OPN znajduje się na południu Wyżyny ,zwanej też Jurą, Krakowsko-Częstochowskiej to szerokości 50°12' na północ, oraz 19°46' długość geograficzna wschodnia) a zajmuje też środkową część całej Doliny Prądnika , to na długości 12 km (poczynając od Pieskowej Skały a kończąc na Prądniku Korzkiewskiego), dalej też dolną oraz środkową część małej doliny Sąspowskiej - na długości 5 kilometrów, do tego jeszcze przyległe części tzw. wierzchowiny jurajskiej. Cała powierzchnia już po zmianach, od roku 1997, wzrosła z liczby 1890 hektarów do liczby 2145,62 hektarów. Ojcowski Park Narodowy jest na terenie województwa małopolskiego.
Starania o początek ochrony przyrody w Dolinie Prądnika ma swój początek już XIX wieku a była ściśle związana z pierwszymi prowadzonymi tutaj badaniami naukowymi. Wtedy to odkryto dużo cennych gatunków roślin oraz zwierząt i eksplorowano naukowo jaskinie. Poza tym Park był tematem wielu reportaży czy wspomnień , także natchnieniem różnych artystów czy poetów. Samo Piękno tylko Doliny Prądnika, dalej bogata fauna oraz flora, czy bardzo interesująca archeologia, zachęcały wielu przybyszów do odwiedzin Parku, i starać się o ochronę tego Królestwa Kongresowego kiedyś zwanego też Polską Szwajcarią.
Utwory geologiczne , które odsłaniają się tylko na terenie Parku Narodowego , to przede wszystkim , wapienie tzw. górnojurajskie, które osiągają blisko 200 metrów miąższości, powstają one w wyniku nagromadzenia dużej ilości szczątków różnych organizmów, one niegdyś występowały w morzu tzw. jurajskim , dawno bo 150-180 tys. lat wstecz. Barwa wapieni jest biała, czasami jasnożółta albo jasnoszara. Natomiast okolicach Ojcowa spotykamy dwie odmiany wapieni czyli skaliste oraz ławicowe. Te formy skałkowe, które zostały utworzone z wapienia skalistego, mają dużą twardością, dalej zwięzłość, też spękania ciosowe oraz brak krzemieni. Wśród skamieniałości spotykamy zazwyczaj gąbki. Obszary położone pomiędzy wszystkimi skałkami mogą być utworzone z wapieni tzw. ławicowych, mających różną grubość ławic, dalej litologicznie zbliżone do tych skalistych, odróżniają się od reszty wyraźnymi warstwami występowaniem tzw. buł krzemiennych. Pośród skamieniałości mamy też ramienionogi oraz rzadko spotykane amonity. Na obszarach okolic parku, zwłaszcza w północno-zachodniej części, ta wierzchowina ma liczne skałki, zwane ostańcami, są one zbudowane z bardzo odpornych skał- wapieni skalistych pochodzenia jurajskiego, bardzo dobrze zachowane, nie uległy do tej pory zniszczeniu. Warto tutaj wymienić chociażby Maczugę Herkulesa, dalej Igłę Deotymy czy chociażby Bramę Krakowską. Na koniec okresu trzeciorzędu - pliocenu, na terenie południowych regionów Wyżyny na skutek dużej erozji wgłębnej wszystkich potoków, mogła się wykształcić współczesna sieć rzeczna; a wody które płyną z terenów północy w kierunku południowym, został wycięły doliny, jako głębokie jary. Ale równocześnie kiedy rozwijały się doliny, to doszło do utworzenia jaskini, gdyż działały procesy krasowe, powstały liczne jaskinie.
Występuje tutaj 400 jaskiń, także leje krasowe, wywierzyska: najdłuższe jaskinie parku to:
Łokietka (długość 320 m), dalej Ciemna (długość 230 m) dalej Zbójecka (długość 189 m). Zaś te największe
Jaskinie to: Wierzchowska Górna, dalej Nietoperzowa, dalej Łokietka, czy Ciemna, dalej Zbójecka, czy Okopy, dalej Sąspowska, oraz Koziarnia. Jest tutaj aż 40 % wszystkich jaskiń Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej.
Współczesna sieć rzeczna terenu Parku powstała na koniec trzeciorzędu, wtedy była silna wgłębnej erozji rzeczna. Podstawowym ciekiem wodnym jest Prądnik, a jedyny dopływ tej rzeki w Parku to rzeka Sąspówka. Wszystkie potoki mają wodę z liczby 20 źródeł , o pochodzeniu szczelinowo-krasowym nazywanych też wywierzyskami. Spotykane wody źródlane są czyste i mają niską temperaturą średnio. 8-10°C.
