Parkiem narodowym jest obszar o powierzchni przekraczającej 500 hektarów (w Polsce), charakteryzujący się szczególnymi walorami przyrodniczymi, mającymi charakter naturalny. Jest to obszar chroniony ze względów naukowych, estetycznych, kulturowych i innych. Parki narodowe są obszarami, na terenie których nie można prowadzić działalności gospodarczej, a zwłaszcza na terenie rezerwatów ścisłych. Działalność taką można jedynie prowadzić w zakresie działań przywracających pierwotne cechy przyrodnicze a także w celu udostępniania terenów chronionych dla zwiedzania i wypoczynku.
Najstarszym na świecie parkiem narodowym jest Park Narodowy Yellowstone (USA), założony w 1872 roku. Największym parkiem narodowym jest park w północno-wschodniej części Grenlandii, który posiada powierzchnię 70 mln hektarów.
Polska posiada 23 Parki Narodowe: Babiogórski, Białowieski, Biebrzański, Bieszczadzki, Borów Tucholskich, Drawieński, Gorczański, Gór Stołowych, Kampinoski, Karkonoski, Magurski, Narwiański, Ojcowski, Pieniński, Poleski, Roztoczański, Słowiński, Świętokrzyski, Tatrzański, Ujście Warty, Wielkopolski, Wigierski i Woliński. Całkowita ich powierzchnia wynosi 314 527 hektarów.
Najstarszym Parkiem Narodowym w Polsce jest Białowieski Park Narodowy, który został utworzony w 1921 roku jako teren chroniony. W 1932 roku uzyskał status rezerwatu i miał 4693 hektary powierzchni; w 1947 roku został przekształcony w Park Narodowy, a jego powierzchnia całkowita powiększona w 1996 roku o ponad 5000 hektarów wynosi 10 502 ha. Powierzchnia ta obejmuje obszar Puszczy Białowieskiej, która w 89,3 % stanowi rezerwat ścisły; oraz Rezerwat Pokazowy Zwierząt Puszczańskich, Ośrodek Hodowli Rzadkich Zwierząt a także Park Pałacowy.
Roślinność Białowieskiego Parku Narodowego charakteryzuje się różnorodnością zespołów leśnych i bogactwem gatunków. Ekosystemy leśne zajmują ponad 90% obszaru Parku. Wśród zespołów roślinnych wyróżnia się między innymi grądy (grąd wysoki i grąd niski), łęgi oraz olsy i łozowiska a wśród borów formacje sosnowe, świerkowe, bagienne i mieszane. Ogólnie flora Parku liczy około 4500 gatunków, w tym rośliny naczyniowe: 728 gatunków, porosty: 277 gatunków, oraz grzyby - ponad 3000 gatunków. Wśród roślin rzadkich, występujących w Białowieskim Parku Narodowym należy wymienić turówkę wonną, kosaćca syberyjskiego, arnikę górską, pełnik europejski, fiołek bagienny i obuwik pospolity.
Fauna liczy ponad 12000 gatunków zwierząt, z których najliczniejszą grupę stanowią owady (około 8500 gatunków). Wśród ptaków należy wymienić bociana czarnego, orła bielika, oraz orlika krzykliwego, a wśród rzadkich gatunków ssaków żubra, konika leśnego (tarpan), łosia i bobra.
Jako rezerwat biosfery, Białowieski Park Narodowy został wpisany na listę dziedzictwa światowego UNESCO i odznaczony Dyplomem Europy, w 1977 roku.
Do jednych ze starszych parków narodowych w Polsce należy Babiogórski Park Narodowy, powstały jako teren chroniony w 1934, status Parku Narodowego uzyskał 20 lat później, czyli w 1954 roku. Jego powierzchnia obejmuje 3392 hektary, w tym 1061 ha to tereny ściśle chronione. Park ten zlokalizowany jest Beskidzie Żywieckim, w masywie Babiej Góry (stąd nazwa). Wyróżnia się tu następujące piętra roślinności:
1. regiel dolny, który na zboczu północnym sięga do wysokości 1150 m n.p.m., i charakteryzuje się przewagą buka, z domieszką jawora i jodły. Zauważalny jest również duży udział świerka, który na tej wysokości wypiera naturalne lasy mieszane.
