Alfred Nobel urodził się w 21 października 1833 roku w Sztokholmie, zmarł 10 grudnia 1896 roku. Był wybitnym szwedzkim naukowcem, chemikiem, wynalazcą.
Ciekawość badacza odziedziczył po swoim ojcu Immanuelu, który był wynalazcą budującym mosty i różnego rodzaju budynki. Zaopatrywał w broń armię rosyjską. Prowadził eksperymenty z technikami wysadzania. Popełniając błąd konstrukcyjny stracił dużą ilość materiału, tym samym skazał siebie na bankructwo. W wyniku takiego obrotu sprawy ojciec Alfreda decyduje się na wyjazd do Finlandii i Rosji. Tam Andrietta Nobel, żona Immanuela, rozpoczyna, pomimo tego, że pochodziła z bogatej rodziny, karierę w branży spożywczej. Otwiera sklep, który jednak przynosi bardzo skromny dochód. Immanuel Nobel zdaje sobie sprawę z ciężkiej sytuacji swojej rodziny dlatego otwiera warsztat mechaniczny w St. Petersburg, który dostarcza wyposażenie dla rosyjskiej armii. Udało mu się przekonać Cara do swoich marynarskich kopalni, które mogą być blokadami dla nieprzyjacielskich statków zagrażających miastu. Były to zanurzone w wodzie drewniane beczki napełnione prochem strzelniczym.
W St. Petersburgu w 1842 roku synowie rozpoczynają naukę. Brak jakichkolwiek kłopotów finansowych skłania Immanuela do wysłania synów do prywatnych szkół. Młody Alfred w wieku 17 lat płynnie władał 5 językami: szwedzkim, rosyjskim, francuskim, angielskim i niemieckim. Interesował się literatura i poezja angielską oraz chemia i fizyką. Uwielbienie dla poezji nie spotkało się ze zrozumieniem ze strony ojca, który pragnął, aby synowie kontynuowali tradycję rodzinną jako inżynierowie. Wysyła Alfreda za granicę, w celu dalszej nauki w dziedzinie inżynierii chemicznej.
Młody Alfred podróżuje po Europie. Bywa m.in. w Szwecji, Francji, Stanach Zjednoczonych. W Paryżu poznaje profesora T.J. Pelouze wybitnego chemika. U niego rozpoczyna pracę w prywatnym laboratorium. Tam ma przyjemność spotkać włoskiego młodego badacza Ascanio Sobrero, od którego dowiaduje się o sposobach mieszania gliceryny z innymi substancjami. W wyniku mieszania gliceryny z kwasem siarkowym i azotowym powstaje nitrogliceryna. Alfred zainteresował się nową substancją i zastanawiał się nad tym w jaki sposób można by ją praktycznie wykorzystać. Nitrogliceryna była uważana powszechnie za substancje zbyt niebezpieczną i nieprzydatną praktycznie. W czasie transportu pod wpływem temperatury w każdej chwili może eksplodować. Głównym celem Alfreda Nobla, które sobie postawił na przyszłe lata, było uzyskanie jak największej informacji o nowej substancji, aby stała się bezpieczniejsza i żeby nie wybuchała w najmniej oczekiwanych momentach. Pracował nad sposobem bezpiecznej detonacji.
Wraz ze swoim ojcem pracują nad rozwojem komercyjnym i technicznym nitrogliceryny, używanej jako skuteczny materiał wybuchowy. Koniec wojny, a co za tym idzie brak zamówień dla armii, zmusza po raz drugi ojca Alfreda do bankructwa. Immanuel wraz z synami: Alfredem i Emilem wracają do Sztokholmu. Immanuelowi udaje się zachować i rozwinąć przemysł olejowy w południowej część rosyjskiego imperium. Po ciężkich latach przychodzą sukcesy i stają się najbogatszą rodziną w Rosji.
W 1863 roku we Szwecji Alfred Nobel bada wybuchowe właściwości nitrogliceryny. W 1864 roku w wyniku eksplozji nitrogliceryny ginie jego brat Emil. Państwo zabrania eksperymentować nad nitrogliceryną w granicach Sztokholmu, dlatego Alfred zmuszony jest do przeniesienia się na barkę zakotwiczoną na Jeziorze Mälaren. Tam odkrywa, że mieszanie nitrogliceryny z krzemionką daje o wiele bezpieczniejszą substancję. Odkrywa odpowiedni sposób jej detonacji, a siła tego nowego produktu jest porównywalna z pierwotną nitrogliceryną. W 1867 Nobel oficjalnie rejestruje swoje odkrycie pod nazwą dynamitu. Odkrywa także detonator (wysadzająca nasadka). Nowe odkrycia zyskały akceptacje otoczenia i stały się powszechnie stosowane, zmniejszając przy tym zagrożenie wywołane niepożądaną eksplozją.
