Lokalizacja oraz powierzchnia

Narodowy Park Gór Stołowych zajmuje tereny polskiej części Gór Stołowych wchodzących w skład regionu Sudetów Środkowych. Zlokalizowany jest w południowo-zachodniej Polsce na terenie województwa dolnośląskiego przy granicy czeskiej. Od roku 1981 istniał tam Stołowogórski Park Krajobrazowy, który 16 września 1993 roku przekształcono w Park Narodowy Gór Stołowych. Park zajmował powierzchnię 6280 hektarów, którą potem zwiększono do 6340 hektarów. Kompleksy leśne stanowią aż 91% całego parku, czyli zajmują powierzchnię około 5778 hektarów.

Trochę geomorfologii oraz geologii

Opisywane tutaj Góry Stołowe są jedynym w naszym kraju przykładem płytowych gór, które budują leżące płasko ławice skalne. Są to skały zaliczane do piaskowców ciosowych, przedzielają je margle z wapiennymi wkładkami oraz wkładkami glaukonitowych i wapnistych piaskowców. Utworzyły się te skały w środowisku morskim. Wody tego morza wkroczyły w rejon śródsudeckiej niecki około 100 milionów lat wstecz. Rzeźba tych gór zaczęła się rozwijać z chwilą regresji morza co miało miejsce z końcem kredy około 70 milionów lat wstecz. Czasy względnego tektonicznego spokoju są porozdzielane 3 fazami piętrzących ruchów w trzeciorzędzie i doszło w związku z tym to utworzenia się 3 powierzchni zrównań, które są wyniesione na następujące wysokości:

  • 850-919 metrów n.p.m. - jest to stoliwo płaskie, które budują górne piaskowce ciosowe w formie skalnych bastionów Małego oraz Wielkiego Szczelińca, Narożnika oraz Skalniaka
  • 500-800 metrów n.p.m. - jest to przykryty marglami poziom penepleny (prawierówni) Łężyc oraz Karłowa
  • 400-500 metrów n.p.m. - są to partie najniższe na południowym-wschodzie pasma
Surowce mineralne
  • Piaskowce
    • piaskowce ciosowe (dolne) - barwa od koloru żółtego do koloru brunatnego, drobnoziarniste, ze sporą zawartością skaleni oraz glaukonitu, spojone są spoiwem ilastym. Eksploatowane były one w okolicach Kudowy-Zdroju oraz Chocieszowa, miały zastosowanie w rzeźbiarstwie i budownictwie.
    • piaskowce ciosowe (środkowe) - posiadają zróżnicowany skład granulometryczny oraz mineralny, ich barwa jest od jasnożółtej do ciemnobrunatnej, czasem nawet czerwonawej. Eksploatowane są one w okolicach Radkowa, Wambierzyc oraz Złotna (obecnie eksploatacja wstrzymana), mają one zastosowanie w budownictwie oraz kamieniarstwie
    • Jasne piaskowce - białej bądź jasnożółtej barwy, o stałym składzie granulometrycznym oraz mineralnym (do 95% ziarna kwarcowego), eksploatowane w okolicach Radkowa i Szczytnej (obecnie eksploatacja wstrzymana).
  • W drugiej połowie XIX wieku w okolicach Pstrążnej eksploatowano niewielkie złoża węgla kamiennego.
  • Margle
  • Różowe granity kudowskie występują w części południowo-zachodniej Gór Stołowych. Były one eksploatowane w niedużych kamieniołomach.
Wody

Góry Stołowe leżą na europejskim dziale wodnym, rozdzielającym wody mórz Bałtyckiego i Północnego. Góry Stołowe odwadniane są przez trzy rzeki. Część zachodnią (w większości leżącą w Republice Czeskiej) odwadnia lewobrzeżny dopływ Łaby, rzeka Metuje (dopływy: Czermnica (Brlenka), Kudowski Potok, Bystra, Dańczowka). Południowo-wschodnią część gór odwadniają rzeki Ścinawka (dopływy: Pośna, Cedron) oraz Bystrzyca Dusznicka (dopływy: Kamienny Potok, Czerwona Woda, Cicha, Toczek), będące lewobrzeżnymi dopływami Odry. Źródła występujące w Górach Stołowych zaliczają się do typu źródeł warstwowych, większość nich występuje na kontakcie piaskowców ciosowych z nieprzepuszczalnymi marglami.

Wody mineralne

Góry Stołowe zbudowane są z warstw porowatych, które łatwo wchłaniają wodę, na przykład piaskowce oraz nieprzepuszczalne, lecz poprzecinane uskokami margle, co sprzyja występowaniu wód mineralnych. W okolicy istnieje wiele znanych uzdrowisk, takich jak Duszniki-Zdrój (szczawy wodorowęglanowe, wapniowo-magnezowe, sodowe i żelaziste), Polanica-Zdrój (szczawy alkaliczno-ziemne i alkaliczno-ziemno-żelaziste), Kudowa-Zdrój (wody arsenowe).