2. regiel górny, który na zboczu północnym sięga do wysokości 1350 m. n.p.m., gdzie w sposób naturalny występują świerczyny
3) pasmo kosodrzewiny, które sięga do wysokości 1650 m. n.p.m. nad reglem górnym
4) piętro roślinności alpejskiej
Wśród roślin szczególne miejsce zajmują endemity, jak np. kostrzewa pstra, oraz gatunki takie jak rogownica alpejska i okrzyn jeleni, które w Babiogórskim Parku Narodowym mają jedyne stanowiska w Polsce. Oprócz roślin naczyniowych w roślinności parku występują również mchy, wątrobowce, porosty i glony.
Fauna charakteryzuje się licznym występowaniem jeleni, rzadszym rysia i niedźwiedzia brunatnego. Wśród ptactwa należy wymienić między innymi głuszca i cietrzewia.
Podobnie jak Białowieski Park Narodowy, w 1977 roku Babiogórski Park Narodowy został wpisany na listę dziedzictwa światowego UNESCO jako rezerwat biosfery.
W 1993 roku powstał Biebrzański Park Narodowy i jest to największy park narodowy w Polsce, zajmuje powierzchnię 59 223 hektarów, w tym 2569 ha objęte jest ochroną ścisłą. Są to obszary naturalnych bagien, licznych rozlewisk i unikalnych torfowisk gdzie szczególne warunki do gniazdowania znajduje ptactwo wodne, oraz zamieszkują gatunki takie jak bóbr, wilk, łoś, rycyk, batalion, cietrzew i inne rzadkie zwierzęta.
Bieszczadzki Park Narodowy to obszar położony w zachodnim paśmie Bieszczad, obejmujący jego najwyższe wzniesienie, którego powierzchnia wynosi 27 834 hektary (w tym 18 425 ha zajmuje obszar ochrony ścisłej). Jest to stosunkowo młody obszar chroniony, powstały w 1973 roku. Wyróżnia się tu kilka pięter roślinności, wśród których najbardziej charakterystyczne są łąki wysokogórskie, tzw. Połoniny. Regiel dolny zajmuje wysokość od 450 do 1160 m n.p.m., dominują w nim buczyny i jodły. Brak jest regla górnego i piętra kosodrzewiny, natomiast występują zarośla z przewagą olszy zielonej, a w miejscach dawnych terenów uprawnych zadomowiła się olsza szara.
Flora naczyniowa liczy około 760 gatunków, w tym około 30 gatunków roślin wschodniokarpackich, oraz endemity: pszeniec biały i wilczomlecz karpacki. W faunie liczącej blisko 200 gatunków zwierząt występują rysie, żbiki, jelenie, dziki, niedźwiedzie brunatne oraz sztucznie wprowadzony na teren parku żubr.
Od 1992 roku Bieszczadzki Park Narodowy wraz z innymi obszarami chronionymi stanowi Międzynarodowy Rezerwat Biosfery "Karpaty Wschodnie". Należą do niego również Park Krajobrazowy Doliny Sanu, Ciśniańsko-Wetliński Park Krajobrazowy, po stronie słowackiej Park Narodowy Połonin z otuliną, i po stronie ukraińskiej Użański Park Narodowy i Nadsański Park Narodowy.
Drawieński Park Narodowy zajmuje powierzchnię 11342 hektarów i jako obszar chroniony istnieje od 1990 roku. Powierzchnia 368 hektarów w obrębie parku znajduje się pod ścisłą ochroną. Park jest częścią Puszczy Drawskiej i leży na Równinie Drawskiej, w jej części centralnej. W ukształtowaniu terenu dominują formy polodowcowe, między innymi jeziora rynnowe, czy równiny sandrowe z głębokimi korytami rzecznymi o stromych brzegach. Około 85% powierzchni parku porastają lasy, dominuje bór sosnowy; współwystępuje łęg, ols i grądy grabowe. Drzewostan jest siedliskiem licznych gatunków chronionych, jak np. bociana czarnego czy orła bielika; w 1978 roku z powodzeniem introdukowano bobra.
