Wielkopolska

1. Położenie geograficzne i ogólna charakterystyka

Województwo wielkopolskie tworzy jeden z najrozleglejszych i największych pod względem powierzchniowym regionów w Polsce. Ze względy na terytorium wynoszące 29.825 km kw. plasuje się na drugim miejscu w kraju, a na trzecim uwzględniając liczbę mieszkańców, równą 3.366 tys. Obszar regionu porównuje się ze średnią wielkością krajów kontynentu europejskiego, np. z terytorium Belgii, czy różnorodnymi zagranicznymi regionami Europy, np. z terytorium Brandenburgii na terenie Niemiec. Pod względem liczby ludności Wielkopolska przewyższa liczbę ludności Łotwy, w niewielkim stopniu również ustępując liczbie obywateli takich państw jak: Irlandii czy Litwy.

Około 58 % ludności województwa zamieszkuje miastach województwa. Aglomeracja poznańska zamieszkiwana jest przez około 600 tys. obywateli. Druga ze względy na wielkości aglomeracja regionu - zlokalizowana w południowej części województwa - aglomeracja kalisko - ostrowska liczy około 200 tys. obywateli. Grupę większych miast województwa tworzą:

• Kalisz / z liczbą ludności 160,7 tys./
• Konin / z liczbą ludności 83,4 tys./
• Piła / z liczbą ludności 76,6 tys./
• Ostrów Wielkopolski / z liczbą ludności 74,8 tys. /
• Gniezno / z liczbą ludności 71,2 tys. /
• Leszno / z liczbą ludności 62,2 tys./

Województwo Wielkopolskie posiada znakomitą lokalizację na skrzyżowaniu najważniejszych międzynarodowych, europejskich szlaków komunikacyjnych. Jest tu ważne skrzyżowanie znaczących szlaków komunikacyjnych, wiodących z Berlina przez miasta polskie: Poznań, Konin i Warszawę w kierunku Moskwy, oraz z Pragi przez miasta: Wrocław, Leszno, Poznań ku wybrzeżu Bałtyku. W Poznaniu znajduje się port lotniczy "Ławica" pełniący dziś funkcje lotniska o znaczeniu krajowym i międzynarodowym. Każdego dnia odbywają się tu loty do Frankfurtu nad Menem w Niemczech, Kopenhagi oraz Wiednia.

Zróżnicowanie gałęziowe przemysłu, wysoko towarowa i uprzemysłowiona gospodarka rolna, dobrze rozwinięty sektor usług i wciąż poszerzana infrastruktura stwarzają odpowiednie warunki dla lepszego funkcjonowania i rozwoju rejonu Wielkopolski.

2. Władza samorządowa

Od stycznia 1999 r. województwo Wielkopolskie składa się powiatów 35 powiatów (w tym: 31 to powiaty ziemskie a 4 to miasta mające prawa powiatu - są to miasta: Poznań, Kalisz, Konin i Leszno), jak również z 226 gmin. Stolica Wielkopolski i jednocześnie centrum gospodarcze, naukowe i kulturalne to miasto Poznań - miasto z bogatą przeszłością historyczną, ściśle związana z początkiem państwowości polskiej sprzed około tysiącem lat temu. Wielkopolska jest obdarzona osobowością prawną na mocy województwa. Samorząd województwa ma za zadanie wykonać określone na mocy ustaw różne zadania w sektorze publicznym w imieniu własnym i z poniesieniem wszystkich konsekwencji prawno - karnych, prowadzić samodzielną gospodarkę w dziedzinie finansów, racjonalnie i prawie dysponować mieniem wojewódzkim.

Organy samorządowe województwa to Sejmik jak również Zarząd Województwa Wielkopolskiego.

• SEJMIK jest to organ, stanowiący i kontrolny w województwie. Wybierany jest na kadencję 4 letnią. Skład Sejmiku Województwa Wielkopolskiego tworzy 39 radnych. Praca Sejmiku zorganizowana jest i nadzorowana prze Przewodniczącego Sejmiku.

• ZARZĄD WOJEWÓDZTWA WIELKOPOLSKIEGO to organ wykonawczy w województwie. W jego zadaniach leży między innymi:

- przygotowanie i opracowanie projektów i wykonywanie projektu budżetu województwa na przyszły rok,

- przygotowanie i opracowanie projektu strategii w dziedzinie rozwoju województwa, planów zagospodarowania przestrzennego i programu rozwoju województwa oraz przeprowadzenie ich rzetelnej realizacji,

- zorganizowanie współpracy międzynarodowej z samorządami regionalnymi krajów zagranicznych.

Zarząd ma za zadanie wykonać zadania leżące w interesie samorządu województwa za pomocą Urzędu Marszałkowskiego z siedzibą w Poznaniu.

Praca Zarządu i Urzędu Marszałkowskiego nadzorowana jest przez Marszałka Województwa Wielkopolskiego.

Gminy województwa wielkopolskiego zarządzane są przez samorządy:

1. powiatowe

a) powiaty grodzkie

b) powiaty ziemskie

2. gminne

3. Infrastruktura województwa wielkopolskiego

Lokalizacja województwa wielkopolskiego ze względu na dogodne powiązania komunikacyjne znaczących szlaków europejskich jest bardzo korzystne. Większość dróg komunikacyjnych ma swoje skrzyżowania w Poznaniu - będącego stolicą regionu. Przez Poznań i Konin przebiega najważniejszy korytarz o charakterze tranzytowym z krajów Europy Zachodniej w kierunku Rosji. Region pełni zatem bardzo korzystna dla własnego rozwoju funkcje miasta etapowego dla inwestorów z zagranicy w dziedzinie kontaktów gospodarczych z krajami Wschodu. Do Pragi i następnie w kierunku południowym Europy wiedzie trasa o znaczeniu międzynarodowym z Gdańska -głównego miasta portowego, położonego na polskim wybrzeżu Bałtyku - prowadząca przez miasta: Poznań i Leszno.

W Wielkopolsce prowadzone są prace budowlane przy budowie autostrady A-2, która ma za zadanie zdecydowaną poprawę warunków przejazdowych z granicy zachodniej przez miasta polskie: Poznań, Warszawę i dalej w kierunku Moskwy. Planowana całkowita długość wszystkich nowopowstających odcinków autostrady przez województwo wielkopolskie ma wynieść 211 kilometrów. Pod względem swego położenia i rangi gospodarczej Poznań ma duże szanse zostać znaczącym na arenie międzynarodowej węzłem logistycznym i komunikacyjnym. Obecnie trwają negacje z inwestorami zagranicznymi na temat warunków budowy dużego kombiterminalu - mającego pełnić funkcję centrum ekspedycji towarów o znaczeniu krajowym i europejskim.

Wielkopolska jest również dobrze rozwinięta pod względem sieci połączeń kolejowych zawierając główne węzły kolejowe na terenie Poznania, Piły i Ostrowa Wlkp. Na linii z Berlina do Warszawy kursują często nowoczesne i dobrze wyposażone pociągi "Eurocity", które mają za zadanie zapewniać sprawny i szybki przejazd między Poznaniem a Berlinem. Linia ta, jest pierwszą w Polsce, przystosowaną do europejskich standardów systemu szybkiego przewozu.

W Poznaniu prężnie rozwija się port lotniczy o nazwie "Ławica". Jest on doskonale wyposażony technicznie pod względem warunków pasa startowego i urządzeń kontroli lotów umożliwiających sprawne przyjmowanie samolotów różnorodnych typów. Port lotniczy "Ławica" obsługuje połączenia krajowe z miastami Polski: Warszawą i Zieloną Górą oraz połączenia międzynarodowe z miastami europejskimi, m.in. z Frankfurtem nad Menem, Wiedniem i Kopenhagą. Trwa proces negocjacji w sprawie stworzenia wachlarza kolejnych połączeń. Od listopada 2001 roku funkcjonuje nowoczesny terminal pasażerski, zajmujący powierzchnie około 14.000 m2. Dynamiczny rozwój przewozów pasażerskich powoduje, że lotnisko poznańskie znajduje się na drugim miejscu w kraju pod względem obsługi i przepuszczania pasażerów. Na podstawie wyników badań angielskich specjalistów z dziedziny doradztwa lotniczego można wnioskować o jego dalszym szybkim rozwoju. Niewielkich rozmiarów samoloty będą lądować również w Ostrowie Wlkp. oraz na rozwijającym się lotnisku szybowcowym w Lesznie.

Planowane jest wybudowanie udostępnienie do użytku publicznego lotniska towarowego w Pile. Z powodu szybko postępującego procesu rozwoju infrastruktury telekomunikacyjnej w województwie wielkopolskim liczba telefonów w ostatnich dziesięciu latach wzrosła dwukrotnie. Bardzo widoczny jest szybki postęp pod względem rozwoju technologicznego. Wzrasta liczba połączeń światłowodowych i central cyfrowych. Rozwojowi podlega sieć telefonii komórkowych.

4. LUDNOŚĆ I RYNEK PRACY

Liczba obywateli województwa wielkopolskiego wynosi około 3,3 mln osób, z tej liczby zaś 58% to mieszkańcy miast i miejscowości. Przeciętny wskaźnik gęstości zaludnienia oscyluje wokół 113 osób na km2. Najwyższym wskaźnikiem charakteryzuje się centralna część województwa, najniższym północ i północny - zachód województwa wielkopolskiego. Największa jednostka osadnicza to aglomeracja poznańska. Zamieszkuje ją prawie 700 tys. osób, co daje udział prawie 20% obywateli regionu. Drugie miejsce ze względu na wielkość zajmuje, położona w południowej części województwa, aglomeracja kalisko-ostrowska, która liczy około 200 tys. mieszkańców.

Województwo wielkopolskie charakteryzuje się wzrostowym trendem liczby mieszkańców, zarówno pod względem wskaźnika przyrostu naturalnego, jak i wskaźnika salda migracji. Dodatnie saldo migracji dowodzi dużą atrakcyjność regionu w stosunku do pozostałych regionów Polski. Niemalże 1/3 obywateli to ludzie młodzi w przedziale wieku od 18-39 lat. Grupę produkcyjną tworzy około 2 mln osób, co daje wynik 60% całkowitej liczby ludności. Ze względu na strukturę wiekową, jak również umiejętność szybkiego przystosowania się do działania w warunkach współczesnej gospodarki rynkowej sprzyja powstanie nowych firm i przedsiębiorstw oraz nowych miejsc pracy. To powoduje, że województwo wielkopolskie plasuje się w grupie 4 regionów o najmniejszym wskaźniku bezrobocia. Występują tu również tereny o dużej nadwyżce rąk do pracy, zwłaszcza w grupie ludzi młodych z wysokimi kwalifikacjami i różnymi umiejętnościami zawodowymi. Do tejże grupy należą powiaty ze wschodniej części województwa wielkopolskiego:

• koniński,
• kolski,
• pleszewski,
• słupski,
• turecki
• jak również położony w północnej części województwa powiat złotowski.

W opinii publicznej obywateli innych regionów Polski utrzymuje się stereotyp mieszkańca Wielkopolski, charakteryzującego się szczególnie rzetelnym stosunkiem do wykonywanej pracy, skłonnościami do krytycznego myślenia i poszanowaniem władz lokalnych i krajowych. Cechy te stanowią swoiste bogactwo Wielkopolski i są istotnym czynnikiem w rozwoju konkurencyjnych warunków nowego porządku na tle społecznym i gospodarczym.

Struktura ludności według grup przydatności produkcyjnej:

Liczba ludności ogółem 100,0%

wiek:

przedprodukcyjny 25,2%

produkcyjny 61,3%

poprodukcyjny 13,5%

Liczba ludności pracującej wynosi 763 tys. osób, z czego największa liczba ludności zatrudniona jest w przemyśle i handlu.

