Tym określeniem nazywamy zespół przemian zachodzących na polu ekonomicznym, społecznym, kulturowym oraz przestrzennym, które prowadzą do procesu rozwoju miast oraz obszarów strefy podmiejskiej, jak również do zwiększania liczny ludności w miastach świata, kraju lub określonego regionu.

W roku 1999 miasta zamieszkiwane były przez około 48% ogółu ludności. Kontynentami, które były w fazie największego zurbanizowania były: Ameryka Północna ( udział 78 % ludności miejskiej), Europa (udział 76% ludności miejskiej), Ameryka Południowa (udział 75% ludności miejskiej), Australia i Oceania (udział 72% ludności miejskiej). Z kolei stosunkowo niskim wskaźnikiem urbanizacji - który określa procentowy udział ludności miejskiej w zestawieniu z ogółem ludności danego państwa - odznaczały się taki kontynenty jak: Afryka (udział 38% ludności miejskiej), Azja (udział 37% ludności miejskiej), co było rezultatem niskiego wskaźnika urbanizacji w krajach leżących na terenie tych kontynentów, jak to miało miejsce np. w Bangladeszu (24,4% ludności miejskiej), w Indiach (25,7% ludności miejskiej) bądź Chinach (28,1% ludności miejskiej). Wysoka wartość wskaźnika urbanizacji występuje w krajach wysoko- oraz średnio- rozwiniętych pod względem gospodarczym, np. w Belgii (96,6% ludności miejskiej), w Wielkiej Brytanii (91,5% ludności miejskiej), w Argentynie (86,2% ludności miejskiej), w Związku Australijskim (85,0% ludności miejskiej). Podniesienie się poziomu wskaźnika urbanizacji na świecie zachodzi w wyniku szybko postępującego rozwoju wielkich miast, które liczą powyżej 1 mln obywateli. W 1900 na świecie istniało takich miast jedynie 10, w 1970 roku - już 180, w 1990 roku - aż 278 a w 2005 - 325 miast, w tym na terenie kontynentu azjatyckiego aż -116, a na terenie kontynentu Ameryki Północnej i Środkowej - 58 zaś na kontynencie europejskim - 54.

Urbanizacja to samo w sobie zjawisko wieloaspektowe. Składowymi tego procesu są:

  • Urbanizacja formalna - oznacza fakt nadania określonej jednostce osadniczej praw miejskich;
  • Urbanizacja demograficzna - polega na migracjach grup ludności z terenów wiejskich do miast, co jest głównym powodem wzrostu liczby ludności w miastach;
  • Urbanizacja ekonomiczna - oznacza wzrost liczby ludności zawodowo czynnej oraz zatrudnionej w sektorze pozarolniczym, szczególnie w sektorze przemysłowym i usługowym;
  • Urbanizacja społeczna- uwidacznia się poprzez upowszechnianie miejskiego stylu życia wśród ludności wsi;
  • Urbanizacja przestrzenna - przejawia się w rozrastaniu się powierzchni miast, które już powstały, które właśnie powstają lub proces nadawania osiedlom praw miejskich z uwzględnieniem ich funkcji pozarolniczych. Rezultatem tego procesu jest kształtowanie się wielkoprzestrzennych układów, różnorodnych zespołów miast pod nazwą aglomeracji miejskiej i jej odmian: konurbacji, megalopolis, zespołów metropolitalnych.

Aglomeracją miejską - nazywamy zespół jednostek osadniczych, wykształconych i objętych dominacją jednego miasta. Zespół ten odznacza się silnymi powiązaniami, prowadzącymi do zjawiska integracji w społeczeństwie i gospodarce całego terenu. Przykładem jest aglomeracja Łodzi, aglomeracja Warszawy i aglomeracja Londynu.

Konurbacją - nazywamy taką formę aglomeracji, która tworzona jest przez zbiór równorzędnych ze względu na pełnione funkcje społeczno - gospodarcze miasta. Zespół powyższy powstaje najpierw z niezwiązanych ze sobą pierwotnie miast, które często leżą na terenach zagłębi węglowych, pomiędzy którymi dochodzi do zatarcia granic. Przykładem może być konurbacja Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego, konurbacja Zagłębia Ruhry, konurbacja Zagłębia Donieckiego, konurbacja Lille-Roubaix-Tonrcoing.

Megalopolis - jest to zespół miejski. Nazwa ta została wprowadzona przez amerykańskiego geografa Gottmanna. Jest ona oznaczeniem wielkiego obszaru zurbanizowanego, powstałego poprzez łączenie się kilku aglomeracji bądź konurbacji, znajdujących się w niedalekiej odległości od siebie. Ten przykład postaci układu urbanistycznego staje się charakterystyczny dla Stanów Zjednoczonych. Współcześnie obejmuje teren wschodniego wybrzeża Stanów Zjednoczonych: rejon Bostonu - Hartford- Nowego Jorku, Filadelfii, Baltimore i Waszyngtonu oraz teren wybrzeża zachodniego: pas ciągnący się od San Francisco przez Los Angeles- Seatle- Tacoma aż do San Diego, jak również megalopolis Japonii: od Tokio po Jokohamę oraz od Kobe przez Osakę do Kioto.

Innymi znanymi zespołami miejskimi są np.:

  • Okręg Przyjezierny na terenie USA i Kanady ( obejmujący miasta: Milkwaukee- Chicago- Gary- South Bend- Toledo- Detroit- Cleveland- Buffalo- Hamilton- Tronto);
  • na terenie europejskich krajów Beneluksu (obejmuje miasta: Bruksela- Antwerpia, Breda, Rotterdam- Utrecht- Amsterdam).

