LOKALIZACJA:

  • Zachodni skrawek Wysoczyzny Chełmińskiej
  • Pradolina Wisły
  • 75 metrów n.p.m.
  • północno-środkowa część wojew. Kujawsko-pomorskiego
  • droga nr1 z Gdańska do Cieszyna
  • w odległości blisko 50 kilometrów od Bydgoszczy oraz Torunia

Historia

  • 4-3 tysiące lat przed naszą erą rozpoczęło się osadnictwo na chełmińskiej ziemi
  • wiek VII-IX - Chełmno-osada położona na górze świętego Wawrzyńca
  • rok 1065 - z tego roku pochodzi pierwsza w dziejach wzmianka o dzisiejszym Chełmnie, które nazwano w języku łacińskim Culmen. Dokument z którego ona pochodzi wystawić miał podobno król Bolesław Szczodry dla benedyktyńskiego klasztoru w Mogilnie.
  • rok 1226 - Konrad Mazowiecki na chełmińską ziemię sprowadza krzyżaków.
  • rok 1232 - krzyżacy stawiają zamek oraz miasto w Starogrodzie. Siedzibą pierwszej krzyżackiej komturii (nazwanej Chełmińską) zostaje Chełmno
  • 28 grudzień roku 1233 - przywilej lokacyjny dla Chełmna nazwany "prawem chełmińskim". Został on odnowiony w roku 1251.
  • w połowie wieku XIII zakon krzyżacki przenosi miasto na dzisiejsze miejsce
  • na przełomie XIII/XIV wieku wielki rozkwit Chełmna, które weszło w skład państw hanzeatyckich, kwitł tranzytowy handel
  • wieki XIV/XV okres niezadowolenia w kręgach zakonu krzyżackiego oraz w miastach
  • w roku 1397 powstaje Towarzystwo Jaszczurowe
  • w roku 1410 Chełmno staje do walki podczas bitwy pod Grunwaldem z Chorągwią Chełmińskiej Ziemi
  • po wojnie trzynastoletniej (lata 1454-766), którą zakończył II Pokój Toruński, ziemie chełmińskie powracają na terytorium Polski
  • lata 1457-79 to okres okupacji przez Bernarda Szumborskiego (krzyżaka)
  • do roku 1458 działał tutaj Sąd Wyższy Prawa Chełmońskiego
  • wiek osiemnasty to czas zubożenia Chełmna poprzez następujące po sobie wojny: północną, sukcesyjną oraz siedmioletnią.
  • w latach 1708-11 w mieście panuje zaraza, która dziesiątkuje ludność
  • dnia 13 września 1772 roku w wyniku pierwszego rozbioru naszego kraju zostaje wcielone do Prus
  • w wieku dziewiętnastym Chełmno stanowi najsilniejszy ośrodek polskości na terenie Pomorza
  • w latach 1807-15 Chełmno leży na terytorium Księstwa Warszawskiego
  • w roku 1881 w Chełmnie znany na świecie polski chirurg Ludwik Rydygier przeprowadził pierwszą w historii świata operację żołądka
  • dnia 22 stycznia 1920 roku miasto zostaje wyzwolone przez polskie wojsko dowodzone przez Józefa Hallera
  • 1 września 1939 roku wojsko niemieckie zajmuje Chełmno (masowe aresztowania i egzekucje ludności
  • 27 stycznia roku 1945 II Front Białoruski wyzwala miasto
  • w roku 1998 liczba ludności wynosiła 21,2 tysiące

Miasto to dzięki lokalizacji na znacznej wysoczyźnie morenowej posiada bardzo piękną panoramę. Krawędź wysoczyzny, która jest dość stroma oraz mury obronne miasta wraz z basztami oraz wieżami kościelnymi "budują" przepiękną panoramę miasta. Ziemia chełmińska rozciąga się pomiędzy rzekami: Osą, Wisłą oraz Drwęcą. Chełmno, czyli jej stolica, miała duży udział w formowaniu miejskich praw w wieku XIII na terenie Polski. Konrad Mazowiecki przekazał gród ten w ręce Krzyżaków w roku 1228, którzy wybudowali tam zamek oraz całe miasto. Po upływie pięciu lat mistrz zakonu Herman Balk dokonał nadania temu miastu dokumentu lokacyjnego na wzór prawa magdeburskiego w dniu 28. XII. 1233 roku. Chełmińskie prawo stało się podstawą w późniejszym okresie do powstania więcej niż dwustu polskich miast.

Okresem największego rozkwitu miasta był wiek XIV, gdy spełniało ono funkcje bardzo ważnego ośrodka rzemieślniczego oraz kupieckiego. Z końcem wieku XIV począł on tracić swoje gospodarcze znaczenie ciągle będąc jednak ośrodkiem postępowej myśli, nauki oraz kultury. W mieście przetrwało bardzo dużo cennych zabytków kulturowych oraz historycznych. Są to na przykład:

  • Niemalże zachowany w całości średniowieczny urbanistyczny układ z miejskimi murami, które należą do najpiękniejszych oraz najlepszych przykładów zabytkowej architektury obronnej.
  • Ratusz w stylu renesansowym
  • Średniowieczne kościoły, których jest w sumie sześć
  • Gotyckie kamienice

Duże walory turystyczne posiadają również zadbane oraz urocze parki zieleni. W przeliczeniu na osobę daje to wynik około 50 m2 i jest to niecodzienny wynik jak dla polskich miast. Wszystko to wpływa na specyficzną atmosferę Chełmna.