Struktura ludności według liczby pracujących:

Pracujący ogółem w Wielkopolsce w Polsce

• W przemyśle 24,3% 20,1%
• W budownictwie 5,7% 5,2%
• W obsłudze nieruchomości i firm 5,1% 5,6%
• W handlu, naprawach 14,9% 14,0%
• W ochronie zdrowia i opiece społecznej 5,2% 5,8%
• W edukacji 5,8% 6,1%
• W transporcie, gospodarce magazynowej i łączności 4,9% 4,9%
• W rolnictwie, łowiectwie i leśnictwie 25,9% 28,7%
• W pozostałych sekcjach 8,2% 9,6%

1.Gospodarka

Województwo Wielkopolskie posiada zlokalizowanych na swym terenie 9,1 % ogółu przedsiębiorstw z terytorium Polski. Filary gospodarki regionu to:

• Zróżnicowane gałęzie przemysłu,
• wysoko towarowa produkcja rolna,
• rozbudowany sektor usług, a szczególności usługi finansowe i handlowe.

Wielokierunkowy charakter gospodarki województwa jest niewątpliwie czynnikiem, który łagodząco wpływa na skutki procesu transformacji ustrojowej i gospodarczej oraz stwarza korzystne możliwości rozwoju systemu gospodarki rynkowej. Niczym nie skrępowana po przełomie w 1989 aktywność gospodarcza społeczności lokalnych zaowocowała gwałtownym wzrostem liczby podmiotów gospodarczych w regionie. Ich liczebność wynosi obecnie w granicach 309 tys., co stwarza możliwość województwu zajmowanie 3 pozycji w Polsce. Około 40 firm w Wielkopolsce znajduje się na liście 500 największych przedsiębiorstw w kraju.

Województwo wielkopolskie jest jednym z silnych regionów w skali krajowej. Wnioskowane jest to na podstawie poniższych wskaźników:

• wielkości zajmowanego obszaru,
• liczby ludności, w tym pracującej,
• tempa przyrostu PKB i jego wielkości przypadającej na jednego mieszkańca,
• poziomu rozwoju przemysłu,
• tempa transformacji,
• dominacji roli sektora prywatnego w gospodarce regionalnej.

Na podstawie analizy tych wskaźników, dokonanej przez Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową, umiejscowiono województwo wielkopolskie w ścisłej czołówce najlepszych regionów w skali krajowej.

1. Największe i najbardziej znaczące dla regionu przedsiębiorstwa województwa wielkopolskiego, wybrane na postawie listy 500 największych przedsiębiorstw Polski ( z 2003r.) ( na postawie przychodów za całokształt działalności gospodarczej ).

Nazwa przedsiębiorstwa	Lokalizacja	Dochody	EKD
Jeronimo Martins Dystrybucja sp. z o.o.	Poznań	5 096 105	5140
Volkswagen Poznań sp. z o.o.	Poznań	2 370 704	3410
Kompania Piwowarska S.A.	Poznań	2 282 739	1596
Reemtsma Polska S.A.	Jankowice	1 925 015	1600
Selgros Cash&Carry sp. z o.o.	Poznań	1 699 988	5170
Zespół Elektrowni Pątów Adamów Konin S.A.	Konin	1 626 450	4010
Grupa Energetyczna Enea S.A.	Poznań	1 572 809	4010
Philips Lighting Poland SA	Piła	1 343 243	3150
Skoda Auto Polska S.A.	Poznań	1 321 374	5010
GlaxoSmithKline Pharmaceuticals S.A.	Poznań	b.d.	2442
Konsorcjum Dystrybutorów Wyrobów Tytoniowych SA	Luboń	1 028 691	5118
Amica Wronki S.A.	Wronki	961 676	2971
Energetyka Kaliska S.A.	Kalisz	834 048	4010
Inter Groclin Trading sp. z o.o.	Grodzisk Wlkp.	736 470	5119
Farmutil HS Holding SA	Śmiłowo	731 933	1511
Wrigley Poland sp. z o.o.	Poznań	705 011	1584
KWB Konin S.A.	Kleczew	666 374	1020
miniMal sp. z o.o.	Poznań	640 226	5211
Żabka Polska S.A.	Poznań	593 145	5214
Cukrownie Pfeifer& Langen GK	Poznań	b.d.	1583
Aluminium Konin-Impexmetal SAKonin	Konin	589 051	2742
Wyborowa SA	Poznań	b.d.	5134
SCA PR Polska sp. z o.o.	Poznań	b.d.	5130
Beiersdorf-Lechia S.A.	Poznań	477 258	2452
Wistil SA GK	Kalisz	462 506	1724
Inter Groclin Auto S.A.	Wolsztyn	439 260	3430
Arko PS spółka jawna	Komorniki	387 389	5133
Orlen Petrozachód sp. z o.o.	Poznań	b.d.	5151
Winkowski sp. z o.o.	Piła	385 570	2222
Grupa Raben	Poznań	b.d.	6025
Mahle GK	Krotoszyn	b.d.	3430
Zespół Elektrociepłowni Poznańskich S.A.	Poznań	336 246	4010
Aluplast sp. z o.o.	Poznań	b.d.	2523
Maxer S.A.	Poznań	322 461	4521
MAR-OL sp. z o.o.	Poznań	b.d.	5170
Sanitec Koło S.A.	Koło	313 086	2622
Centra S.A.	Poznań	286 154	3140
Multi-Ex S.A.	Kalisz	276 258	5170
Bridgestone Poland sp. z o.o.	Poznań	272 046	2511
Wavin Metalplast-Buk sp. z o.o.	Buk	270 199	2523

5. PRZEMYSŁ

• • Struktura przemysłu województwa wielkopolskiego

Gospodarka województwa jest przede wszystkim oparta na przemyśle. Jest on źródłem utrzymania dla ponad 30% wszystkich osób pracujących i jest głównym dostarczycielem głównej części produktu krajowego brutto, który jest wytwarzany w województwie. Najbardziej znanymi ośrodkami przemysłowymi Wielkopolski są:

• Poznań,
• Kalisz,
• Ostrów Wielkopolski.,
• Konin,
• Piła,
• Leszno.

W przemyśle działa ponad 36 tys. podmiotów gospodarczych, które w ponad 99% są częścią sektora prywatnego. Cecha charakterystyczna wielkopolskiego przemysłu to zdecydowana większość przedsiębiorstw o statusie przedsiębiorstwa małego i średniego, które posiadają jedna główna zaletę, jaką jest znaczna mobilność i elastyczność, jeśli chodzi o dostosowywanie się do zasad gry na rynku krajowym i zagranicznym. Walka o rynek europejski coraz częściej przejawia się w poddawaniu się poszczególnych przedsiębiorstw weryfikatorom jakości - muszą one posiadać certyfikat międzynarodowego systemu kontroli jakości ISO.

Wielkopolska posiada dominujące udziały na skalę krajową w produkcji koncentratów obiadowych (około 85% całości dostaw), mączki ziemniaczanej, czystych pod względem gatunkowym wyrobów spirytusowych ( około 30 %), konserw warzywnych (około 1/3 całości produkcji kraju), czekolady ( około 30 % całkowitej produkcji). Podobna pozycja z około 16% udziałem zajmowana jest przez produkcję: cukru oraz produktów uboju zwierząt. Szeroką gamę wyrobów i artykułów spożywczych reprezentowanych jest przez słodycze, produkty mleczne, sery, masło, mąkę, mięso i wędliny - jest to wkład województwa wielkopolskiego w produkcji przemysłu przetwórczego Polski rzędu 10 %.

Tak wysoka pozycja tych wyrobów podyktowana jest nie tylko zapleczem surowcowym i tradycją produkcji, ale również rozwojem zagranicznych i krajowych inwestycji. To zwłaszcza ten sektor charakteryzuje się ogromnym zaangażowaniem kapitału światowych koncernów jak:

• Nestle,
• Bestfoods,
• Stollwerck,
• Unicom Bols,
• Wrigley.

Dominująca pozycja zajmowana jest przez inwestorów zagranicznych, jeśli chodzi o produkcję papierosów (dziś czwarty polski papieros wytwarzany jest w Wielkopolsce), wytwarzanych przez zagraniczną firmę Reemtsma.

Zróżnicowaniu branżowej struktury wielkopolskiego przemysłu sprzyja znaczny - około 11% - udział w wytwarzanych przez przemysł ciężki maszyn, urządzeń i aparatury elektrycznej. Około 30% polskich kuchenek gazowych z piekarnikami produkowana jest w fabrykach wielkopolskich, podobnie jak chłodziarki i zamrażarki domowe ( w udziale 35 %). Szczególnie wyróżniona jest masowa produkcja akumulatorów samochodowych, produkowanych w stolicy województwa przez firmę Centra S.A., którą można śmiało zaliczyć do największych producentów akumulatorów do samochodów w krajach Europy Środkowo - Wschodniej. Dynamicznemu rozwojowi podlega również produkcja samochodów i różnorodnego sprzętu transportowego (ok. 10% udziału w wartości produkcji sprzedanej tej gałęzi gospodarki). Około 10% pojazdów produkowanych w Polsce jest produkcji z regionu Wielkopolski, blisko 14% całkowitej produkcji samochodów ciężarowych i ciągników rolniczych, a prawie cała produkcja wagonów kolejowych pasażerskich. Tu dominującymi firmami są również przedsiębiorstwa z kapitałem zagranicznym, jak: Volkswagen/Skoda, MAN, Neoplan. Niezwykle ważnym udziałem charakteryzuje się przemysł lekki, a zwłaszcza produkcja włókiennicza i odzieżowa. Produkcja ta skoncentrowana wokoło największych aglomeracji miejskich regionu: Kalisza i Poznania produkuje w dużej skali np. ponad 1/3 polskiej bielizny osobistej oraz około 1/5 całkowitej produkcji okryć i ubiorów z tkanin jest wytwarzana właśnie tu, w Wielkopolsce. Udział przemysłu drzewnego i produkcji mebli również wpływa na wyróżnienie Wielkopolski wśród innych regionów kraju, a zwłaszcza jeśli uwzględnimy dynamikę produkcji w ostatnich latach XX wieku.

Wysokim udziałem Wielkopolski w całkowitej produkcji energii elektrycznej kraju (około 10%), charakteryzują się w dostawy surowców energetycznych brunatnego w postaci: węgla brunatnego (około 14% całkowitych dostaw) oraz gazu ziemnego (ponad 1/5).

Całkowity obraz wielkopolskiego przemysłu dopełnia szczególne zaangażowanie kapitału zagranicznego, który znacząco wpłynął na znaczny wzrost całkowitej produkcji wyrobów z gumy ( produkcja ogumienia - zakłady Bridgestone/Firestone), produktów farmaceutycznych ( fabryka GlaxoWellcome), produktów kosmetycznych ( zakłady Beiersdorf).

Przemysłowy krajobraz Wielkopolski uzupełniają również pozostali europejscy i światowi potentaci na arenie gospodarczej m.in. w Pile - zakłady Philips (japoński Matsushita od niedługiego czasu współdziała także w Gnieźnie), Pratt&Whitney w Kaliszu dostarcza półprodukty i produkty w przemyśle lotniczym, Nordisk Wavin, produkuje w Buku rury z tworzywa sztucznego. Uwidocznieniu podlega fakt dominacji w wielkopolskim przemyśle licznych przedsiębiorstwa w sektorze małych i średnich przedsiębiorstw ( stanowi to liczbę około 97% podmiotów gospodarczych całego województwa wielkopolskiego). Podążając za konkurencją korzystają one z wzorców większych przedsiębiorstw, które na liście 500 najważniejszych krajowych firm zarezerwowały około 40 pozycji.

Zróżnicowana pod względem branżowym struktura przemysłu Wielkopolski zdominowana jest przez sektor przetwórstwa rolno - spożywczego. Najważniejszymi rozwijającymi się grupami przemysłu są m.in. produkcja pojazdów mechanicznych. Ważnym udział należy również do przemysłu:

• odlewniczego,
• farmaceutycznego,
• meblarskiego,
• sprzętu oświetleniowego i gospodarstwa domowego;
• ceramicznego i szklarskiego,
• wyrobów z tworzyw sztucznych dla budownictwa,
• oponiarskiego,
• włókienniczego,
• odzieżowego reprezentowanego przez znane firmy krajowe i zagraniczne

Ważna rola odgrywana jest również przez górnictwo węgla brunatnego, hutnictwo i produkcję energii cieplnej w okręgu konińskim.