Na terenie Gorców znajduje się Gorczański Park Narodowy, który stanowi około 13% całkowitej powierzchni pasma tych gór. Park ten powstał w 1981 roku, na powierzchni 5908 ha. Obecnie jego obszar zajmuje 7019 hektarów, a część znajdująca się pod ochroną ścisła leży na 2850 ha.
Roślinność parku charakteryzuje występowanie pięter; znaczną część drzewostanów stanowią wiekowe drzewa (jodły, buki) sięgające 250 lat. Wśród roślin zielnych przeważają gatunki górskie oraz wysokogórskie, szczególną uwagę zwraca podejźrzon lancetowaty, który na tym terenie ma jedyne stanowisko występowania w Polsce. Fauna liczy blisko 50 gatunków ssaków, między innymi drapieżników: niedźwiedzia, wilka, rysia i żbika, pospolicie w parku występuje jeleń. Świat ptaków reprezentowany jest przez głuszca, kruka, bociana czarnego, oraz liczne gatunki sów.
Kampinoski Park Narodowy zlokalizowany jest w województwie mazowieckim, i graniczy z Warszawą. Istnieje od 1959 roku. Początkowo jego obszar obejmował ponad 40000 hektarów, aktualnie jego powierzchnię stanowią 38544 hektary, w tym 4638 ha to teren ściśle chroniony.
Roślinność parku charakteryzuje się dużą różnorodnością, występują tu zarówno piaszczyste wydmy, jak i lasy mieszane, grądy, bory, oraz typowe dla terenów podmokłych torfowiska, bagna i olsy. Występuje tu relikt postglacjalny - chamedafne północna. W parku gniazduje czapla siwa; w 1951 roku przywrócono łosia, w 1980 - bobra, a 1992 - rysia.
W miejscowości Granica pod Warszawą znajduje się Muzeum Kampinoskiego Parku Narodowego.
W 1959 roku powstał Karkonoski Park Narodowy. Obejmuje najwyższe partie Karkonoszy i leży po obu stronach granicy polsko-czeskiej. Po stronie polskiej zajmuje stosunkowo niewielki obszar 5573 hektarów, w tym 1717 ha należą do rezerwatu ścisłego. Krajobraz parku został ukształtowany przez lodowiec, świadczą o tym liczne formy terenu, jak kotły lodowcowe, moreny i jeziora. Roślinność charakteryzuje układ piętrowy, w tym wyróżnia się piętro subalpejskie i alpejskie, wiele gatunków to relikty postglacjalne jak np. wierzba lapońska czy skalnica śnieżna. W reglu górnym i piętrze subalpejskim występują torfowiska. Wśród rzadkich gatunków zwierząt należy wymienić ryjówkę górską, siewkę górską, koszatkę i płochacza halnego. W planach na tym terenie jest Międzynarodowy Rezerwat Biosfery.
Narwiański Park Narodowy istnieje od 1996 roku, zajmuje powierzchnię 7350 hektarów w dolinie Narwi (pomiędzy Surażem i Rzędzianami), której wody tworzą liczne bagna i rozlewiska. Roślinność narwiańska to przede wszystkim zbiorowiska szuwarowe i wodne oraz łąki i ziołorośla. Na terenie parku istnieją miejsca rozrodu gatunków zagrożonych wymarciem: wodniczki, bielika i derkacza, poza tym wśród ptactwa należy wymienić bataliona i dubelta, które odbywają tu swoje lęgi. Wśród około 40 gatunków ssaków występuje bóbr, wydra i mniej licznie łoś.