AKADEMIA CHEŁMIŃSKA - jest to gimnazjum akademickie znajdujące się w Chełmnie. Było ono zapoczątkowane najpierw jako szkoła średnia w roku 1473. Prowadzone było od 1692 roku przez misjonarzy świętego Wincentego à Paulo. Od roku 1756 weszło pod opiekę naukową Akademii Krakowskiej a w roku 1818 zostało przekształcone w pruskie gimnazjum.

PRAWO CHEŁMIŃSKIE - jest to prawo miejskie, które jest odmianą prawa magdeburskiego. Oparte jest na przywileju dla Chełmna z roku 1233. Zdołało przetrwać do schyłku XVIII wieku. Ogółem na prawie chełmskim ulokowano ponad 200 miast, głównie na terenach Prus Królewskich oraz Książęcych, Kujaw, ziemi dobrzyńskiej, Mazowsza oraz Podlasia.

HANZA - jest to związek kupców bądź miast na terenie średniowiecznej Europy, od końca XII wieku. Miał on na celu uzyskiwanie przywilejów w prowadzeniu handlu. Największe znaczenie miała Hanza niemiecka (okres XII-XVII wieku) z ważnym ośrodkiem w Lubece, który koncentrował handel bałtycki. W zasięgu działania Lubeki znajdowały się między innymi ziemie polskie XIII-XIV wiek. Do miast polskich, które należały do Hanzy możemy wymienić między innymi: Chełmno, Gdańsk, Elbląg, Kraków oraz Toruń. Od wieku XVI następował spadek znaczenia tego związku, natomiast w wieku XVIII Hansa faktycznie przestała istnieć.

Ratusz w Chełmnie (gotycko-renesansowy)

Jest to jedna z najpiękniejszych budowli sztuki renesansowej na terytorium Polski. Ratusz był głównym obiektem na średniowiecznym rynku. Został wybudowany w latach 1567-1572 w miejscu, gdzie wcześniej wznosił się ratusz wybudowany w stylu gotyckim około roku 1298. Wieżę wybudowano w latach 1584-1596, a barokowy hełm wykonany przez Krzysztofa Wagnera z Gdańska, pochodzi z 1721 roku. Ratusz jest wolno stojącym budynkiem, usytuowanym nieco na południowy - zachód od środka rynku. Zbudowany jest na planie prostokąta o wymiarach 13,20 x 22,70 m., wysokości około 47 metrów. Pierwotnie istniał tu gotycki ratusz o czym świadczą odkrywki dokonane podczas prac konserwatorsko -remontowych w latach 1956 - 1959. Pierwotny ratusz z XIII w. był jednopiętrowym budynkiem o wymiarach 10 x 13 m i wysokości 8 metrów, z wieżą, zegarem i z 2 dzwonami - radzieckim i miejskim. Posiadał kilka pomieszczeń: pomieszczenie dla wagi, archiwum, izbę rady miasta, izbę sądu chełmińskiego zaś na pierwszym piętrze salę letnią reprezentacyjną. Obecna budowla pochodząca z wieku XVI wchłonęła poprzedni budynek, została z pewnością wybudowana by podnieść rangę miasta jak również zapotrzebowanie na pomieszczenia potrzebne dla rozrastającej się władzy świeckiej spowodowanej rozwojem gospodarczym szesnastowiecznego miasta. Późnorenesansowa faktura zewnętrzna opisywanego ratusza w swoim bogactwie zdobień jest bliska manieryzmowi z silnie italinizującym motywem attyki, w którą wbudowano w latach 1885-1887 drugie piętro wybijając pomiędzy jej kolumienkami rząd okien. Prace remontowe przy Ratuszu prowadzono w latach 1852, 1863, 1882, 1885-1887, 1956-1959, 1976-1983. Od roku 1983 czynne jest tutaj Muzeum Ziemi Chełmińskiej, które posiada profil regionalno-historyczny oraz Chełmińska Informacja Turystyczna.

Zespół obwarowań miejskich

Zachowały się niemalże na całym obwodzie mury miejskie o długości 2270 metrów, których przebieg uwarunkowany został obrysem platformy, na której zlokalizowane zostało miasto. Ceglane obronne mury wznoszono od połowy wieku XIII do połowy wieku XIV w miejscu, gdzie pierwotnie znajdowały się umocnienia drewniano-ziemne. W wiekach XIV-XVI były podwyższane oraz uzupełniane między innymi w roku 1563 nadaniem Zygmunta Augusta oraz po wojnach szwedzkich w roku 1678. W drugiej połowie XIX by ułatwić komunikację miejską rozebrano dwa odcinki murów oraz 5 bram. Pod koniec wieku XIX przeprowadzono również ich konserwację. W murach znajdowało się prawdopodobnie 25 albo 27 baszt, z których 17 zachowało się w pełni zaś sześć we fragmentach. U wylotu głównych ulic miasta znajdowało się siedem bram. Od strony wschodniej, gdzie występuje teren nizinny zabezpieczone zostały fosą. Główny wjazd do miasta od strony północno - wschodniej prowadził przez Bramę Grudziądzką i w jej przedłużeniu ulicą Grudziądzką, zaś od południa znajdowała się Brama Tkacka (która nazywana była też Sukienniczą) zamykająca ulicę Tkacką (ul. 22-Stycznia). Obie bramy położone były nad fosą oraz posiadały pierwotnie mosty zwodzone. Kolejne bramy to Toruńska (Brama Ducha Świętego), bardzo ważna brama tranzytowa, u wylotu ulicy Szkolnej - Brama Mostowa, na zachód - Brama Franciszkańska, zwana też Bramą Bosych (później Bramą Biskupią), ulicę Rybacką zamykała brama o tej samej nazwie czyli Brama Rybacka, natomiast ulicę Wodną jak się można domyśleć Brama Wodna, "Malowana".