Do rozpoczęcia okresu II wojny światowej rozwój urbanizacyjny w krajach o wysokim stopniu rozwoju postępował z wielką siłą. Stało się tak w rezultacie znacznego zapotrzebowania produkcji przemysłowej na ręce do pracy, które to zapotrzebowanie generowało znaczną emigrację do miast ludności pochodzącej z regionów wiejskich. Po zakończeniu II wojny światowej, w rezultacie wdrożenia w produkcji przemysłowej nowoczesnych technik produkcyjnych, szczególnie automatyzacji oraz mechanizacji produkcji, jak również rozwoju usług, doszło do stopniowego odpływu ludzi z terenów centralnych aglomeracji w kierunku peryferii, a nawet w kierunku obszarów jeszcze bardziej oddalonych.

W krajach średnio- oraz słabo- rozwiniętych zaznaczają się liczne różnice pomiędzy tempem postępowanie procesu urbanizacji. Dlatego dzielimy je na:

  • kraje, w których proces urbanizacji przebiega w powolnym tempie - są to więc kraje, w których odsetek ludności w miastach jest nadal niski (Etiopia -13% ludności miejskiej);
  • kraje, w których proces urbanizacji jest jedynie pozorny (Argentyna i Urugwaj - 86% ludności miejskiej, Brazylia - 77% ludności miejskiej, Meksyk - 71% ludności miejskiej, Peru - 70% ludności miejskiej). Wysoka wartość wskaźnika urbanizacji w tych krajach jest wynikiem deficytu miejsc pracy na obszarze wsi. Mieszkańcy wsi, na ogół o wysoko wykwalifikowani, migrują do miast, dla znalezienia jakiejkolwiek posady. Pozornie w tym przypadku dochodzi do wzrostu wskaźnika urbanizacji, ale w miastach tego typu krajów nie występuje dostateczny stopień rozwinięcia produkcji przemysłowej i usługowej, aby zapewniły one wszystkim stałych i dobrze płatnych posad. Stąd można tłumaczyć rozległe podmiejskie slumsy otaczające centra miejskie. Liczba ludności w slumsach wzrasta z każdym następnym rokiem o nowe 20%;
  • kraje, w których dochodzi do zahamowania urbanizacji, tak jak ma miejsce np. w Chinach -28% ludności miejskiej czy w Egipcie - 44% ludności miejskiej.

Proces urbanizacji wpływa ustawicznie na zmniejszenie się terenów zdatnych pod uprawę. Na obszarze globu ziemskiego istnieje 30 zespołów miejskich, liczących powyżej 8 mln mieszkańców. Do pierwszej dziesiątki największych zespołów miejskich należą przeważnie miasta z terytorium krajów rozwijających się. Liczba ludności w miastach z 2,4 mld w roku 1995 może wzrosnąć do około 5 mld w 2010r. Współcześnie liczba mieszkańców miast wzrasta 2,5 razy szybciej niż liczna mieszkańców wsi. Rozwój wielkich miast przynosi zjawiska zarówno pozytywne jak i negatywne.

Pozytywnymi zjawiskami, związanymi z rozwojem wielkich miast są:

  • możliwość znalezienia miejsca pracy oraz możliwości godnego zamieszkania;
  • szereg urozmaiconych ofert pracy;
  • możliwość kształcenia się i podwyższania własnych kwalifikacji jak również możliwość zmiany zawodu;
  • wyposażenie miast w służbę zdrowia, instytucje oświatowe, kulturalne, naukowe, handlowe, finansowe i ubezpieczeniowe;
  • możliwości szybkiego komunikowania się pomiędzy mieszkańcami.

Powyższe zjawiska generują funkcję wielkich miast jako ośrodków kulturotwórczych oraz stanowiących możliwości realizacji sukcesów naukowo- technicznych na terytorium danego kraju.

Negatywnymi zjawiskami, związanymi z występowaniem wielkich miast są:

  • pogarszające się warunki środowiska przyrodniczego nie tylko na obszarze centrum miasta oraz strefy podmiejskiej, ale jednocześnie w oddalonych od centrum regionach kraju, a czasami nawet kontynentu, wywołane zmienianiem położenia wyprodukowanych na terenach miast pyłów, gazów i ścieków w wyniku zawirowań pogody, zmiany kierunków wiatru;
  • rozprzestrzenianie się chorób nowotworowych, krążenia i chorób serca;
  • zwiększająca się ilość przestępstw oraz szerzenie się patologii społecznej (alkoholizmu, narkomanii);
  • wzrost agresji o znieczulicy społecznej;
  • intensyfikujący się niedosyt poczucia bezpieczeństwa wśród mieszkańców miast;
  • zwiększająca się liczba bezdomnych;
  • przeciążenie infrastruktury komunikacyjnej w miastach i generowane tym zjawiskiem trudności w funkcjonowaniu mieszkańców miast (korki na drogach, zatłoczone ulice stają się bardziej niebezpieczne niż dotychczas);
  • tworzenie się slumsów;
  • deficyt miejsc na parkingach dla samochodów;
  • podniesienie się kosztów dotyczących możliwości budownictwa mieszkaniowego;
  • kształtowanie się niebezpiecznych "subkultur";
  • składowanie znacznych ilości odpadów komunalnych oraz poprzemysłowych a w konsekwencji trudności wynikające z ich składowania;
  • brak czystej wody pitnej.