Etanol (alkohol etylowy) jest substancją odurzającą, która silnie oddziałuje na psychikę i wpływa na funkcjonowanie i zachowanie człowieka. Alkohol ma wpływ na świadomość, sposób myślenia i nastrój. Po spożyciu alkohol jest rozprowadzany wraz z krwią po całym organizmie. Powoduje on przyspieszenie bicia serca i zmiany w ciśnieniu krwi, co wzmaga odczuwanie ciepła. Jest on również bardzo silnym obciążeniem dla wątroby, bez działania której nie mógłby zostać strawiony i wydalony z organizmu. Jednak rozkładając alkohol na nietrujące substancje, wątroba sama ulega zatruciu, co u osób nadużywających systematycznie alkohol powoduje chorobę zwaną marskością wątroby. Alkohol pobudza przemianę znajdującego się w wątrobie glikogenu w glukozę, tym samym pozbawiając organizm łatwo dostępnego źródła energii. Pomimo tego, że alkohol jest bogaty energetycznie, nie zaspokaja apetytu, a raczej go pobudza. Alkohol oddziałuje także na mózg i komórki nerwowe. Powoduje osłabienie refleksu, zakłócenie równowagi i utrudnia znacznie koncentrację. Spożywanie alkoholu prowadzi ponadto do zaburzenia działania wzroku, słuchu, dotyku, smaku i może nawet powodować halucynacje. Alkohol etylowy powoduje spowolnienie aktywności ośrodkowego układu nerwowego, tak że informacje wędrują dłużej wzdłuż włókien nerwowych. Człowiek jest potem bardziej odprężony i zbyt pewny swoich możliwości, przy czym zdolność reakcji jest obniżona, a mowa staje się bardziej poplątana.

Alkoholizm jest chorobą, która polega na systematycznym, nadmiernym spożywaniu napojów alkoholowych. Alkoholizm, ściślej zespół uzależnienia od alkoholu, jest chorobą, o czym świadczy chociażby nadanie jej statystycznego numeru choroby (F.10.2), a według obowiązującej w Polsce Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych ICD-10.

Osoba uzależniona od alkoholu nazywana jest alkoholikiem. Z alkoholizmem mamy do czynienia wtedy, gdy około 25% kalorii dostarczanych do organizmu w ciągu tygodnia pochodzi ze spożywania alkoholu. Gdy ilość kalorii pochodzących od alkoholu jest większa niż 80% na tydzień mówimy wówczas o skrajnym alkoholizmem. Istotę alkoholizmu stanowi fizyczne i psychiczne uzależnienie od alkoholu. Uzależnienie psychiczne jest związane z potrzebą picia alkoholu dla poprawy samopoczucia. Uzależnienie fizyczne objawia się wzrostem tolerancji na alkohol, utratą kontroli nad wypijanym alkoholem (niemożność przerwania picia w z góry zaplanowanym momencie) oraz palimpsestami (luki w pamięci, które nie są związane z utratą przytomności) i występującym Alkoholowym Zespołem Abstynencyjnym po odstawieniu alkoholu.

Pojęcie alcoholismus chronicum zostało wprowadzone po raz pierwszy w 1849 roku przez Magnusa Hussa. W roku 1960 Elvin Morton Jellinek wyróżnił kilka stadiów alkoholizmu i opublikował na ten temat pracę. Faza wstępna (prealkoholowa) trwa od kilku miesięcy do kilku lat i rozpoczyna się konwencjonalnym stylem picia. Druga faza -ostrzegawcza zaczyna się w chwili pojawiania się w pamięci luk. W fazie ostrzegawczej charakterystyczne jest picie po kryjomu, stwarzanie sytuacji do picia oraz poczucie winy z powodu spożywania alkoholu. Gdy obserwujemy utratę kontroli nad piciem mamy do czynienia z fazą krytyczną. Podczas tej fazy człowiek pijący podejmuje próby kontrolowania picia, co jest związane z wyznaczaniem sobie okresów całkowitej abstynencji. Zaczynają się pojawiać problemy w pracy, ze zdrowiem i otoczeniem. Natomiast faza przewlekła jest związana z pojawieniem się wielodniowych ciągów. Tolerancja na alkohol ulega zmniejszeniu i pojawiają się coraz poważniejsze problemy ze zdrowiem (psychozy alkoholowe, zaburzenia snu oraz nasilajace się objawy abstynencyjne). Choroba alkoholowa nie leczona na tym etapie może być przyczyną śmierci.

Alkoholizm jest to chroniczna (czyli nieuleczalna), postępująca i potencjalnie śmiertelna choroba. Można jedynie powstrzymać rozwój alkoholizmu, ale nie można go całkowicie wyleczyć. Alkoholizm można powstrzymać w każdej fazie.

W leczeniu alkoholizmu stosuje się środki farmakologiczne. Elementem terapii są także systematyczne spotkania terapeutyczne w placówkach odwykowych. Rozpoczęcie się choroby alkoholowej jest bardzo trudne do wychwycenia, ponieważ granica pomiędzy piciem towarzyskim a tym, które wiąże się z chorobą jest bardzo płynna. Jest to uzależnione od bardzo wielu czynników. Ponadto każdy człowiek w inny sposób reaguje na alkohol.

Szkody jakie wyrządza alkohol w organizmie człowieka są zależne od kilku czynników. Są nimi np. ilość spożywanego alkoholu, płeć, wiek, ogólny stan zdrowia, częstość spożywania alkoholu, cechy osobnicze, czas trwania nałogu. Szacuje się, że w Polsce około 600 do 900 tysięcy osób wymaga leczenia choroby alkoholowej. Około 10% osób uzależnionych od alkoholu to kobiety i niepokojący jest fakt, że liczba ta ulega wzrostowi, pomimo nietolerancji w stosunku do kobiet pijących w Polsce.