Wysoki poziom i zakres możliwości przemysłu województwa wielkopolskiego gwarantuje szeroki wachlarz jego wyrobów, często nabywanych przez kupców na rynku nie tylko krajowym, ale i na rynku zagranicznym. Wśród nich wartymi wymienienia są przede wszystkim:

• silniki dla okrętów i samolotów,
• wagony osobowe z wyposażeniem,
• obrabiarki skrawające do metali,
• maszyny i urządzenia z dziedziny leśnictwa,
• maszyny rolnicze,
• urządzenia i maszyny dla budownictwa i górnictwa,
• łożyska toczne,
• opony i produkty gumowe do samochodów ciężarowych,
• akumulatory samochodowe,
• baterie,
• żarówki i urządzenia oświetleniowe,
• głośniki i urządzenia elektroniczne,
• farby i lakiery,
• nawozy sztuczne dla rolnictwa,
• środki, lekarstwa i preparaty farmaceutyczne,
• przetwory z mięsa,
• koncentraty spożywcze,
• wyroby z czekolady,
• piwo i artykuły browarnicze,
• artykuły mieszkaniowe,
• ceramika stołowa,
• pianina i instrumenty muzyczne,
• odzież i tekstylia.

Udziałem gałęzi przemysłowych zaliczanych przez Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową do sektora tzw. wysokiej szansy województwo wielkopolskie mogło się poszczycić w 1999 roku w wartości około 20 %. Powszechne mniemanie głosi, że charakteryzują się one najwyższą zdolnością konkurencyjności oraz znacznym potencjałem całkowitego zdynamizowania produkcji przemysłowej.

Po roku 2001 wartość produkcji sprzedanej przemysłu Wielkopolski wynosiła ponad 47 mld zł, co dawało temu regionowi 3 miejsce w rankingu krajowym. Struktura sprzedaży zdominowana była przez działalność produkcyjną.

Produkcja przemysłu Wielkopolski reprezentowana jest przede wszystkim przez branże spożywcze oraz znaczną różnorodność pozostałych gałęzi przemysłowych. Wytwórczość artykułów spożywczych, stanowiąca blisko 32 % całkowitej wartości nominalnej sprzedaży produkcji, oparta jest na wysokiej jakości bazie surowcowej, wytwarzanej przez zmechanizowane rolnictwo regionu. Oprócz przemysłu spożywczego znaczącym udziałem w strukturze sprzedaży charakteryzuje się produkcja pojazdów mechanicznych i maszyn, (która notabene w ostatnich latach stworzona została przez inwestorów od podstaw, wypełniając lukę na rynku regionalnym jak również krajowym), produkcja drewna i wyrobów drewnianych a zwłaszcza mebli, produkcja maszyn i urządzeń elektrycznych.

• Charakterystyka branżowej struktury produkcji sprzedanej przemysłu i jej parametry:

Wartość produkcji sprzedanej przemysłu: 47832 mln PLN

Wartość produkcja artykułów spożywczych i napojów 31,9%

Udział pojazdów mechanicznych i sprzętu transportowego 7,7%

Wytwarzanie i zaopatrzenie w energię, gaz i wodę 7,1%

Udział maszyn i urządzeń 6,2%

Wartość produkcji maszyn i aparatury elektrycznej 5,5%

Wartość produkcji mebli i pozostałej działalności produkcyjnej 5,5%

Udział wyrobów gumowych i z tworzyw sztucznych 4,8%

Udział wyrobów z metali 4,1%

• Ośrodki przemysłowe województwa wielkopolskiego

Uwzględniając przestrzenne rozmieszczenie produkcji na terenie Wielkopolski możemy mówić o braku jednolitości w tej kwestii. Najbardziej rozwinięta produkcja koncentruje się w większych ośrodkach aglomeracyjnych - w Poznaniu, Kaliszu, Ostrowie Wlkp., Koninie, Pile i Lesznie. Mniejsze ośrodki pod względem koncentracji przemysłu spotykane są częściej w miastach powiatowych, jak: Gniezno, Września, Jarocin, Krotoszyn, Środa Wlkp., Kościan, Wolsztyn, Szamotuły, Nowy Tomyśl, Oborniki, Kępno, Koło i Turek, oraz Wronki, Czarnków, Chodzież, Trzcianka i Wągrowiec. Największy potencjał przemysłowy posiada Poznań i jego okoliczne miejscowości i wsie. W 1998 roku w ośrodku poznańskim zatrudniano ponad 1/5 ogółu zatrudnionych w przemyśle w województwie i wytworzono ponad 1/3 całkowitej produkcji sprzedanej regionu. Największym udziałem charakteryzował się przemysł spożywczy jak również produkcja pojazdów mechanicznych i samochodów, a następnej kolejności produkcja maszynowa i produkcja urządzeń oraz substancji chemicznych i nawozów. Symbol przemysłu poznańskiego, w już ponad 150-letniej historii, to Zakłady Przemysłu Metalowego im H. Cegielskiego - Poznań S.A. w Poznaniu. Ze stolicą województwa wielkopolskiego kojarzone są również takie firmy, jak:

• "Centra" S.A.,
• Zakłady Metalurgiczne "Pomet",
• Fabryka Łożysk Tocznych S.A., "Stomil" - Poznań S.A.,
• Volkswagen Poznań Sp. z o.o.

Najbardziej znanymi firmami spożywczego dziedzinie przemysłu spożywczego są:

• "Kompania Piwowarska"S.A.,
• "Goplana" S.A.,
• Zakłady Mięsne "Pozmeat" S.A.,
• Poznańskie Zakłady Przemysłu Spirytusowego "Polmos S.A.",
• "Reemtsma Polska" S.A.

Na drugim miejscu po Poznaniu, największym ośrodkiem przemysłowym regionu jest aglomeracja kalisko-ostrowska. Prężnie rozwija się tutaj (jakby odbicie struktury całego województwa) przemysł spożywczy, który reprezentowany jest przez znane w całej Polsce słynne:

• Kaliskie Zakłady Koncentratów Spożywczych "Winiary" S.A.,
• Fabrykę Pieczywa Cukierniczego "Kaliszanka" Sp. z o.o.,
• Producenta Soków i Napojów "Hellena" S.A.
• Przedsiębiorstwo Produkcji Chłodniczej "Augusto" Ltd.

Ważnym znaczeniem charakteryzuje się również przemysł włókienniczy i odzieżowy. Produkty tych gałęzi przemysłu reklamują się marką tak renomowanych i znanych firm na arenie nie tyle krajowej co zagranicznej, jak:

• Fabryka Firanek i Koronek "Haft" S.A.,
• Zakłady Przemysłu Jedwabniczego "Wistil" S.A.,
• Fabryka Wyrobów Runowych "Runotex" S.A.,
• Zakłady Przemysłu Dziewiarskiego "Polo" S.A.

Kalisz słynie z produkcji również silników samolotowych oraz pianin i fortepianów firmy "Calisia". W Ostrowie Wielkopolskim prężnie rozwijają się Zakłady Automatyki Przemysłowej ZAP S.A. - będąc znaczącym ośrodkiem przemysłu elektromaszynowego. Specjalność bardzo ważnego dla województwa i kraju przemysłu konińskiego to górnictwo węgla brunatnego (ponad 28% całkowitego tonażu wydobycia w kraju) oraz nieodłącznie związana z nim produkcja energii elektrycznej na terenie Zespołu Elektrowni "Pątnów - Adamów - Konin" S.A. Ten kompleks elektrownii posiada równowartość zainstalowanej mocy równej 8,5% mocy krajowej i produkuje 10% energii elektrycznej w Polsce. Konin posiada jedyna na terytorium Polski Hutę Aluminium, wytwarzającą 80% wyrobów walcowanych z aluminium. Znana na rynku krajowym i zagranicznym jest również Fabryka Urządzeń Górnictwa Odkrywkowego "Fugo", wytwarzające różnorodne konstrukcje stalowe, części do maszyn obrabianych jak również odlewy ze stali. Przemysł przetwórczy nie ma ty większego znaczenia jak powyższe gałęzie przemysłu.

Niższym stopniem uprzemysłowienia charakteryzują się miasta Piła i Leszno. Jednak umiejscowione w tym rejonie fabryki produkują gro prestiżowych wyrobów, znanych najczęściej poza jego granicami.

W Pile taką firma jest Philips Lighting Poland S.A. - będący światowym potentatem w produkcji żarówek i sprzętu oświetleniowego - równocześnie jednym z pierwszych w kraju przedsiębiorstwem, utworzonym z wkładu kapitału zagranicznego. Ponadlokalnym charakterem odznacza się również Przedsiębiorstwo Poszukiwania Nafty i Gazu, jak też Zakłady Graficzne - będące jednymi z najnowocześniejszych w kraju. Nie można zapomnieć również o Pilskich Fabrykach Mebli.

Leszno - stolica rejonu znanego w Polsce z wysoko jakościowej produkcji rolnej - jest sławne ze względu na przemysł spożywczy, w skali krajowej reprezentowanym przez Przedsiębiorstwo Przemysłu Fermentacyjnego "Akwawit", wytwarzającym m. in. kwas mlekowy w 90% krajowej produkcji. Działa tu też prężnie wachlarz firm z branży metalowo - maszynowej, z nich najbardziej znana jest Leszczyńska Fabryka Pomp Sp. z o.o., jak również "Metalplast" LOB S.A. - produkujący zamki, okucia, drzwi i bramy.

ROLNICTWO

Jednym z atutów regionu Wielkopolski jest wysoko rozwinięte rolnictwo. Region jest to bezwzględny lider w dziedzinie produkcji żywności. Duża część gospodarstw rolnych otrzymuje plony przypominające wartością plony osiągane w krajach Europy Zachodniej. Wielkopolska to czołowy w Polsce region w dziedzinie produkcji zwierzęcej, zwłaszcza jeśli chodzi o hodowlę trzody chlewnej, której pogłowie wynosi około czwartej części pogłowia w kraju. Wielkopolska jest regionem o znacznym zasobie ziemi wykorzystywanej rolniczo. Dwie trzecie, tj. około 1,9 mln ha terytorium województwa to powierzchnia użytków rolnych. Stanowi to największe bogactwo regionu i mimo, że lokalne warunki gleby, klimatu i zasobów wodnych są przeciętne, tworzą w swej kooperacji jeden z regionów Polski, charakteryzujący się najwyższą w kraju wydajnością produkcji rolnej. Wynik ten to w głównej mierze zasług tradycyjnej wysokiej kultury rolniczej i wysokiego poziomu gospodarowania ziemią. Wielkość plonów oraz ilość zwierząt hodowlanych na 100 ha użytków rolnych umiejscawia Wielkopolskę jako czołowy region ogólnokrajowego rejestru województw. Pod względem wielkości plonów zbóż czołowe miejsca od lat zajmowane są przez rejon: poznański i leszczyński, a ze względu na plony ziemniaków - rejon kaliski. Uwzględniając obsadę trzody chlewnej do pierwszej piątki należą rejony: poznański, leszczyński, kaliski, pilski. Rejon leszczyński plasuje się na czwartej pozycji w krajowym rankingu pod względem hodowli bydła.

Plony w Wielkopolsce

Wielkość plonów głównych ziemiopłodów z 1 ha w dt

Ziemiopłody Wielkopolska Polska

zboża ogółem: 35,6 30,6

ziemniaki 196,0 162,0

buraki cukrowe 390,0 358,1

rzepak i rzepik 26,0 24,0

W Wielkopolsce uprawiane są również buraki cukrowe i rzepak. Większym niż średnia krajowa zajmuje teren uprawy warzyw. W okolicach Leszna nawet dwukrotnie większy. Miejsce znacznej koncentracji upraw warzyw to tereny pod Poznaniem i Kaliszem, gdzie znaczna ich ilość uprawia się pod osłonami i w szklarniach lub tunelach foliowych. Okolice Konina charakteryzują się wysokim stopniem rozwoju sadownictwa i uprawy warzywnych. Województwo wielkopolskie charakteryzuje się znaczną zdolnością przystosowywania się do zmiany w koniunkturze na rynku krajowym i zagranicznym. Przykład to pojawiające się nowoczesne gatunki upraw, jak szparagów, pieczarek oraz żywności ekologicznej, a także organizowanie gospodarstw łowieckich, jak również hodowla koni. Nowość na skalę kraju to coraz częstsze w krajobrazie wiejskim rodzaje gospodarstw agroturystycznych.

