Matki Boskiej ukrywano na terenie klasztoru. Tu ukrywali się także partyzanci i Żydzi. 26 sierpnia 1956 r. przy udziale około miliona wiernych złożono Jasnogórskie Śluby Narodu zredagowane przez prymasa Stefana Wyszyńskiego oraz modlono się o jego uwolnienie z więzienia. 3 maja 1966 odbyły się centralne uroczystości religijne Tysiąclecia Chrztu Polski - cały Episkopat złożył "Akt Oddania Polski w macierzyńską niewolę Maryi, Matki Kościoła, za wolność Kościoła Chrystusowego". Sześciokrotnie Jasną Górę odwiedził papież - Polak Jan Paweł II.
Obecnie zespół zabudowań jasnogórskich stanowi zwarty kompleks architektoniczny. W murach fortecy zgromadzona została ogromna ilość ważnych dla wiary i kultury narodu budowli i pamiątek.