W dolinie Prądnika i Sąspówki leży najmniejszy park narodowy w Polsce - Ojcowski Park Narodowy obejmujący 2146 hektarów powierzchni, powstały w 1956 roku. Obszar ochrony ścisłej zajmuje 251 hektarów całkowitej powierzchni parku. Cechą charakterystyczną tego parku są wyżłobione w wapieniach (jura) jary, czy jaskinie, np. Jaskinia Łokietka, Ciemna, Zbójecka oraz formy zewnętrzne, jak bramy, maczugi iglice, np. Brama Krakowska. Flora, typowa dla podłoża wapiennego, zawiera gatunki reliktowe - np. wiśnia karłowata. Jaskinie i szczeliny skalne tworzą swoiste siedliska dla różnych gatunków nietoperzy czy rzadko występujących owadów bezskrzydłych. Ponadto spotkać tu można padalca turkusowego, drozda skalnego, pluszcza - objętych ochroną gatunkową.
W wapieniach występują materiały krzemienne pochodzące z okresu paleolitu (schronisko Wylotne, Jaskinia Ciemna). Znaleziono tu ślady osad z czasów wpływów rzymskich i epoki brązu.
Pieniński Park Narodowy istnieje od 1932 jako obszar chroniony, ale formalnie status parku narodowego uzyskał w 1954 roku. Jego powierzchnia to 2346 hektary, a obszary chronione to 777 hektary położone głównie we wschodniej części Pienin. Pieniński Park Narodowy leży w dorzeczu Dunajca, nad którym górują szczyty Trzech Koron, Sokolicy i inne. W drzewostanie dominuje buk i jodła, oraz sosna zwyczajna. Liczne są relikty i endemity, jak chryzantema Zawadzkiego, pszonak pieniński, mniszek pieniński, około 30 gatunków storczyków (np. dwulistnik muszy), oraz obuwik pospolity. W faunie występują liczne gatunki bezkręgowców, a wśród zwierząt kręgowych - żbik, ryś; ptaki - m.in. orzeł przedni, puchacz czy nagórnik skalny.
Na terenie parku odkryto kopaliny plioceńskie i plejstoceńskie.
Słowiński Park Narodowy rozciąga się poprzez Mierzeję Łebską, jez. Łebsko, jez. Gardno, pas wybrzeża aż po ujście rzeki Łupawy do M. Bałtyckiego. Istnieje od 1966 roku i obejmuje powierzchnię 18618 hektarów, ścisła ochrona dotyczy 5619 hektarów obszaru parku. Cechą wyróżniającą park od pozostałych obszarów chronionych w Polsce są ruchome wydmy (z obumarłymi drzewami), dochodzące do wysokości 50 m - największe w Europie środkowej. Roślinność typowa dla wydm: m.in. mikołajek nadmorski i wydmuchrzyca nadmorska, w obniżeniach terenu występują torfowiska a na nich gatunki takie jak widłak torfowy i rosiczka. Drzewostan tworzy forma nadmorskiego boru sosnowego. Na terenie Słowińskiego Parku Narodowego zatrzymują się liczne gatunki ptaków przelotnych. W miejscowości Kluki znajduje się muzeum słowińskiej materialnej kultury ludowej. Od 1976 roku park jest wpisany na listę dziedzictwa światowego UNESCO.
Świętokrzyski Park Narodowy istnieje od 1950 roku, wcześniej, bo od 1922 roku posiadał status rezerwatu ścisłego Gór Świętokrzyskich o powierzchni 1731 hektarów. Obecna powierzchnia obejmuje 7632 hektary; leży w centralnej części Polski w województwie świętokrzyskim. Charakterystyczne punkty tego parku to najwyższe szczyty Łysogór: Łysica, Łysogóra, wschodnia część Pasma Klonowego (góry: Bukowa, Psarska i Miejska), fragment Pasma Pokrzywiańskiego z Chełmową Górą i Dolina Wilkowska. Góry Świętokrzyskie są najstarszymi górami w Polsce. Licznie występują tu tzw. gołoborza, czyli rumowiska skalne. Wśród drzewostanu przeważa bór jodłowy z gatunkami takimi jak bez koralowy, widłak jałowcowy będący endemitem. Obok boru jodłowego, teren parku w dużej mierze porasta buczyna karpacka. Mniejszą powierzchnię zajmują lasy mieszane i bory sosnowe z modrzewiem polskim (endemit). Do cennych roślin należy pełnik europejski, kosaciec syberyjski, narecznica szerokolistna i pióropusznik strusi. Z gatunków ptaków występuje mysikrólik, krzyżodziób, strzyżyk, orlik krzykliwy i inne. Łysa Góra jest miejscem gdzie znajdują się zabudowania należące niegdyś do zakonu benedyktynów, stanowiące zabytek archeologiczny i architektoniczny, oraz liczne kapliczki. Na terenie Gór Świętokrzyskich wytapiano niegdyś żelazo, o czym świadczą tzw. dymarki.