Główna atrakcja rolnictwa Wielkopolski to ostatnio modna hodowla koni. Piękna, wieloletnia tradycja w tej dziedzinie pielęgnowana jest przez stadniny w:

• Racocie (pow. kościańskim),
• Pępowie (pow. gostyńskim),
• Golejewku (pow. rawickim),
• Iwnie (pow. poznańskim),
• Posadowie (pow. nowotomyskim),
• Sierakowie (pow. międzychodzkim).

Przedmiotem hodowli są głównie konie krwi angielskiej, a w Racocie - największej stadninie kraju a nawet Europy - prowadzi się eksperymentalną hodowlę konia polskiego - gatunku tarpana. Dla podniesienia wydajności i jakości produktów rolnych wciąż angażuje się w Wielkopolsce ogromny potencjał naukowy, reprezentowany przez pracowników naukowych Akademii Rolniczej w Poznaniu oraz szereg instytutów naukowych, które prowadzą ożywioną współpracę z partnerskimi placówkami europejskimi i światowymi. Prężnie rozwija się sieć wyspecjalizowanych instytucji, które zajmują się wdrażaniem nowoczesnych pod względem technologicznym gatunków roślin i przygotowaniem odpornego i wysoko pod względem jakościowym materiału siewnego. Ważna rola w rozpowszechnianiu postępu technologicznego i wiedzy rolniczej pełniona jest przez ośrodki hodowli zarodowej i placówki doradztwa rolniczego. Prym wśród nich wiedzie jeden z najnowocześniejszych ośrodków - w Sielinku, gdzie często organizuje się liczne pokazy płodów rolnych oraz zwierząt hodowlanych. Imprezy te często są imprezami towarzyszącymi Międzynarodowych Targów Rolno - Przemysłowych "Polagra", które pełnia rolę szczególnego forum promocyjnego krajowego rolnictwa. Uczestnikami tego przedsięwzięcia są każdego roku wystawcy w liczbie ponad 2 tys. z blisko 35 krajów świata, a zwiedzający liczą corocznie około 200 tys. osób.

Znaczna liczba, około 150 tys., gospodarstw indywidualnych w regionie to atrakcyjny i pojemny rynek zbytu dla artykułów, pochodzenia rolniczego. Jest to także znakomita, niewykorzystana w pełni, baza surowcowa do produkcji artykułów przeznaczonych do konsumpcji.

Zbytem płodów rolnych trudni się - najbardziej znana w Polsce - Giełda Poznańska. Organizuje się tutaj hurtową wyprzedaż artykułów rolniczych, prowadząc sprzedaż na wysokim poziomie, dorównującym standardom europejskim, tworzona we współudziale kapitału szwajcarskiego i organizując Giełdę Rolno - Ogrodniczą w Poznaniu. Jest to przykład modelowego rozwiązania problemu zaopatrzenia wielkich aglomeracji miejskich przez dostawców produktów rolno - spożywczych Wielkopolski.

Charakterystyka procentowego udziału województwa wielkopolskiego w krajowych zasobach podstawowych ziemiopłodów

Zboża ogółem, w tym udział:

• żyta 16,4%
• jęczmienia 14,9%
• pszenicy 24,9%
• ziemniaków 19,2%
• rzepaku i rzepiku 13,7%

Szczególna uwaga powinna być poświecona Wielkopolskiemu Parkowi Narodowemu, zajmującemu powierzchnię 7620 ha, utworzonemu w 1957 r. Na obszarach o największych i niespotykanych walorach utworzono liczne rezerwaty przyrody jak m.in. "Diabli Skok" nieopodal Trzebieszek (w północnym kierunku od Piły), rezerwat lasów modrzewiowych "Klasztorne Modrzewie" w Parku Krajobrazowym Puszczy Zielonki, "Wyspę Konwaliową" nad Jeziorem Radomierskim w Przemęckim Parku Krajobrazowym ( jest to wyspa z lasem i rosnącą tam konwalią) oraz "Jodły Ostrzeszowskie". Przez Wielkopolski Park Narodowy wytyczono 5 oznakowanych szlaków dla turystów oraz dwie ścieżki o charakterze dydaktycznym. Ogromna wartość krajobrazowa i przyrodnicza niesiona jest przez zlokalizowane w północno - zachodniej części regionu parki krajobrazowe: "Puszczę Zielonkę" i "Promno", chroniące bogatą florę i faunę, jeziora i liczne pomniki przyrody ( przykładem są dęby rogalińskie uznawane za największe skupisko wiekowych dębów na kontynencie europejskim ). Różnorodny krajobraz oraz bogata przyroda sprawia, iż park ten stanowi atrakcyjny teren turystyczny i rekreacyjny, szczególnie licznie odwiedzany przez turystów krajowych jak i zagranicznych, jak również teren wszechstronnych opracowań i prac naukowych. Park ten jest dobrze znanym wśród amatorów jagód, malin i grzybów.

6. Wielkopolski Park Narodowy

• Położenie geograficzne, terytorium, historia

Wielkopolski Park Narodowy zlokalizowany jest na terenie województwa wielkopolskiego, w odległości 15 km na południe od stolicy województwa. Park położony jest w środkowo - zachodniej części Polski na Pojezierzu Wielkopolskim i zajmuje (wraz z otuliną) fragment Pojezierza Poznańskiego oraz małych rozmiarów części Poznańskiego Przełomu Warty. Utworzono go w 1957 r. na powierzchni 5244 ha. Obecnie terytorium parku obejmuje 7584 ha, w czym lasy stanowią 4588 ha, wody 462 ha a pozostałe grunty 2534 ha, w tym zaś największym udziałem odznaczają się użytki rolne o powierzchni 2183 ha. Park liczy 18 obszarów o ochronie ścisłej o całkowitej powierzchni 260 ha.

Pierwsza idea utworzenia parku zrodziła się w 1922 roku w głowie prof. A. Wodziczko. Ukoronowaniem wieloletnich starań było stworzenie w 1932 roku dwóch rezerwatów przyrody: na terenie Puszczykowa o powierzchni 239 ha i w okolicach jez. Kociołek o powierzchni 189 ha. W 1933 roku w Osowej Górze miał miejsce moment symbolicznego otwarcia Wielkopolskiego Parku Narodowego.

• Geologia i geomorfologia terenu

Zewnętrzne ukształtowanie terenu w parku jest wynikiem działalności lodowca, który zwłaszcza w przed 70 - 10 tysięcy lat temu ( podczas zlodowacenia bałtyckiego) nasuwał się na te tereny. Największa powierzchnia zajmowana jest przez wysoczyznę morenową zbudowaną z gliny, piasku i żwiru zwałowego. Teren wysoczyzny zamykany jest przez morenę spiętrzoną, posiadającą w swym zasięgu najwyższe wzniesienie parku - Osową Górę, która posiada wysokość 132 m n.p.m. Wysoczyzna porozcinana jest wyżłobionymi przez lodowiec rynnami, w których mieszczą się maleńkie jeziora:

- Łódzko - Dymaczewskie,

- Witobelskie,

- Góreckie,

- Rosnowsko - Chomęcickie,

- Budzyńskie,

- Kociołek i inne.

Najpiękniejszym jeziorkiem jest to, ozdobione dwoma wyspami - Jezioro Góreckie. W południowej części Wielkopolskiego Parku Narodowego obszar wysoczyzny morenowej sąsiaduje z Pradoliną Warszawsko-Berlińską. Inne formy terenu, występujące na tym terenie to: owalne kształtem pagórki - kemy oraz podobne kształtem do nasypów kolejowych wzniesienia - ozy. Na terenie parku rozciąga się fragment najdłuższego w kraju Ozu Bukowsko - Mosińskiego ( o 37 km długości).

Pamiątka minionej epoki to ogromnej wielkości i masie głazy narzutowe. Największym z nich jest tzw. Głaz Leśników, który jest objęty ochroną tworząc pomnik przyrody.

• Roślinność

Na terytorium wielkopolskiego parku zauważono występowanie:

- około 1100 gatunków roślin naczyniowych,

- 200 gatunków mszaków,

- 150 gatunków porostów,

- 350 gatunków glonów,

- 400 gatunków grzybów wyższych.

Głównym elementem flory są gatunki pochodzenia eurosyberyjskiego, m.in. sosny zwyczajnej (jej udział w lasach szacowany jest na 70%), a także licznych roślin w runie leśnym, jak np.: czworolista pospolitego czy konwalii dwulistnej, oraz gatunków środkowoeuropejskich, np.: dębu szypułkowego, grabu pospolitego, naparstnicy zwyczajnej, pięciornika białego. Do roślin północy krajów wymienić można zimozioła północnego - uznawanego jako relikt po epoce lodowcowej. Wpływ łagodnego, wilgotnego klimatu znad krajów Europy Zachodniej odznacza się występowaniem gatunków o charakterze atlantyckim: wiciokrzewa pomorskiego, wąkroty zwyczajnej, pięciornika płonnego. Do roślin występujących w klimacie łagodnym należą również rzadkie drzewa - jarząb brekinia tzw. brzęk.

Uboga gleba bielicowa porośnięta jest borami sosnowymi i sosnowo - dębowymi borami mieszanymi. Na bogatszych kompleksach gleb brunatnych rosną lasy, m.in. kwaśna dąbrowa, las dębowo - grabowy (grądy), a na siedliskach cieplejszych świetlista dąbrowa. Wilgotne i bardzo żyzne kompleksy czarnych ziem w pobliżu jezior i cieków wodnych porośnięte są łęgami wiązowo - jesionowymi, a tereny zabagnione olsami z przeważającym gatunkiem olszy czarnej oraz zaroślami z krzewiastych wierzb i kruszyny.

Niemalże wszystkie jeziora parku wielkopolskiego są bogate w składniki mineralne. Są to tzw. jeziora eutroficzne. Spotykane są w nich w nich różnorodne zbiorowiska roślinne roślin wodnych i bagiennych.

Odmienna roślinnością wyróżnia się jedyne w parku dystroficzne jezioro (ubogie w składniki mineralne) jezioro Skrzynka, gdzie spotyka się zbiorowiska torfowców, które gęstymi kożuchami pokrywają taflę jeziora wspomagając proces jego zarastania.

• Zwierzęta

Faunę parku charakteryzuje bogactwo gatunków, zaliczanych do różnorodnych grup systematycznych. Najbogatszą grupą jest fauna bezkręgowców, wśród których najliczniejsze są owady, licząc około 3 tysięcy gatunków. Las obfituje w chrząszcze. Spotykamy wśród nich nie tylko gatunki chronione (jelonka rogacza, kozioroga dębosza), jak również groźne szkodniki drzew leśnych (m.in. szkodników sosny - cetynica większego, cetynica mniejszego, przypłaszczka granatka oraz drwalnika paskowanego). Bogatym jest z pewnością świat pajęczaków. Z bardziej interesujących gatunków spotykamy takie okazy, jak tygrzyka paskowanego, (największy w kraju przedstawiciel rodziny krzyżykowatych) oraz pająka topika (- jedyny w Polsce gatunek spędzający całe życie pod wodą). W jeziorach występują ławice okoni, leszczy, linów, szczupaków oraz węgorzy. Obszar parku charakteryzuje się występowaniem wszystkich gatunków płazów, spotykanych na nizinach Polski oraz 5 gatunków gadów: gniewosza, zaskrońca, padalca, jaszczurki zwinki i jaszczurki żyworodnej. Okazy ptaków w parku reprezentuje ok. 190 gatunków lęgowców i przelotnych. Rzadko spotykanymi są: kraska, zimoródek i dzięcioł czarny. Z ptaków drapieżnych zauważamy w lasach i na łąkach kanię czarną, a na polach myszołowa zwyczajnego, w okolicach bagien zaś błotniaka stawowego. Obszar parku daje schronienie i dogodne warunki bytowania dla ponad 40 gatunków ssaków w tym m.in. ryjówki i licznych gatunków nietoperzy.