Popularność dynamitu i nasadek detonacyjnych rosła w ekspresowym tempie. Ze swojej fabryki koło Hamburgu w Niemczech Alfred eksportował materiały wybuchowe z nitrogliceryną do innych krajów w Europie, Ameryce i Australii. Udało mu się wybudować około w 90 fabryk w około 20 krajach. Nieustannie podróżował sprzedając i dalej inwestując w nitroglicerynę. Nie zaniedbywał także pracy laboratoryjnej. W swoich pracowniach w Sztokholmie, Ardeer (Szkocja), Paryżu, Karlskoga (Szwecja) i San Remo (Włochy) pracował nad udoskonaleniem technologii nitrogliceryny oraz nad innymi substancjami chemicznymi zawierającymi m.in. włókna syntetyczne, gumę, skórę, sztuczny jedwab. Umarł ustanawiając 355 patentów.
Sukcesy naukowe nie przekładały się na sukcesy w życiu osobistym. Częste podróże powodowały, że nie mógł się związać z kimś na stałe. Coraz bardziej odczuwa samotność. Nie wie jak sobie z tym poradzić. W wieku 43 lat poprzez ogłoszenie w gazecie o treści: "Bogaty, wysoce wykształcony starszy pan szuka pani dojrzałego wieku, doświadczonej w językach, jako sekretarki i nadzorcy rodziny." Poznaje w ten sposób Hrabinę Berthe Kinsky. Berta po krótkim okresie pracy u Alfreda wraca do Austrii i poślubia Arthura von Suttnera. Nadal utrzymuje kontakt z Alfredem Noblem, traktując go jako dobrego przyjaciela. Bertha, obserwując ogrom nieszczęść, jakie przynosi wojna, pisze książkę „Lay Down Your Arms” (Połóż swe ręce). Nobel popierając działania swojej przyjaciółki postanawia ufundować nagrodę dla osób lub organizacji, które nieustannie promują pokój. Po śmierci Alfreda Nobla 10 grudnia 1896 roku, Norweski Parlament zdecydował przyznać w 1905 Pokojową Nagrodę Nobla Bercie von Suttner.
Alfred miał bardzo szerokie zainteresowania. Do końca życia interesował się literaturą. Wiele czytał, interesował się wieloma rzeczami. Lubił podróżować i zwiedzać nowe kraje. Poza niesamowitym intelektem posiadał zdolności negocjacyjne, ekonomiczne i handlowe.
Firmy założone przez Alfreda Nobla:
- Société Centrale de Dynamite (Francji);
- ICI Imperial Chemical Industries (Wielkiej Brytania);
- Dyno Industries (Norwegia);
- AB Bofors w Karlskodze.
Po śmierci Alfreda Nobla, która miała miejsce w San Remo we Włoszech 10 grudnia 1896 roku, wykonawcami jego testamentu ustanowiono dwóch młodych inżynierów - Ragnara Sohlmana i Rudolfa Lilljequista. To oni byli późniejszymi założycielami instytucji, przyznającej nagrody Nobla. Aktualnie w Sztokholmie mieści się muzeum Alfreda Nobla.
Dziedziny, w których przyznaje się nagrody ufundowane przez Alfreda Nobla to:
- fizyka;
- chemia;
- medycyna;
- literatura;
Przyznaje się także Nagrodę Pokojową.
Nagroda Nobla jest jedna z najbardziej prestiżowych nagród. Co roku wzbudza wiele emocji. Tuż przed ogłoszeniem popularne są rankingi i spekulacje odnośnie przyszłego laureata. Często zwycięzca sam jest zaskoczony werdyktem. Czasami decyzje Szwedzkiej Akademii są błędne i dopiero po jakimś czasie, osoby odpowiedzialne za przyznanie nagrody przyznają się do błędu.
Polscy laureaci nagrody Nobla to:
- Henryk Sienkiewicz w 1905 roku (literatura – „Quo vadis”);
- Maria Skłodowska-Curie w 1911 roku (chemia - odkrycie pierwiastków radu i polonu oraz otrzymanie radu w stanie czystym i zbadanie jego właściwości);
- Władysław Reymont w 1924 roku (literatura – „Chłopi”);
- Czesław Miłosz w 1980 roku (literatura - całokształt twórczości);
- Lech Wałęsa w 1983 roku (Pokojowa Nagroda);
- Wisława Szymborska w 1996 roku (literatura – poezja).