Na terenie Tatr Wysokich i Tatr Zachodnich znajduje się Tatrzański Park Narodowy istniejący jako obszar chroniony od roku 1937. Jako narodowy założony został w 1954 i obejmuje 21164 hektary powierzchni, w tym ochrona ścisłą obejmuje 11514 hektarów powierzchni parku. Park usytuowany jest po obu stronach granicy polsko-słowackiej. Ogromny wpływ na obecne ukształtowanie terenu miał lodowiec, po którym pozostały cyrki lodowcowe, liczne stawy i jeziora, potoki, wodospady i jaskinie. Roślinność jest zróżnicowana na piętra, w reglu dolnym występuje bór mieszany w większości jodłowo-bukowy z domieszką świerka. Regiel górny stanowi bór świerkowy z modrzewiem i jaworem. W piętrze kosówki występuje brzoza karpacka i róża alpejska. Wśród roślin chronionych wymieniamy limbę, szarotkę alpejską, dziewięćsił bezłodygowy, szafran spiski. Symbolem parku i jednocześnie gatunkiem chronionym na tym terenie jest kozica. Występuje tu również ryś, niedźwiedź brunatny, świstak, orzeł przedni oraz relikt polodowcowy - skrzelopływka bagienna. Od 1992 roku istnieje na tym terenie Rezerwat Biosfery UNESCO znaczeniu międzynarodowym, pod egidą UNESCO.
Wigierski Park Narodowy powołany do istnienia w 1989, ma 15085 hektarów powierzchni, w tym ochroną ścisłą objęte jest 379 hektary. Głównym powodem, dla którego powstał Węgierski Park Narodowy jest ochrona jezior, które stanowią około 18% jego powierzchni. Powstały wskutek kilku zlodowaceń, jakie miały miejsce na terenach Polski. Największe z nich pod względem powierzchni i głębokości to jezioro Wigry stanowiące jeden z cennych obiektów wodnych programu Aqua. Wyróżnia je zróżnicowana linia brzegowa, z licznymi zatokami, wyspami, rzekami jak np. Czarna Hańcza. Swoistą formą dla jezior Pojezierza Suwalskiego są tzw. mszary torfowcowe otaczające dystroficzne jeziorka śródleśne. Flora parku jest bogata, z gatunkami torfowiskowymi, łąkowymi, wodnymi i leśnymi, wśród których występuje olsza czarna, brzoza brodawkowata, brzoza omszona, oraz pospolity świerk i sosna. Ponadto znajduje się tu wiele gatunków grzybów, mszaków, porostów i roślin zielnych. Z rzadkich gatunków zwierząt należy wymienić sieję i jedyne naturalne w Polsce stanowisko bobra.
Woliński Park Narodowy - park morski, położony u ujścia rzeki Odry, utworzony został w 1960 roku. Obecna powierzchnia parku to 10937 hektarów i 165 hektarów ściśle chronionego obszaru. Woliński Park Narodowy rozciąga się częściowo na wyspie Wolin oraz obejmuje wody Zalewu Szczecińskiego i Zatoki Pomorskiej. Najwyższe wzniesienie parku sięga 115 m n.p.m. (Grzywacz). Charakterystyczna dla tego terenu jest roślinność wydmowa z rokitnikiem zwyczajnym, drzewostany tworzą przede wszystkim buki, dęby i sosny. W parku gniazdują ptaki wodne oraz drapieżne, takie jak pszczołojad, rybołów, kobuz, bielik i orlik krzykliwy.