• Zasoby kultury materialnej i turystyka

Najcenniejsze zabytki na terenie wielkopolskiego parku to: drewniany kościół w Łodzi z XVII w. oraz mniejsze świątynie w miejscowościach:

- Puszczykowie,

- Stęszewie,

- Wirach.

W Szreniawie i Trzebawiu do dziś istnieją dwory, pochodzące z XIX wieku. Ciekawy obiekt to również ruiny zamku wzniesionego w 1827 r. przez Tytusa Działyńskiego jako zabudowania wyspy Zamkowej na Jeziorze Góreckim.

Park odwiedza ponad milion turystów w roku. Przez jego terytorium przebiega pięć oznakowanych szlaków turystycznych. Dla turystów udostępniono 7 tras wycieczkowych, umożliwiających poznanie nie tyle wartości przyrodniczych, jak również wartości kulturowych tego regionu. Bogata flora i fauna parku przedstawiona jest poprzez liczne ekspozycje w Ośrodku Muzealno - Dydaktycznym Wielkopolskiego Parku Narodowego w Jeziorach (tel. (0-61) 8132 206, (0-61) 8136 299).

• Zabytki przyrody

- Obszar chronionego krajobrazu - Dąbrowy Krotoszyńskie - zajmuje całkowitą powierzchnię 55800 ha (w tym 28% to lasy), zwiedzać tu można formy krajobrazowe, charakteryzujące południową Wielkopolskę, zwłaszcza wartościowe lasy liściaste i mieszane oraz ich otoczenie.

- Baszków - jest rezerwatem florystycznym zajmującym powierzchnię 3,97 ha, utworzonym w 1959 r. w kompleksie leśnym w południowo - zachodnim kierunku od Krotoszyna, na terytorium gminy Zduny. Spotykamy tu często, podlegającego ochronie gatunkowej, długosza królewskiego - największą krajową paproć, której liście w dogodnych warunkach bytowania mogą osiągać długość nawet do 2 m. Rezerwat ten traktowany jest jako drugie pod względem wielkości stanowisko długosza królewskiego w Wielkopolsce.

- Dąbrowa koło Biadek Krotoszyńskich - jest rezerwatem leśnym, zajmującym powierzchnię ponad 16,62 ha utworzonym w 1963 r. Ochroną objęto tu fragment dąbrowy, będący charakterystycznym dla południowej Wielkopolski z pomnikami przyrody - licznymi okazami dębów z ponad 250 letnia historią i domieszkami 160-letnich sosen.

- Dąbrowa Smoszew - jest rezerwatem leśnym, zajmującym powierzchnię 13,46 ha, utworzonym w 1963 roku. Ochrona objęto tu typowy fragment naturalnego lasu grądowego z fragmentami zbiorowisk łęgowych, tworzonych przez dęby szypułkowe z 130-140 letnią historią i wysokością do 30 m., z domieszkami sosny, grabów, olsy, wiązów, paklonów, buka. Dobrze rozwiniętymi są tutaj dolne piętra drzewostanów, podszycie i runo leśne, w którym stwierdza się dogodne środowisko życia dla rzadkich roślin zielnych, którymi są: jaskier kaszubski, podkolan zielonawy i łuskiewnik różowy.

- Miejski Bór -jest rezerwatem florystycznym, zajmującym powierzchnię 28,87 ha, utworzonym w 1987 r. Powód utworzenia rezerwatu to występowanie na tym obszarze wielu chronionych gatunków roślin: wawrzynek wilczełyko oraz wiciokrzew pomorski - jeden z nielicznych krajowych pnączy, występujący w pasie nadmorskim i obrastający pnie drzew ( jest to jedyne stanowisko w województwie wielkopolskim). Na terenie rezerwatu odkryto 2 kurhany, pochodzące z epoki brązu.

• Poznań i jego zabytki

- Ratusz

Ratusz jest renesansową budowlą, pochodzącą z poł. XVI w. Jego monumentalną fasadę z trzema kondygnacjami w arkadowej loggii, wieńczy wysoka ściana attyki z trzema wieżyczkami. Najstarszą częścią gmachu są piwnice - 4 - w formie kwadratowych izb o wczesnogotyckich sklepieniach krzyżowych. Znajduje się tu Muzeum Historii Miasta Poznania, posiadające stałą ekspozycją, z eksponatami pochodzącymi z czasów od X w. do lat międzywojennych XX w. Największa atrakcja ratusza to Wielka Sień, posiadająca bogato dekorowane sklepienie, wsparte na dwóch filarach. Każdego dnia w południe z wieży wychodzą metalowe, słynne poznańskie koziołki, które trykają się 12 razy w czasie swego publicznego wystąpienia.

- Zamek cesarski

Jest on neoromańskim zamkiem cesarskim, zaprojektowanym przez Franza Schwechtena, zbudowanym w latach 1904 - 1910 dla cesarza Wilhelma II. Jego przebudowa miała miejsce w czasie II wojny światowej, przy współudziale Alberta Speera. Dziś jest to siedziba Centrum Kultury "Zamek", Teatru Animacji oraz wielu innych instytucji.

- Biblioteka Raczyńskich

Biblioteka mieści się w klasycystycznym gmachu rodziny Raczyńskich zbudowanym dzięki fundacji Edwarda Raczyńskiego (w I połowie XIX w.). Ozdobiony jest piękną, klasycystyczną kolumnadą, nawiązującą do wschodniej fasady Luwru. Przed biblioteką mieści się fontanna Higiei ( ku czci bogini zdrowia), będąc pamiątką po pierwszych wodociągach miejskich, ufundowanych przez Edwarda Raczyńskiego po czasie epidemii cholery w 1831 r. Postać Higiei ma przypominać żonę Raczyńskiego - Konstancję z rodu Potockich.

- Studzienka Higiei

Studzienka Higiei, zbudowana ku czci bogini zdrowia zlokalizowana przed Biblioteką Raczyńskich, pochodzi z połowy XIX, a ufundował jej budowę sam Edward Raczyński z okazji uruchomienia pierwszych wodociągów miejskich. Rysy bogini na pomniku postawionym na cokole mają przypominać żonę hrabiego Raczyńskiego Konstancję z Potockich. Cokół posągu zdobi medalion z portretem W. Priessnitza, prekursora wodolecznictwa.

- Kościół św. Marcina

Gotycki kościół św. Marcina został wzniesiony na początku XVI w. Wielokrotnie przebudowywany, został odbudowany w latach 40-50 XX w. po zniszczeniach II wojny światowej. Wnętrze zdobią malowidła Wacława Taranczewskiego. W wielkim ołtarzu znajduje się tryptyk gotycki pochodzenia śląskiego z 1498 r. W nawie umieszczono gotycką, polichromowaną drewnianą rzeźbę Madonny.

- Kościół św. Józefa - zakonu karmelitów bosych

Kościół św. Józefa w swej budowie utrzymany był w charakterystycznej dla wielkopolskiego baroku formie, pochodzącej z 2 poł. XVII w. Świątynia to dzieło architekta Krzysztofa Bonadury Starszego. Leży w niej pochowany na wieczny odpoczynek obrońca Zbaraża Mikołaj Skrzetuski, będący pierwowzorem bohatera powieści "Ogniem i mieczem" H. Sienkiewicza.

- Kościół św. Wojciecha

Kościół św. Wojciecha jest gotycką świątynią z dzwonnicą, pochodzącą z początku XVII w. Nawy przykrywa sklepienie gotyckie. Ściany i sklepienia pokryte są secesyjną polichromią Antoniego Procjałowicza (1912 r.) W okresie Bożego Narodzenia wielką atrakcję stanowi ruchoma szopka, w której przetacza się korowód postaci historycznych: władcy, bohaterzy narodowi, uczeni i artyści. W 1923 r. pod kościołem zbudowano Kryptę Zasłużonych Wielkopolan - leżą tam m.in.: Józef Wybicki, Feliks Nowowiejski, urna z sercem generała J. H. Dąbrowskiego.

- Pałac Działyńskich

Pałac Działyńskich zbudowano w latach 1773-87. Jego klasycystyczna fasada zwieńczona jest bogatą dekoracja rzeźbiarską. Sala Czerwona słynna jest ze swego wspaniałego wystroju (odbywają się w niej coroczne prestiżowe spotkania). Dziś pałac stanowi m.in. siedzibę jednostek Polskiej Akademii Nauk ( z ekspozyturą Biblioteki Kórnickiej).

- Zamek królewski

Zamek królewski wzniesiono w 2 połowie XIII w. na szczycie wzgórza i od razu został on włączonym do systemu obwarowań miejskich. Od czasów panowania Władysława Łokietka na zamku urzędowali starostowie generalni Wielkopolski, a w XVIII w. spotykano się w nim na sądach grodzkich, jak również było to miejsce przechowywania akt grodzkich. Zamek uległ wielokrotnemu zniszczeniu i odbudowaniu, obecnie mieści się tutaj Muzeum Sztuk Użytkowych, ukazując przedmioty codziennego użytku, ozdobne i kulturowe, pochodzące z czasów od średniowiecza po współczesność.

- Mury miejskie

Jest to ostatni największy fragment murów miejskich, zbudowanych od ok. 1280 r. zachowane przy ul. Masztalarskiej, Ludgardy i Podgórnej (fragmentami pochodzą one z XVIII w.). Dawny szlak historycznych murów i bram miejskich wyznacza kolorowy bruk, poprowadzony m.in. na ulicy Paderewskiego, Wronieckiej, Wielkiej, Wodnej, Wrocławskiej. Prowadzi się w dalszym ciągu liczne prace rekonstrukcyjne, które mają na celu odtworzenie części obwodu dawnej fortyfikacji obronnej miasta.

- Studzienka Bamberki

Jest to niewielka studzienka, ozdobiona figurką kobiety odzianej w charakterystyczny ubiór bamberski, została ona wyrzeźbiona w 1915 r. Pierwotnie stała przed domami budniczymi. Dziś studzienka jest jednym z najbardziej charakterystycznych i rozpoznawalnych symboli Poznania.

- Kolegium Jezuickie

Kolegium Jezuickie stanowi gmach o trzech piętrach w kształcie podkowy o obszernym dziedzińcu i dwuskrzydłowych krużgankach, wzniesiony w 1 połowie XVIII w. Obecnie stanowi siedzibę Urzędu Miasta Poznania. Nad bramą na północnym krużganku mieści się wieża o znacznej wysokości z hełmem, pochodzącym z 1737 r. Po likwidacji zakonu jezuitów Komisja Edukacji Narodowej zlokalizowała w tym gmachu Wojewódzką Szkołę Narodową. W 1806 r. przez okres trzech tygodni zamieszkiwał tu Napoleon. W okresie Księstwa Poznańskiego budynek ten stanowił siedzibę namiestnika Księcia Adama Radziwiłła.

- Kościół św. Stanisława (biskupa), kościół farny

Kościół farny pod wezwaniem św. Stanisława jest barokową trzynawową bazyliką z transeptem, zbudowana w latach 1649 - 1732. Wnętrza kościoła są bogato i misternie dekorowane. Sklepienie nawy głównej zdobi polichromia ze scenami, wziętymi z życia św. Stanisława, a na skrzyżowaniu naw znajduje się pozorna kopuła zdobiona iluzjonistycznymi malowidłami S. Wróblewskiego (1949 r.). Ołtarz główny jest dziełem Pompeo Ferrarego (1727 r.). W ołtarzu bocznym w transepcie na prawej ścianie widnieje obraz S. Czechowicza, przedstawiający Św. Stanisława Kostkę, a na ołtarzu z lewej strony znajduje się gotycka figura Jezusa Ubiczowanego (ok. 1430 r.) jak również obraz, przedstawiający Św. Ignacego Loyolę. Poznański kościół farny znany jest ze wspaniałych organów, zbudowanych w latach 70 - tych XIX w. przez artystę Friedricha Ladegasta. Znane w całej Polsce koncerty organowe grywane są w kościele farnym każdej soboty o godz. 12.15.