Urozmaicenie rzeźby tego terenu czy mikroklimatu wpłynęła znacznie na bogactwo oraz różnorodność flory Parku, tutaj spotykamy blisko 1000 gatunków -roślin naczyniowych, mających różne wymagania ekologiczne, do tego jeszcze blisko 50 gatunków okazów górskich a przeszło 100 tzw. ciepłolubnych spotykanych zazwyczaj w południowej Europie. Do tych najciekawszych zaliczamy: największy storczyk czyli tzw. obuwik pospolity, dalej subalpejski chaber miękkowłosy, dalej stepowa trawa czyli ostnica Jana czy chociażby spotykana tylko w Polsce jako stanowisko -macierzanka wczesna. Na terenie Ojcowskiego Parku Narodowego wyodrębniono także około 100 różnych gatunków mszaków, dalej też 73 gatunki tzw. wątrobowców, dalej 370 gatunków porostów oraz blisko 1140 gatunków różnych grzybów.
Podczas tworzenia Parku zasadniczymi kompleksami leśnymi wówczas były - bory mieszane zajmujące 48% powierzchni całego Parku, tutaj z dominacją sosny, jodły czy świerka. Natomiast grądy obejmowały 16% powierzchni parku, dalej buczyny to 9% powierzchni. Na skutek sukcesji wtórnej i silnego oddziaływania całej emisji szkodliwych zanieczyszczeń przemysłowych, sama struktura kompleksów leśnych została zmieniona. Współcześnie bory mieszane stanowią tylko 5% terenu Ojcowskiego Parku Narodowego, i do 2010 roku szacuje się że zanikną; natomiast dominują teraz grądy (to prawie 40%) także tzw. buczyna karpacka , zajmująca powierzchnię 31%. Jedne z bardzo cennych okazów to: obrazki plamiste, czy paproć- języcznik zwyczajny, albo lilia złotogłów, czy pełnik europejski, albo też brzoza ojcowska (co znaczy Betula oycoviensis jest endemitem).
Fauna całego parku narodowego jest niezwykle bogata. Współczesne badania naukowe pokazują iż bytuje tutaj blisko 5500 różnych gatunków zwierząt; a ich ogólna liczba to 12000 gatunków. Wśród ssaków mamy następujące okazy, np.: borsuk, dalej orzesznica, dalej gronostaj czy introdukowany w roku 1985. Do tych najciekawszych okazów ssaków są zaliczane nietoperze, tutaj wiele zamieszkuje w jaskiniach. A z liczby 15 obserwowanych do tej pory gatunków nietoperzy, na szczególną uwagę zasługuje północny zakres zasięgu bytowania nocek orzęsiony. Pośród ptaków określono 134 gatunki takie jak.: żyjący przede wszystkim w górach - pluszcz. Największa liczba reprezentantów oraz bardzo urozmaicony to siedlisko owadów, tutaj mamy prawie 4600 gatunków, a wśród nich 1700 pięknych gatunków chrząszczy, dalej przeszło 950 pięknych gatunków błonkówek czy chociażby 1075 pięknych gatunków motyli.
Owady bezskrzydłowe występują przede wszystkim w rejonie Góry Chełmowej oraz blisko ocienionych skał. To słoneczne zbocza gór skupiają dużo owadów związanych z Europą południową. Są tutaj na przykład: skoczogonki oraz gąsienice bardzo rzadkich motyli. Tutejsze jaskinie mają również okaz Meta menardi a więc najbardziej jadowitego pająka w całej Polsce. Współczesne badania pokazują występowanie na obszarze OPN blisko 5500 różnych gatunków zwierząt; a ich ogólna liczba to 12000 gatunków. Mamy tez następujące ssaki borsuk, dalej orzesznica, dalej gronostaj czy bóbr. Bardzo charakterystyczne okazy fauny ssaków to nietoperze. Z piętnastu tutaj zaobserwowanych gatunków nietoperzy jeden- osiąga północną granicę zasięgu jest to nietoperz nocek orzęsiony. Poza nietoperzami są także: gryzonie, dalej zającowate, drapieżne czy parzystokopytne. Liczna grupa kręgowców to też ptaki , około 134 gatunków np. pluszcz. Zaś nad potokami spotykamy pliszkę górską oraz zimorodka. Wśród drapieżników mamy jastrzębie czy myszołowy zwyczajne. Inne to jeszcze: wypływek alpejski jako interesujący przedstawiciel środowiska wodnego., występuje w Dolinie Sąspowskiej a to relikt z epoki lodowcowej, czy chociażby chruściki, dalej skąposzczety, czy wodopójki, dalej jętki, dalej widelnice, czy chrząszcze oraz pijawki. Spotykamy również: pstrągi, dalej strzeble a już rzadziej głowacze.
Powierzchnia rezerwatu ścisłego łącznie na terenie OPN to 344 ha , a więc 22% terytorium Parku. I tak rezerwaty ścisłe to: Dolina Sąspowska, dalej Góra Chełmowa, czy pd. Złotej Góry, dalej wąwóz Jamki, dalej Korytania, czy lewa część zbocza Doliny Prądnika poczynając od tzw. Grodziska aż do tzw. Prądnika Korzkiewskiego czy skałki Piaskowej Skały.
Jednak zbyt duże natężenie ruchu turystycznego, zwłaszcza liczne zanieczyszczenia z około 200 uciążliwych zakładów przemysłu ze Śląska, czy Krakowa, dalej Jaworzna, czy Chrzanowa oraz Olkusza , niszczą roślinność Parku oraz skały.