Nagrody Nobla przyznane w 2005 roku:
Z dziedziny fizyki: John C. Mather i George F. Smoot za odkrycie, że kosmiczne mikrofalowe promieniowanie tła ma postać promieniowania tła oraz za odkrycie jego anizotropii
Z dziedziny chemii: Roger D. Kornberg za badania nad molekularnym mechanizmem transkrypcji w komórkach eukariotycznych
Z dziedziny medycyny: Andrew Z. Fire i Craig C. Mello za odkrycie mechanizmu interferencji RNA, które może mieć zastosowanie w terapii genowej
Z dziedziny literatury: Orhan Pamuk
Pokojowa Nagroda Nobla: Grameen Bank i jego założyciel Muhammad Yunus
Laureaci Nagrody Nobla z dziedziny Chemii z poprzednich lat:
2005 Yves Chauvin, Robert H. Grubbs, Richard R. Schrock
2004 Aaron Ciechanover, Avram Hershko, Irwin Rose
2003 Peter Agre, Roderick MacKinnon
2002 Kurt Wüthrich, John B. Fenn, Koichi Tanaka
2001 William S. Knowles, Ryōji Noyori, K. Barry Sharpless
2000 Alan J. Heeger, Alan G. MacDiarmid, Hideki Shirakawa
1999 Ahmed H. Zewail
1998 Walter Kohn, John A. Pople
1997 Paul D. Boyer, John E. Walker, Jens C. Skou
1996 Robert F. Curl Jr., Sir Harold W. Kroto, Richard E. Smalley
1995 Paul J. Crutzen, Mario J. Molina, F. Sherwood Rowland
1994 George A. Olah
1993 Kary B. Mullis, Michael Smith
1992 Rudolph A. Marcus
1991 Richard R. Ernst
1990 Elias James Corey
1989 Sidney Altman, Thomas R. Cech
1988 Johann Deisenhofer, Robert Huber, Hartmut Michel
1987 Donald J. Cram, Jean-Marie Lehn, Charles J. Pedersen
1986 Dudley R. Herschbach, Yuan T. Lee, John C. Polanyi
1985 Herbert A. Hauptman, Jerome Karle
1984 Robert Bruce Merrifield
1983 Henry Taube
1982 Aaron Klug
1981 Kenichi Fukui, Roald Hoffmann
1980 Paul Berg, Walter Gilbert, Frederick Sanger
1979 Herbert C. Brown, Georg Wittig
1978 Peter D. Mitchell
1977 Ilia Prigogine
1976 William N. Lipscomb
1975 John Warcup Cornforth, Vladimir Prelog
1974 Paul J. Flory
1973 Ernst Otto Fischer, Geoffrey Wilkinson
1972 Christian B. Anfinsen, Stanford Moore, William H. Stein
1971 Gerhard Herzberg
1970 Luis F. Leloir
1969 Derek H. R. Barton, Odd Hassel
1968 Lars Onsager
1967 Manfred Eigen, Ronald George Wreyford Norrish, George Porter
1966 Robert S. Mulliken
1965 Robert Burns Woodward
1964 Dorothy Crowfoot Hodgkin
1963 Karl Ziegler, Giulio Natta
1962 Max Ferdinand Perutz, John Cowdery Kendrew
1961 Melvin Calvin
1960 Willard Frank Libby
1959 Jaroslav Heyrovsky
1958 Frederick Sanger
1957 Lord Alexander R. Todd
1956 Sir Cyril Norman Hinshelwood, Nikołaj Siemionow
1955 Vincent du Vigneaud
1954 Linus Carl Pauling
1953 Hermann Staudinger
1952 Archer John Martin, Richard Laurence Synge
1951 Edwin Mattison McMillan, Glenn Theodore Seaborg
1950 Otto Paul Hermann Diels, Kurt Alder
1949 William Francis Giauque
1948 Arne Wilhelm Kaurin Tiselius
1947 Sir Robert Robinson
1946 James Batcheller Sumner, John Howard Northrop, Wendell Meredith Stanley
1945 Artturi Ilmari Virtanen
1944 Otto Hahn
za odkrycie zjawiska rozszczepienia jądra atomowego
1943 George de Hevesy
1939 Adolf Friedrich Johann Butenandt, Leopold Stephen Ruźička
1938 Richard Kuhn
1937 Walter Norman Haworth, Paul Karrer
1936 Petrus (Peter) Josephus Wilhelmus Debye
1935 Frédéric Joliot, Irene Joliot-Curie
1934 Harold Clayton Urey
1932 Irving Langmuir
1931 Carl Bosch, Friedrich Bergius
1930 Hans Fischer
1929 Arthur Harden, Hans Karl August Simon von Euler-Chelpin
1928 Adolf Otto Reinhold Windaus
1927 Heinrich Otto Wieland
1926 Theodor Svedberg
1925 Richard Adolf Zsigmondy
1923 Fritz Pregl
1922 Francis William Aston
1921 Frederick Soddy
1920 Walther Hermann Nernst
1918 Fritz Haber
1915 Richard Martin Willstätter
1914 Theodore William Richards
1913 Alfred Werner
1912 Victor Grignard, Paul Sabatier
1911 Maria Skłodowska-Curie
1910 Otto Wallach
1909 Wilhelm Ostwald
1908 Ernest Rutherford
1907 Eduard Buchner
1906 Henri Moissan
1905 Johann Friedrich Wilhelm Adolf von Baeyer
1904 Sir William Ramsay
1903 Svante August Arrhenius
1902 Hermann Emil Fischer
1901 Jacobus Henricus van't Hoff
