W ciągu bardzo długotrwałego okresu rozwoju ewolucyjnego (trwającego ponad miliard lat) ze zwierząt jednokomórkowych powstały zwierzęta wielokomórkowe (czyli tkankowce) o ciele składającym się z tkanek i narządów zbudowanych z wielu komórek. Gdy u jednokomórkowców ewolucja poszła w kierunku zróżnicowania cytologicznego i wszystkie podstawowe funkcje życiowe spełnione są przez jedna komórkę za pomocą organelli, u zwierząt wielokomórkowych rozwój polegał na zróżnicowaniu histologicznym; nastąpił podział funkcji między poszczególnymi grupami komórek. Wytworzyły sie zespoły komórek spełniające pewne funkcje w organizmie (ochrona ciał i jego podpora, trawienie pokarmów, przekazywanie bodźców, rozmnażanie). Te zespoły (systemy) komórek o podobnej budowie, w odpowiedni sposób uporządkowane i wykonujące określone czynności w organizmie nazywamy tkankami.

Tkanki:

U zwierząt wielokomórkowych po podziale komórki jajowej stopniowa na coraz większą ilość komórek tworzy się zarodek (embrion), zbudowany z 3 warstw komórek, zwanych listkami zarodkowymi. Listek zewnętrzny nazywa się ektodermą, środkowy - mezodermą, wewnętrzny - endodermą, w dalszym rozwoju embrionalnym listki zarodkowe ulegają zróżnicowaniu na poszczególne tkanki i narządy wewnętrzne, które mogą powstawać z jednego lub kilku listków.

Wyróżniamy pięć głównych tkanek:

  • nabłonkowa
  • łączna
  • mięśniowa
  • nerwowa
  • oraz krążące (np. krew i limfa)

Najwyraźniej i najliczniej występują one u dorosłych zwierząt, które osiągnęły wysoki poziom budowy i organizacji ciała. U zwierząt niżej uorganizowanych wszystkie wymienione rodzaje tkanek mogą nie występować jednocześnie.

Tkanka nabłonkowa:

Tkanka ta zwana nabłonkiem powstaje ze wszystkich listków zarodkowych. Nabłonki spełniają następujące zadanie:

  • okrywają z zewnątrz i ochraniają narządy ciała zwierząt przed szkodliwymi wpływami środowiska
  • wyścielają i ochraniają wszystkie narządy wewnętrzne
  • z nich zbudowane są wszystkie gruczoły wydzielania zewnętrznego i wewnętrznego
  • są głównymi składnikami narządów zmysłów
  • wydzielają lub wchłaniają różne substancje

W rozwoju rodowym i osobniczym zwierząt nabłonki stanowią tkankę najstarszą. Powstaje ona pierwsza przy tworzeniu się zarodka. Z niej głównie zbudowane są najprostsze tkankowce: gąbki i jamochłony. Tkanka nabłonkowa odznacza się dużymi ściśle do siebie przylegającymi komórkami o bardzo małej ilości substancji międzykomórkowej, zespalającej komórki.

Ze względu na kształt komórek i spełnianie przez nie czynności podzielono tkankę nabłonkową na 2 typy:

  1. nabłonek okrywający i ochronny
  2. gruczołowy

1. Nabłonek okrywający ochronny według kształtu i ułożenia komórek wyróżniamy nabłonek jednowarstwowy i wielowarstwowy.

  • W nabłonkach jednowarstwowych występujących głównie w ciele bezkręgowców wyróżniamy: nabłonek jednowarstwowy płaski, występuje jako jedyny typ nabłonka u zwierząt bezkręgowych. Wytwarza w swej części wewnętrznej utwory ochronne, np. Oskórek, chitynę, muszlę, a u kręgowców tworzy np. Ściany pęcherzyków płucnych, występuje w nerkach , opłucnej , otrzewnej.
  • Nabłonek jednowarstwowy sześcienny występuje np. w miąższu wątroby
  • Nabłonek jednowarstwowy cylindryczny ma powierzchnię zewnętrzną zaopatrzoną w rzęski
  • Nabłonek migawkowy występuje w tchawicy, jajowodach, nasieniowodach, jelicie i żołądku. Faliste ruchy rzęsek tego nabłonka usuwają z organizmu cząstki obce lub własne produkty przemiany materii

Wśród nabłonków wielowarstwowych wyróżniamy następujące:

  • Nabłonek wielowarstwowy płaski, typowy nabłonek ochronny, występujący np. W skórze kręgowców jako warstwa zwana naskórkiem. Warstwa najbardziej zewnętrzna zamierając rogowacieje i złuszcza się
  • Nabłonek wielowarstwowy cylindryczny spotyka się rzadko. Przykładem jest nabłonek węchowy, nie ulega on zrogowaceniu.
  1. Nabłonek gruczołowy, występuje w określonych częściach ciała zwierząt bezkręgowych i kręgowych, tworząc tzw. Gruczoły, tj. Narządy mające zdolność wytwarzania i wydzielania substancji stałych, ciekłych i lotnych. Komórki gruczołowe mogą być rozrzucone w nabłonku pojedynczo - jako gruczoły jednokomórkowe, lub tworzyć zespoły - jako gruczoły wielokomórkowe