- Pałac Górków

Budowla ta zbudowana została w 1548 r. a przebudowana w XVIII w. Pałac uległ zniszczeniu w czasie działań wojennych w 1945 r. jednak gmach udało się odbudować. Patrząc od strony ul. Klasztornej można zobaczyć przepiękny renesansowy portal, wykuty w piaskowcu oraz wewnętrzny dziedziniec zamkowy. Dziś pałac pełni funkcję Muzeum Archeologicznego - organizowane są tu wystawy i ekspozycje, poświęcone historii Wielkopolski i całemu obszarowi zachodniej Polski, jak również kulturze starożytnego Egiptu.

- Kościół pod wezwaniem Najświętszego Serca Jezusowego i Matki Boskiej Pocieszenia - kościół jezuicki

Kościół jezuitów był w dawnych czasach kościołem podominikańskim, pochodzącym z połowy XIII w. Przebudowano go na początku XVIII w. Do dziś przetrwały tylko fragmenty klasztoru, pochodzące z wieków: XIII w., XVI w, XVII w. Zachodnia fasada ozdobiona jest wczesnogotyckim, ceglanym portalem. Nawa kryje późnogotycką, kamienną chrzcielnicę z początków XVI w., a w prezbiterium znajdują się późnorenesansowe stalle zawierające sceny z żywotów św. Dominika i Jacka ( pochodzące z ok. 1620 r.).W północnej części świątyni znajdują się późnogotyckie krużganki. Piętro dawnego klasztoru jest siedzibą galerii "U Jezuitów:.

- Katedra

Katedra, której budowa rozpoczęła się w 968 r., uległa od tego czasu wielokrotnemu zniszczeniu i przebudowaniu. Dziś ma ona postać trójnawowej bazyliki gotyckiej z pozostałościami architektury przedromańskiej i romańskiej, otoczonej wianuszkiem kaplic i kapliczek. Wieże frontowe i 3 wieże we wschodniej części kościoła przykryte są hełmami barokowymi. Gotycki portal ozdobiony jest spiżowymi drzwiami, z namalowanymi scenami z żywotów św. Piotra i Pawła. Ołtarz główny, zbudowany w stylu gotyckim został ukończony w 1512 r. W kaplicach mieszczą się liczne nagrobki biskupów i znanych, zasłużonych dostojników świeckich ( z okresu XIV - XX w.). Najbardziej znaną w Polsce jest Złota Kaplica, posiadająca wnętrze zbudowane w stylu bizantyjskim. Mieszczą się tu grobowce oraz pomniki Mieszka I i Bolesława Chrobrego.

- Kościół Bożego Ciała

Największą, po katedrze, gotycką świątynią Poznania jest kościół pod wezwaniem Bożego Ciała. Jego budowę ukończono w 1470 r. Kościół uległ wielokrotnemu zniszczeniu i odbudowaniu po zniszczeniach w połowie XVII w. uzyskując ostatecznie formy barokowe. Świątynia to budowla halowa. Trzy nawy rozdzielane są poprzez ostrołukowe arkady. Ołtarz główny, zbudowany w stylu barokowym oraz przylegająca do prezbiterium kaplica pod wezwaniem Matki Boskiej Szkaplerznej wzniesiona została według projektu artysty - architekta Pompeo Ferrarego.

- Stary Rynek

Stary Rynek pełnił od dawna rolę centralnego placu miejskiego, po jego lokalizacji w 1253 r. po lewej stronie Warty. Posiada on kształt kwadratu o bokach długości 141 m., z których odchodzą 12 ulic (po 3 ulice z każdego boku rynku). Od XIII w. drewniana zabudowa zaczęła być stopniowo zastępowana przez budynki murowane. Architekturę rynku zmieniano wielokrotnie. Po zniszczeniu rynku po okresie II wojny światowej 1945 r., która objęła zniszczeniami prawie 60% budynków w mieście, poznański rynek uległ gruntownemu odrestaurowaniu. Współczesnymi czasy jego zabudowa charakteryzuje różne style architektoniczne od gotyku poczynając po klasycyzm kończąc. Najważniejszymi zabytkami rynku są m.in.: Ratusz ( pochodzący z XIV-XVI w.), Pałac Działyńskich, Pałac Ogórków. Zabytkowe gmachy i kamienice na Starym Rynku są siedzibami instytucji kulturalnych, finansowych i gospodarczych, a płyta rynku jest często miejscem organizowania przeróżnych imprez kulturalnych i koncertów.

7. ANTONIN

W powiecie ostrowskim

Położenie:

Wieś ta leży w odległości 15 kilometrów w kierunku południowym od Ostrowa Wielkopolskiego.

Historia.

Była letnią siedzibą, wybudowaną w latach 1821-24 dla księcia Antoniego Henryka Radziwiłła, pełniącego funkcję namiestnika Wielkiego Księstwa Poznańskiego. W latach 1827 i 1829 mieszkał tu najsłynniejszy polski pianista i kompozytor Fryderyk Chopin. Po II wojnie światowej mieścił się tutaj ośrodek kolonijny, od 1978 pałac spełniał funkcję ośrodka kultury i domu pracy twórczej. Jeszcze wiele lat po zakończeniu wojny organizowane tu były koncerty chopinowskie w plenerze.

Budowa i wyposażenie.

Wygląd pałacu myśliwskiego został zaprojektowany przez sławnego architekta Karola Fryderyka Schinkla. Ma on wygląd budowli trzykondygnacyjnej, z centralną salą o wysokości równiej wysokości całego pałacu. Wokoło sali mieszczą się podwójna kondygnacja balkonów, na środku Sali umiejscowiony jest piec z kominem, ozdobiony licznymi zwierzęcymi porożami. Trzy skrzydła pałacu kryją pokoje mieszkalne, w czwartym skrzydle zaś umiejscowiono klatkę schodową.

Park.

Park zajmuje powierzchnie około 12,7 hektarów, jest to w przeważającej części las wydzielony z lasów otaczających wieś.

8. CZERNIEJEWO

W powiecie gnieźnieńskim

Położenie.

Czerniejewo jest miasteczkiem, położonym na Równinie Wrzesińskiej.

Historia.

Od 1770 r. miejscowość znajdowała się w posiadaniu gen. Jana Lipskiego, później przeszła we władanie rodziny Skórzewskich. W 1885 Rajmund Skórzewski stworzył na mocy ówczesnego prawa z dóbr i włości Czerniejewo - Radomice ordynację, oparta na zasadzie majoratu.

Budowa i wyposażenie zespołu pałacowego w Czerniejewie.

Zespół pałacowy w Czerniejecie składają się z pałacu, dwóch oficyn, wozowni, stajni, dziedzińca honorowego i parku, stanowi jednocześnie jeden z najznamienitszych i najciekawszych zabytków Wielkopolski. Zbudowano go w latach 1771-80, a następnie poddano rozbudowie w XIX wieku i kolejnej renowacji w latach 1926-28 już stricte dla ówczesnych właścicieli - rodu Skórzewskich. Zespół pałacowy z miastem łączy długa aleja. W centralnej części zespołu pałacowego znajduje się pałac ozdobiony czterokolumnowym portykiem z frontonem z herbami w kształcie trójkąta. Przed frontem budynku mieści się dziedziniec honorowy. Dziedziniec otoczony jest dwoma usytuowanymi po bokach zamku oficynami i ogrodzeniem, pochodzącym z XIX wieku. Oficyny połączono bezpośrednio z pałacem w końcu XX wieku. Wnętrze zdobią starodawne posadzki i stolarka. Na przed dziedzińcu mieszczą się zabudowania stajni i wozowni. Wszystkie zabudowania poprzedzone są przez klasycystyczną bramę wjazdową.

Park.

Park pałacowy zajmuje powierzchnie ponad 13 hektarów. Park założono równolegle z kompleksem pałacowym. Pierwowzór parku zaprojektowano w stylu francuskim, od początków XIX wieku przerabiano park w stylu angielskim. Można tu spotkać okazy starych drzew, rozmieszczonych wzdłuż alejek lipowych i grabowych. Oprócz tego w centrum parku mieści się zabytkowy budynek bażanciarni, pochodzący z XIX wieku.

9. GOŁUCHÓW

W powiecie pleszewskim

Położenie.

Wieś Gołuchów leży w odległości 14 kilometrów w kierunku północno - zachodnim od Kalisza, nad rzeką Ciemną.

Historia.

Zabudowa tarasu północnego kryje najstarszy fragment zamku - piwnice pochodzące z drugiej połowy XVI wieku. Jest to pozostałość po dworze wzniesionym dla Rafała Leszczyńskiego, przed rokiem 1560. Dwór został omurowany, w kształcie prostokąta, o dwu piętrach z czterema wieżami w kształcie ośmioboków w narożach zamku. Drugi etap rozbudowy zamku wiążemy z osobą Wacława Leszczyńskiego. W południowej części dworu zbudowano obiekt mieszkalny, piętrowy i połączony dwoma skrzydłami z XVI - wiecznym zamkiem. Najlepszy okres dla siedziby Leszczyńskich skończył się pod koniec XVII wieku. Sprzedano zamek, który następnie przez 150 lat stał niezamieszkały. W połowie wieku XIX przypominał swym opłakanym wyglądem ruinę. W 1853 roku kompleks zamkowy wykupił Tytus Działyński i ofiarował go Janowi. W 1872 roku właścicielem zamku została żona Jana księżniczka Izabela Czartoryska. Z jej polecenia cały zamek został odbudowany na wzór francuskiego renesansu. W latach 60-tych XIX wieku Izabela gromadząc różnorodne i coraz bardzie wartościowsze kolekcje dzieł sztuki, zwłaszcza greckich waz stała się cenionym mecenasem sztuki w Polsce. Zamek stał się od 1951 roku pod zarząd Muzeum Narodowego w Poznaniu.

Budowa i wyposażenie zamku.

Zamek odrestaurowany jest na wzór renesansu francuskiego. Złożony jest z różnych elementów, pochodzących z trzech etapów budowy. Obecnie bryła zamku ma kształt, nadany mu po renowacji w XIX wieku.

Park.

Park krajobrazowy wokół zamku zajmuje powierzchnię 162,2 ha na planie opracowanym przez znanego architekta Adama Kubaszewskiego po dwóch brzegach rzeki Ciemnej, zawiera kilkanaście stawów. Dziś park porośnięty jest około 500 gatunkami drzew i krzewów, w tym wielu gatunków egzotycznych, pochodzących z ciepłych i dalekich krajów.

10. GORAJ

W powiecie czarnkowsko - trzcianeckim

Położenie.

Zamek zbudowany jest na skarpie wzgórza, na terytorium Puszczy Nadnoteckiej. Otoczony zielenią przyrody, widokami, posiada przepiękną architekturę, to składa się na trzy rzeczy, które świadczą o niezwykłości tego zamku.

Historia.

Goraj to pochodząca z XIX wieku własność rodziny Goetzendorf - Grabowskich. Od 1873 roku był własnością hrabiów von Hochberg von Pless ( książąt pszczyńskich), później był majątkiem potomków bocznej linii rodziny von Hochbergów. Kolejni właściciele zamku to Henryk XI, Wilhelm Bolko. Zabudowania zamkowe pozostawały w rękach Hochbergów aż do zakończenia II wojny światowej. We wnętrzu współcześnie mieści się technikum leśne.

Budowa i wyposażenie.

Zamek zbudowany został w stylu neorenesansowym w latach 1910-11 na podstawie projektu hrabiego Wilhelma Bolka von Hochberga. Budowa zamku wzorowana była na późnorenesansowym zamku Varenholz, znajdującym się w Westfalii. Zamek złożony jest z trzech potężnych baszt, malowniczych i misternie wykonanych elementów dekoracyjnych, będących charakterystycznymi dla epoki renesansu - dekoracyjnych tej epoki pochodzą typowe dekoracje szczytów baszt i wieżyczek. Współcześnie zamek zachowany jest w dobrym stanie pod względem stabilności konstrukcji technicznych.