Klimat

Góry Stołowe leżą w strefie oddziaływania mas powietrza polarnego, arktycznego, umiarkowanie kontynentalnego, podzwrotnikowego i z wyższych warstw atmosfery. W ciągu roku jest więcej dni pochmurnych, niż słonecznych, największe zachmurzenie występuje w okresie jesienno - zimowym, najmniejsze w lecie.

  • maksimum termiczne: lipiec, średnia temperatura 15,4°C
  • minimum termiczne: styczeń, średnia temperatura powietrza -3,2°C
  • średnia temperatura roczna 6°C
  • czas trwania zimy: 14-16 tygodni
  • okres wegetacyjny: nie dłużej niż 27 tygodni
    • w kotlinach rozpoczyna się w drugiej dekadzie kwietnia
    • na wierzchowinie trzeciej dekadzie kwietnia
  • lato termiczne:
    • w kotlinach ok. 8 tygodni
    • na wierzchowinie praktycznie nie występuje
  • opady roczne:
    • w kotlinach 800-1000 mm
    • na wierzchowinie powyżej 1100 mm
    • maksimum opadowe: lipiec, minimum w lutym-marcu, często w grudniu oraz styczniu
  • zaleganie śniegu:
    • w partiach szczytowych do 75 dni (w rozpadlinach dłużej)
    • w kotlinach ok. 50 dni
  • dominujące wiatry: południowo-zachodnie (na wierzchowinie wzrasta udział wiatrów północnych)
Lasy

W lasach Gór Stołowych przewagę posiadają wprowadzone tu przez człowieka kultury świerkowe, które wyparły lasy liściaste oraz mieszane regla dolnego. Najsłabiej reprezentowane tutaj są lasy łęgowe. Dolnoreglowe lasy liściaste zachowały się tylko na niewielkich rejonach w terenie trudno dostępnym.

  • zespół żyznej buczyny sudeckiej Dentario enneaphylli-Fagetum, między innymi w górnym biegu Pośny, na zachodnich zboczach Błędnych Skał oraz w rejonie Rogowej Kopy
  • zespół jaworzyny z miesięcznicą trwałą Lunario-Aceretum pseudoplatani pod Rogową Kopą
  • zespół świerczyny dolnoreglowej Abieti-Piceetum
  • zespół torfowiska wysokiego leśnego z udziałem sosny drzewokosej Pinus x rhaetica na Wielkim Torfowisku Batorowskim.

Roślinność

Góry Stołowe należą do zachodniosudeckiej części, która charakteryzuje się brakiem gatunków karpackich oraz występowaniem w kierunku zachodnim coraz to większej liczby gatunków alpejskich.

Z powodu dużego zalesienia regionu w górach tych można spotkać typowo leśne gatunki zwierząt, takie jak:

  • jeleń,
  • sarna
  • dzik.

Inne ssaki występujące tu, to na przykład:

  • borsuk
  • popielica
  • orzesznica

Wśród ptaków najwięcej występuje tu gatunków charakterystycznych dla borów, np.:

  • sikora
  • sosnówka
  • mysikrólik
  • pliszka górska
  • rudzik

Wiele gatunków jest bardzo rzadkich:

    • jarząbek
    • słonka
    • bocian czarny
    • trzmielojad
    • kobuz
    • sóweczka
    • włochatka (charakterystyczne dla tajgi).

Zwierzęta

Przez Góry Stołowe przebiega zachodnia granica występowania ślimaka karpackiego, do ciekawszych gatunków ślimaków występujących tu zalicza się również jeden z najmniejszych polskich ślimaków, świdrzyk stępiony. W pobliżu potoków możemy natknąć się na salamandrę plamistą, na skałach wygrzewa się czasem żmija zygzakowata. W okolicy granicy polsko-czeskiej występuje sprowadzony tu aż z Korsyki muflon (jedyne w Sudetach). Bardzo bogata jest fauna pajęczaków, wiele z nich występuje jedynie tutaj.

SZCZELINIEC WIELKI - jest to najwyższe wzniesienie Gór Stołowych (Sudety Środkowe), które znajduje się w granicach Parku Narodowego Gór Stołowych. Ma on wysokość 919 metrów i zbudowany jest z ławic górnokredowego piaskowca ciosowego. Wznosi się on około 150 metrów ponad rozległą wierzchowinę. Jego powierzchnia szczytowa jest silnie spękana i zwietrzała tworzy osobliwe formy skalne takie jak: kolumny, grzyby, stoły, bramy, zwierzęta. Jest tam kilka tarasów widokowych. W północno-wschodniej części szczelina mieści się wąwóz Piekiełko. Jest tu również schronisko PTTK oraz rezerwat krajobrazowy Szczeliniec Wielki.

Błędne Skały - znajdują się w Sudetach Środkowych. Są to jedyne w Polsce góry o płaskich wierzchowinach zbudowanych z poziomo leżących warstw skalnych (tak zwane góry płytowe). Widoczne na powierzchni formy skalne zwane są Błędnymi Skałami. Są one wypreparowane przez erozję w piaskowcach kredy, które tworzą szczytowe partie gór.