Tkanka łączna:

Tkanka łączna jest bardzo często spotykana w organizmie tkankowców. Wysteruje w całym niemal ciele, spełniając różne zadania np. wypełnia przestrzenie między innymi tkankami , wiąże i łączy inne tkanki lub narządy, stanowi rusztowanie dla wielu narządów (szkielet), reguluje gospodarkę wodną i chemizm cieczy ustrojowych, a niektóre jej komórki spełniają role ochronną organizmu, pochłaniając bakterie, które dostały się do ustroju. W odróżnieniu od tkanki nabłonkowej poszczególne komórki tej tkanki są między sobą luźno połączone i w porównaniu z dużą masą istoty międzykomórkowej, oddzielającej od siebie komórki lub grupy komórek, zajmują małą przestrzeń. W istocie międzykomórkowej tkanki łącznej charakterystyczne dla niej włókna:

  • klejodajne - grube i mało elastyczne, dość proste przyjmujące przy gotowaniu galaretowata postać,
  • sprężyste - cienkie, odporne na gotowanie
  • sia teczkowe - tworzące rodzaj siatki

Między włóknami są rozmieszczone komórki tkanki łącznej. Rozróżniamy kilka rodzajów tkanki:

  • tkanka łączna galaretowata
  • tkanka łączna włóknista
  • tkanka łączna tłuszczowa
  • tkanka łączna chrząstkowa
  • tkanka łączna kostna

Tkanki krążące:

Ciecze krążące w ciałach zwierząt spełniają ważne zadanie: przenoszą substancje pokarmowe, gazy, produkty przemiany materii itp. U płazińców i obleńców ciecze te nie zawierają komórek. W ciele wyżej uorganizowanych zwierząt bezkręgowych występuje tzw. Hemolimfa - ciecz spełniająca rolę krwi i limfy. Stanowi ona bezbarwny lub zabarwiony płyn, tzw. Osocze, w którym znajdują się komórki pełzakowate, odpowiadające białym ciałkom krwi u kręgowców. Rozpuszczone w osoczu barwniki oddechowe mają zadanie wiązać tlen i rozprowadzać go po organizmie zwierzęcia. W ciele kręgowców krąży krew i limfa.

Krew: Będąc łącznikiem między poszczególnymi organami krew spełnia rozmaite funkcje. Najważniejszym jej zadaniem jest przenoszenie tlenu z płuc do wszystkich tkanek i komórek oraz odprowadzaniu dwutlenku węgla. Krew rozprowadza również po organizmie substancje odżywcze, wessane z pokarmów przez nabłonek jelit oraz witaminy i hormony. Poza tym zbiera i usuwa z organizmu szkodliwe produkty przemiany materii, nawadnia i odwadnia organizm, a także spełnia czynności obronne organizmu. U kręgowców i niektórych zwierząt bezkręgowych krew krąży w systemie naczyń, tworzący układ krwionośny zamknięty.

U kręgowców krew składa się z płynnego, bezbarwnego osocza (stanowi ono główna masę krwi i odpowiada istocie międzykomórkowej) oraz komórek krwi, czyli krwinek (hemocytów).

Bardzo ważnym składnikiem osocza jest białko włóknikorodne (fibrynogen), który przy wypływie krwi z naczyń krwionośnych zamienia się w liczne nierozpuszczalne nitki włóknika (fibryny) tworząc siatkę między oczkami której osadzają się krwinki i tworzą skrzep. Osocze pozbawione białka włóknikorodowego i krwinek jest bezbarwnym, przezroczystym płynem zwanym surowicą.

Krwinki dzielimy na krwinki czerwone i krwinki białe; niekiedy do nich zaliczane są także płytki krwi.

Krwinki czerwone, czyli czerwone ciałka krwi albo erytrocyty, nadają krwi zabarwienie czerwone. Zawierają one związek chemiczny, barwnik - hemoglobinę, mającą zdolność łatwego, ale nie trwałego łączenia się z tlenem i tworzenia oksyhemoglobiny. W ten sposób związany tlen jest rozprowadzany po organizmie i przekazywany komórkom tkanek, przez które przepływa krew. Krwinki czerwone wskutek ciągłego wiązania i oddawania tlenu szybko się zużywają i giną, a na ich miejsce w czerwonym szpiku kostnym tworzą się nowe. Krwinki czerwone u ryb, płazów i ptaków maja kształt owalny i są zaopatrzone w jądra; ich przekrój poprzeczny przypomina soczewkę dwuwypukłą. Dojrzałe krwinki czerwone ssaków nie maja jąder, a kształt ich przypomina soczewką dwuwklęsłą. Ilość krwinek czerwonych u różnych kręgowców jest różna. U zwierząt o małej przemianie materii jest mała (np. u żaby) a duża - bardzo liczna np. u konia, krowy.