IWNO

W powiecie poznańskim

Położenie.

Wieś leży w oddaleniu 3 kilometrów na północny - wschód z Kostrzyna.

Historia.

W XIV w. włości te należały do rodu Grzymalitów, w XV w. do Tomickich, później przeszły w ręce Iwińskich. W XVII w. zostały przekazane rodom Cieleckich i Ponińskich, w XVIII w. Krzyckich, od XIX wieku do 1939 należały do rodziny Mielżyńskich.

Budowa i wyposażenie.

Pałac jest przebudowany na planie neorenesansowym w latach 1851-55 na posiadanie dla Józefa Mielżyńskiego, został poddany przebudowaniu w latach 1902 i 1905. Ciekawym architektonicznym ewenementem pałacu jest jego forma ogólna, która jest efektem zsumowania kilku części. Główny korpus pałacu posiada dwa piętra i został zwieńczony rzeźbionym frontonem. Korpus główny wzmocniony jest przylegającymi do niego dwoma częściami bocznymi, jedną piętrowa, drugą parterową, obydwie zakończonymi bogato rzeźbionymi frontonami. Za nimi znajdują się galerie, połączone przejściami z okrągłymi pawilonami. W elewacji ogrodowej znajduje się wysoki, o potężnych rozmiarach, pięcioarkadowy portyk, podtrzymujący taras, znajdujący się wyżej na drugim piętrze.

11. KOBYLNIKI

W powiecie szamotulskim

Położenie.

Wieś jest oddalona w odległości 7 kilometrów w kierunku północnym od Szamotuł.

Historia.

Pałac ten był od wieków własnością rodu Przosnów, którego część zmieniła w XIV w. nazwisko Kobylnickich. W XVII w. stał się własnością Kąsinowskich, w XVIII w. przejęła go we władanie rodzina Obażanowskich, od początku XIX w. do II wojny światowej mieszkali w nim Twardowscy. W 1859 r. założona została tu na mocy prawa ordynacja.

Budowa i wyposażenie pałacu.

Pałac zbudowany jest w stylu neorenesansowym, jest pałacem piętrowym, zbudowanym w roku 1886 dla rodu Twardowskich na podstawie projektu znanego i zdolnego architekta Zygmunta Gorgolewskiego. Bryła pałacu złożona jest z odrębnych, asymetrycznych fragmentów elewacji. Elewacje wykonane są z surowej cegły z obramowaniami tynkowymi i wykonanymi z piaskowca. W przyziemnej części okrągłej wieży ze strony wjazdu, została wmurowana tablica pamiątkowa z herbem Twardowskich i datą rozpoczęcia i zakończenia budowy. Na dachu znajdują się bajkowe urozmaicenia w formie ozdobnych wież, wieżyczek i sterczyn.

12. KÓRNIK

W powiecie poznańskim

Położenie.

Miasto położone jest po wschodniej stronie Jeziora Kórnickiego, w odległości 20 kilometrów na południowy - wschód za Poznaniem.

Historia.

Miasto przechodziło do rak jako własność rodów Górków, Czarnkowskich, Grudzińskich, w latach 1678-1880 panowali tam Działyńscy. Po śmierci seniora rodu Działyńskich i ostatniego dziedzica w 1880 roku zamek objął w posiadanie Władysław Zamoyski. Ostatnim właścicielem był właśnie Władysław Zamoyski, który utworzył w tym miejscu Fundację Narodową. Jej działalność rozpoczęła się po jego śmierci w 1925 roku. Od 1953 roku obiekt ten jest zarządzany przez Polską Akademię Nauk.

Budowa i wyposażenie zamku.

Zamek wzniesiono w końcu XIV wieku przez ród Ogórków i najbardziej prawdopodobna bryłą, jaką wtedy tworzył był czworobok z bramą wjazdową, posiadał okrągłą wieżę narożną i wewnętrzny budynek mieszkalny. W wieku XV wzbogacono ten obiekt o dwa nowe budynki mieszkalne, dobudowane w wewnętrznej części murów zewnętrznych. Budynek bramy został przyozdobiony nową nadbudówką, a w starym domu mieszkalnym zorganizowano spichlerz. Kolejną przebudowa zajęto się w XVI wieku, nie zmieniając czworobocznych, średniowiecznych murów obwodowych, wyposażonych w wieżę narożną. W drugiej połowie XVIII wieku kolejny raz poddano przebudowie kórnicki zamek budując od frontu dwa ryzality o kopulastych dachach i wysokim szczycie flankowanym figurami, w stylu późnobarokowym. Inicjator finalnej przebudowy z I połowy XIX wieku to tamtejszy właściciel kompleksu pałacowego, Tytus Działyński. Przebudowę przeprowadzono na podstawie projektu architekta Fryderyka Schinkla na wzór neogotycki. Zamek pełni od tej pory rolę centralnego i najważniejszego obiektu rezydencji, do której należą dodatkowo oficyny w liczbie trzech oraz zabudowania folwarku. Wnętrze zamku do dziś utrzymano w doskonałym stanie wartym jest dokładnego zwiedzenia. Warto odwiedzić: Czarną Salę, Salę Jadalną, Salon i Salonik, a przede wszystkim Salę Mauretańską, którą niepodzielnie i bez chwili przerwy włada kórnicka Biała Dama ( duch Teofili z Działyńskich Szołdryskiej-Potulickiej).

Park.

Park zajmuje powierzchnię równą 33.5 hektara. Pierwotnie został zaprojektowany i wykonany na planie ogrodu włoskiego w XVI w., później przekształcono go w park francuski, a finalnie przybrał on formę za panowania Tytusa Działyńskiego parku angielskiego. To on również zasadził w ogrodzie i parku nowe okazy gatunków drzew i krzewów europejskich, jak również egzotycznych drzew i krzewów azjatyckich i amerykańskich. Współcześnie w arboretum udostępnione są do zwiedzania około 3000 okazy.

13. OSIECZNA

W powiecie leszczyńskim

Położenie.

Miasto leży nad brzegami Jeziora Łoniewskiego, w oddaleniu kilkunastu kilometrów na północny -wschód od Leszna.

Historia.

Zamek miał bardzo bujną historię. W XIV w. był własnością rodu z Pomorza Borków - Gryżyńskich. Miał on pierwotnie charakter rezydencji obronnej, o której pierwsze wzmianki ukazały się po raz pierwszy w 1472 r., najbardziej prawdopodobnym zdaje się być fakt, że zamek został wzniesiony na polecenie właśnie Borków. Ostatni z rodziny Borków to Andrzej Osiecki. Od 1520 roku zamek stał się własnością Górków, od 1592 zaś przeszedł we władanie Andrzeja Czarnkowskiego. Od niego właśnie Sieczna została wykupiona przez Andrzeja Przyjemskiego. Od 1663 w posiadaniu Jana Opalińskiego z Bnina. W 1690 r. zamek zakupił Andrzej Mycielski. Od niego w 1694 r. wykupiła zamek wraz z parkiem sam Jan Opaliński z Opalenicy. Następnymi właścicielami stali się w kolejnych latach: Mycielscy, Skoraszewscy. W 1799 r. majątek nabył Bonawentura Gajewski, a w 1821 r. przejął ją Bank w Berlinie. W 1829 r. od banku w Berlinie majętność wykupił ród Paschke, następnie Goeppnerow, Dobielińskich, Abeggów i von Helldorffów. Od 1887 do 1945 r. był własnością rodziny von Heydebrandt.

Budowa i wyposażenie zamku.

Kompleks zamkowy jako zespół rezydencjonalny posiada w swym składzie zamek, park, budynek bramny. Zamek wzniesiono w XV wieku z polecenia rodu Borków. Pierwotnie został on wzniesiony na wzór gotycki. Zamek przebudowano z polecenia Andrzeja Czarnkowskiego w latach 1598-1601. W 1665 uległ zniszczeniu w wyniku pożaru. Zamek odbudowano z polecenia starosty generalnego Wielkopolski Jana Opalińskiego. Gruntowną rozbudową zamku kierował ród Heydebrandtów w latach 1890-1908. Dziś bryła zamku ma kształt nieregularnego trójboku (zbliżonego kształtem do litery U). Skrzydła północne i północno-zachodnie są najstarszym fragmentem zamku. W skrzydle północno - zachodnim mieści się portal manierystyczny, datowany na ok. 1600 rok.

Park.

Park krajobrazowy wokół zamku zajmuje powierzchnię 2,15 ha, został stworzony od podstaw w XIX w. Wśród drzew przeważającymi są okazy klonu pospolitego i dębu.

14. PAWŁOWICE

W powiecie leszczyńskim

Położenie.

Wieś zajmuje część Wysoczyzny Leszczyńskiej, oddalona jest o kilka kilometrów we wschodnim kierunku od Leszna.

Historia.

Wieś Pawłowice stanowiła gniazdo rodzinne Pawłowskich. Przed XVII wiekiem poddana była władaniu rodów Rydzyńskich, Bojanowskich. Od XVII w. do zakończenia II wojny światowej była pod panowaniem Mielżyńskich.

Budowa i wyposażenie.

Jest pomijając Rogalin, Czerniejew, Pępowo i Rydzyń jednym z największych i najrozleglejszych a zarazem najpiękniejszych zespołów rezydencjonalnych Wielkopolski. Złożony jest z ogromnego pałacu, złączonego licznymi galeriami z dwiema oficynami, parkiem oraz innymi zabudowaniami gospodarczymi. Pałac zbudowano prawdopodobnie około roku 1760 z polecenia Andrzeja Mielżyńskiego. Stanowił pierwotnie samodzielny pałac. Obecnie budowla urozmaicona jest galeriami i oficynami a w takiej formie została wzniesiona dla potomka Andrzeja Mielżyńskiego - Maksymiliana Mielżyńskiego w okresie 1778-1783 w oparciu o projekt Karola Gottharda Langhansa. Budynek pałacu jest budynkiem piętrowym, zbudowanym na planie prostokąta. Fasada frontowa zdobiona jest trzema ryzalitami trzyosiowymi. We wnętrzu pałacu została szczęśliwie zachowana misterna ornamentyka sztukatorska. Galerie powstały w czasie budowy całego pałacu. Oficyny wybudowano również w formie brył na planie prostokąta, są to oficyny piętrowe, przykryte dachem czterospadowym. Dekoracja fasad przypomina fasadę zamku.

Park.

Park francuski zajmuje powierzchnię około 7,3 ha. Został on założony w XVIII w. i posiada bardzo stary a tym bardziej cenny drzewostan. Park częściowo został zorganizowany celowo wykorzystując dawny ogród włoski, datowany na lata około 1783-85.

PĘPOWO

W powiecie gostyńskim

Historia.

Pierwotnie pełniło rolę siedziby rycerskiej w XIV i XV wieku. W XV i XVI był to dwór o charakterze obronnym, częściowo wykorzystywany w czasie budowy pałacu. Od 1611 do początku XVIII wieku był własnością rodziny Konarzewskich, później przeszedł pod panowanie rodziny Mycielskich. Od 1876 stał się własnością księcia WIlhelma Radziwiłła, od 1881 gościł na nim ród Hansemannów, a od 1915 Oertzernowie.

Budowa i wyposażenie.

Jest jednym z najokazalszych kompleksów rezydencjonalnych Wielkopolski. Złożony jest z pałacu, dwóch oficyn, pomieszczeń stajennych, ujeżdżalni, pomieszczeń gospodarskich oraz rozległego parku. Pałac zbudowano w latach 1695-1703 na polecenie rodu Konarzewskich, przebudowano go w okresie 1695-1703, potem jedynie fragmentarycznie w 1880 roku, jak również na początku oraz pod koniec XX wieku. Pałac jest zbudowany w stylu barokowym, nakryty zadaszeniem mansardowym, wzniesiony na planie prostokąta, posiada cztery alkierze. Oficyny pochodzą z końca XVIII wieku, są oficynami już murowanymi, parterowymi. Z oficyn do alkierzy prowadzą bramy, pochodzące z końca XVIII wieku.

Park.