Krwinki białe, czyli białe ciałka krwi albo leukocyty występują w znacznie mniejszych ilościach niż krwinki czerwone. Mogą poruszać się swobodnie i opuszczać naczynia krwionośne, pochłaniają one zarazki i biorą udział w przenoszeniu tłuszczów i witamin.

Płytki krwi (trombocyty) występują tylko u kręgowców. Są one najmniejszymi składnikami morfologicznymi krwi , odgrywają ważna rolę przy krzepnięciu krwi wypływającej z ran.

Limfa (chłonka): U kręgowców jest bezbarwno-żółtawym płynem, krążącym w układzie limfatycznym (chłonnym). Podobnie jak krew składa się z osocza i elementów komórkowych, głównie limfocytów, które powstają w gruczołach limfatycznych połączonych naczyniami limfatycznymi. Krwinki czerwone nie występują. Limfa powstaje w następujący sposób. W tkankach ciała - z krwi płynącej we włosowatych naczyniach krwionośnych - osocze przesącza się do przestrzeni międzykomórkowych. Przesącz ten zawiera tlen i substancje pokarmowe, które są asymilowane przez komórki. Równocześnie komórki wydalają do przestrzeni międzykomórkowych zbędne produkty przemiany materii i dwutlenek węgla. W przestrzeniach międzykomórkowych wytwarza się w ten sposób płyn tkankowy , który następnie przenika do wnętrza włosowatych naczyń krwionośnych.

Tkanka mięśniowa: Tworzy ona główny składnik mięśni. Zbudowana jest z komórek (włókien) mięśniowych, reagujących na podrażnienia ruchami (skurcze i rozkurcze). Zdolności te są uwarunkowane obecnością w cytoplazmie swoistych organelli, tzw. Włókienek mięśniowych, czyli miofibryli. W zależności od budowy komórek mięśniowych wyróżniamy dwa typy tkanki mięśniowej ; gładka i poprzecznie prążkowaną. U kręgowców tkanka mięśniowa gładka jest wrzecionowato wydłużona , występuje dość duże jądro oraz obok innych organelli znajdują się podłużne włókienka mięśniowe zbudowane z jednakowej substancji na całej długości. Skurcze tej tkanki są niezależne od woli zwierzęcia; kieruje nimi automatyczny układ nerwowy.

Tkanka mięśniowa poprzecznie prążkowana szkieletowa składa się z bardzo długich, walcowatych wielojądrowych komórek mięśniowych, czyli włókien mięśniowych. Jest otoczona delikatna osłonką zwana sarkolemmą. W sarkoplazmie obok bardzo wielu jąder występują liczne włókienka mięśniowe składające się z odcinków leżących na przemian jeden za drugim, zbudowanych z różnych substancji różniących się kurczliwością. Włókna mięśniowe są ściśle związane ze sobą tkanką łączną. Tworzą zespoły, zwane mięśniami szkieletowymi, stanowiącymi w ciele kręgowców główną masę mięśniową. Zespoły włókien mięśniowych nazywamy mięśniami. Mięśni gładkie kurczą się wolniej, poprzecznie prążkowane - szybciej Dlatego też zwierzęta bezkręgowe o muskulaturze gładkiej (płazińce, obleńce, mięczaki) poruszają się znacznie wolniej niż bezkręgowce z narządami ruchu o muskulaturze prążkowanej.

Tkanka nerwowa. Tkanka ta kieruje czynnościami narządów i jest łącznikiem między organizmem zwierzęcia a środowiskiem zewnętrznym. Podstawowym elementem tej tkanki sa komórki nerwowe, zwane neuronami, które odbierają, przewodzą , przekształcają i przekazują organizmowi podniety ze środowiska zewnętrznego i wewnętrznego. Komórka nerwowa składa się z ciała komórki nerwowej i cienkich długich lub krótkich wypustek komórkowych. W cytoplazmie znajdują się duże jądro i jąderko oraz podłużne pasemka cieniutkich włókienek nerwowych, zwanych neurofibrylami, służą one do przewodzenia podniet nerwowych. W komórce nerwowej rozróżniamy dwa rodzaje wypustek:

  • krótkie (zwykle liczniejsze), rozgałęziające się dendryty, czyli tzw. wypustki czuciowe
  • pojedyncze, długie nie rozgałęzione neuryty, czyli tzw. wypustki wykonawcze, stanowiące zwykle włókno osiowe nerwu

Dendryty przewodzą podniety w kierunku ciała neuronu, natomiast neuryty przewodzą podniety nerwowe od ciała neuronu, np. do mięśni, gruczołów lub do sąsiednich komórek nerwowych. Komórki nerwowe są głównymi składnikami układu nerwowego.