Park posiada 20 hektarów powierzchni, założono go pod koniec XVII wieku. Pierwotnie był on założony na wzór parku francuskiego o układzie geometrycznym. Później park przekształcono i powiększono o nową, przepiękną do dziś część krajobrazową.

15. POZNAŃ - PAŁAC DZIAŁYŃSKICH

W powiecie poznańskim

Położenie.

Pałac Działyńskich mieści się w Poznaniu, na Starym Rynku.

Historia.

Pałac wzniesiono w latach 1773-76 z polecenia i dla rodziny marszałka wielkiego litewskiego Władysława Rocha Gurowskiego. Pałac uległ przebudowie w okresie 1786-87, a znacznej modernizacji w latach 1808-15. Od 1808 roku stał się własnością rodu Działyńskich, jego pierwszym właścicielem był Ksawery Działyński. Pałac pełnił XIX wieku rolę ośrodka polskiego życia w dziedzinie polityki i kultury. W Sali Czerwonej miały miejsce liczne koncerty, wystawy i ekspozycje, przedstawienia i spektakle polskiego teatru amatorskiego. Pałac zagospodarowany był pod użytek powstańców z lat 1830, 1848, 1863, organizowano tutaj przede wszystkim szpitale powstańcze. W 1925 roku z woli ostatniego właściciela Władysława Zamoyskiego została utworzona wraz z dobrami kórnickimi Fundacja Narodowa. Pałac uległ nieszczęśliwemu spaleniu w 1945 roku a po zniszczeniach, jakie sprawił pożar odbudowano go w latach 1953-57.

Budowa i wyposażenie pałacu Działyńskich.

Pałac zbudowany był w stylu późnobarokowym i klasycystycznym. Wzniesiono go w okresie 1773-76 dla marszałka wielkiego litewskiego Władysława Rocha Gurowskiego. Przebudowano go w latach 1786-87. W końcu XVIII wieku ostatecznie udekorowano rzeźbami tympanon i attyki.

16. ROGALIN

W powiecie poznańskim

Położenie.

Wieś leży w oddaleniu około 20 kilometrów w kierunku południowym od Poznania.

Historia.

W okresie od 1768 do 1939 posiadłość objęta była władaniem rodu Raczyńskich. W 1768 roku zamek wykupił Kazimierz Raczyński, ówcześnie pełniący funkcję starosty generalnego Wielkopolski i marszałka koronnego. W 1991 z rozporządzenia Edwarda Bernarda Raczyńskiego, ówczesny prezydent Rzeczpospolitej na emigracji przekazał wszystkie dobra rogalińskie narodowi polskiemu i utworzył tam Fundację im. Rodziny Raczyńskich.

Budowa i wyposażenie.

Kompleks pałacowy w Rogalinie, jest jednym z najwspanialszych i najokazalszych zespołów zamkowych w Wielkopolsce, składający się z pałacu, z którym sąsiadują galerie z dwiema oficynami, dziedzińcem honorowym, wozownią, stajnią, budynkiem ujeżdżalni, dziedzińcem gospodarczym, galerią rogalińską, oraz kaplicą. Pałac wzniesiono w stylu barokowo - klasycystycznym zaś budowa przebiegała etapami. Budowa rozpoczęła się w okresie 1768 - 1776 za panowania Kazimierza Raczyńskiego, prace wykończeniowe przy zamku trwały aż do 1815 roku. Autorami pierwotnego projektu był prawdopodobnie Jan Fryderyk Knobel, Dominik Merlini i Jan Chrystian Kamsetzer. W okresie 1774 - 76 wzniesiono piętrowy korpus główny, który później rozbudowano po 1784 roku na wzór klasycystyczny. Oficyny połączono z całością pałacu półkolistymi galeriami. Zabudowania ujeżdżalni zbudowano prawdopodobnie przed rokiem 1820. Zabudowania stajni i wozowni pochodzą z czasów 1768 -1776. Galeria rogalińska mieści się w budynku, wzniesionym w czasach 1910 - 12, licznie eksponowane są tutaj interesujące dzieła sztuki takich mistrzów jak: Paula Delarochee, Clauda Moneta, Jana Matejki, Jacka Malczewskiego. W budynku muzeum znajdującym się w pałacu eksponowane są unikatowe dzieła sztuki takich mistrzów jak Bacciarelliego, Canovy, Thorwaldsena. Zabudowania kaplicy wzniesiono w latach 1817-20 w duchu neoklasycystycznym i jako kopia rzymskiej świątyni Maison Carree w Nimes.

Park.

Park zajmuje powierzchnię około 37 ha, złożony jest z parków: francuskiego i angielskiego, pełni role parku krajobrazowego. Park założono w II połowie XVIII wieku. Park francuski założono bezpośrednio przy pałacu. W rozleglejszym niż park francuski parku angielskim rosną i są jego chlubą trzy potężne i znane w całej Polsce dęby: "Lech", "Czech" i "Rus" o obwodach kolejno 9,3 m, 6,7 m i 6,2 m.

RYDZYNA

W powiecie leszczyńskim

Położenie.

Miejscowość położona jest w oddaleniu 10 kilometrów na południe od Leszna.

Historia.

Z końcem XVII wieku aż do 1738 roku zamek był własnością rodu Leszczyńskich. W okresie od 1738 do 1909 roku stał się zaś własnością Sułkowskich. Pierwotny zamek wzniesiono w początkach XV wieku dla Jana z Czerniny. Lata 1682 - 1695 upłynęły na budowaniu barokowego zamku w oparciu o projekt Szymona Bellottiego dla rodu Leszczyńskich. W 1700 roku zamek przebudowano pod kierownictwem znanego architekta Pompeo Ferrariego. Właściciele, rodzina Sułkowskich zleciła następne liczne przebudowy w okresie 1742-45 pod kierownictwem nowozatrudnionego architekta K.M.Frantza i w latach 1766-96 pod przewodnictwem I.Graffa. Lata 1928 - 39 to okres założenia w tym miejscu elitarnego gimnazjum. W styczniu 1945 roku zamek uległ całkowitemu spaleniu w czasie dewastacji zamku przez armię rosyjską. Zamek odbudowano w czasach 1950 - 1982 za wstawiennictwem Stowarzyszenia Inżynierów i Mechaników Polskich.

Budowa i wyposażenie zamku.

Ta rozległa rezydencja magnacka obejmowała całe miasto. Jest jednym z nielicznych uchowanych do dzisiejszych czasów barokowym układem urbanistycznym. Zespół pałacowo - zamkowy złożony jest z rynku, ratusza, dwóch barokowych kościołów, zamku oraz przepięknego parku, pełnego zieleni i tajemniczości. Zamek wzniesiono na wyspie, dlatego otoczaka go naturalna fosa. Tworzy budowlę czterokondygnacyjną, wzniesioną na planie czworoboku. Pośrodku zlokalizowano dziedziniec na planie kwadratu. W czterech narożnikach pałacu mieszczą się czworoboczne wieże. Wejścia do zamku chroni most zabezpieczony kamienną bramą, zbudowana prawdopodobnie w 1750 roku. Wnętrze zamku zrekonstruowano współcześnie, dziś mieści się tam monumentalna Sala Balowa zawierająca 22 kolumny, jak również cztery pozostałe pomieszczenia udostępnione do zwiedzania. Naprzeciw zamku mieszczą się budowle klasycystyczno - barokowe: oficyny, pawilon, zabudowania ujeżdżalni, zabudowania stajni, wozownia. Były one budowane w czasach 1750 - 62 w oparciu o projekt K. M. Frantza, a przebudowane przez architekta i budowniczego światowej sławy I.Graffa w okresie 1783 - 86.

17. ŚMIEŁÓW

W powiecie jarocińskim

Historia.

Wieś była własnością rodziny Radomickich, od 1784 roku należała do Gorzeńskich, od końca XIX w. zaś była pod panowaniem Chełkowskich. W Śmiełowie spędził na wypoczynku Adam Mickiewicz w połowie sierpnia 1831 roku. Rodzins Chełkowskich gościła wielu znanych ludzi, między innymi: Henryka Sienkiewicza, Władysława Mickiewicza, Ignacego Paderewskiego, Wojciecha Kossaka, Ludomira Różyckiego, Józefa Hallera.

Budowa i wyposażenie.

Pałac w stylu klasycystycznym zbudowano w 1797 roku w oparciu o projekt architekta Stanisława Zawadzkiego. Zamek zbudowano na planie podkowy. Część główna pałacu wzniesiono na planie prostokąta, w elewacji frontowej umieszczono czterokolumnowy portyk oraz dwa mniejszej wielkości boczne ryzality. W elewacji od strony ogrodu mieści się pięcioboczny ryzalit, posiadający w swym wnętrzu niewielki salon. Po obu stronach głównego budynku zbudowano dwie oficyny, które z korpusem głównym łączą półkoliste galerie.

Park.

Park ma charakter parku krajobrazowego, zajmującego powierzchnie około 5,5 hektarów. Założono go na przełomie XVIII i XIX wieku na wzór angielski. Posiada już bardzo wiekowy drzewostan. W parku umieszczono pomnik przedstawiający Mickiewicza, dodatkową atrakcją jest tak zwany "Ogródek Zosi".

18. TRZEBINY

W powiecie leszczyńskim

Historia.

Od 1676 r. zespół pałacowy należał do Jana Gurowskiego, potem przeszedł we władanie Ignacego ( od 1797 r.) i Adama (od 1769 r.) Nieżychowskich. Kolejnymi dziedzicami tego pałacu byli: od 1797 r. Jan Lipski, Carl Herman Smidt ( od 1834 r.), Hugo von Unruh ( od 1859 r.) i rodzina von Leesen und Goth ( od 1860 r.) czyli spadkobiercy: August Ferdynand, Georg Heinrich, Carl Ferdynand August, Eberhard.

Budowa i wyposażenie.

Pałac wzniesiono prawdopodobnie w latach 1680 - 1690 r. z polecenia Melchliora Gurowskiego. Nastpnie, po 1860 r. przebudowano go dla następcy poprzednika Ferdynanda von Leesen, odremontowano go w latach 80. XX w. Jest to pałac zbudowany w stylu barokowym z cechami neorenesansowymi. Zbudowano go na planie prostokąta jako pałac piętrowy, posiadający wysunięte na końcach dłuższych elewacji alkierze.

Park.

Park został założony w celu pełnienia funkcji krajobrazowej w drugiej połowy XIX w. Zajmuje powierzchnie około 3,44 ha. Jego północna części mieści malowniczo położony pawilon ogrodowy.

19. WINNA GÓRA

W powiecie średzkim

Historia.

Pałac był od 1880 roku własnością Napoleona Mańkowskiego. Następnie przekazano go w dziedziczenie synowi Henrykowi, a po nim od 1924 roku mieszkał tu wraz z rodziną Andrzej Mańkowski. W rękach rodu Mańkowskich pałac pozostał jedynie do 1939 roku.

Budowa i wyposażenie.

Pałac wzniesiony jest w duchu neoklasycystycznym, w 1910 roku dla spadkobiercy Henryka Mańkowskiego. Pałac w Winnej Górze zbudowano na planie prostokąta, ze zryzalitowanym fragmentem środkowym elewacji frontowej jak również elewacji tylnej. Posiada on dwa boczne ryzality. Jest on budowlą parterową, zawierającą mieszkalną kondygnację piętra przykrytą wysokim dachem mansardowym. Elewację frontową ozdobiono portykiem z czterema kolumnami, poprzedzoną kilkunastostopniowymi schodami, zwieńczoną naczółkiem w rzucie trójkątnym. Naczółek posiada wbudowany herb Mańkowskich - Zarembę. Nad kapitelami biegnie pas belkowania, gzymsy oraz rozległy gładki fryz, na którym wygrawerowano motto rodowe: "SI DEUS NOBISCUM QUIS CONTRA NOS"

Park.

Park jest parkiem krajobrazowym zajmującym współcześnie powierzchnię 8,2 ha. Wyróżnić w nim można trzy systemy alejek wysadzanych grabami. Park założono w XVIII w., uległ on powiększeniu i przekształceniu w okresie I połowy XIX wieku.