1. BUDOWA ZEWNĘTRZNA I APARAT RUCHU:

Ciało stawonogów pokryte jest jednowarstwowym chitynowym oskórkiem, który pełni funkcję szkieletu zewnętrznego. Do wewnętrznych części tego szkieletu przymocowane są mięsnie poprzecznie prążkowane umożliwiające dokładne poruszanie poszczególnymi częściami ciała. Mięśnie te można podzielić na: zginacze i prostowniki. Każdy segment ciała stawonogów pokryty jest twardymi płytkami zwanymi sklerytami. W zależności od położenia wyróżnia się skleryt:

    • Grzbietowy - tergit
    • Brzuszny - sternit
    • 2 boczne - pleuryty (występują tylko u owadów)

U większości stawonogów skleryty zrastają się ze sobą tworząc większe fragmenty ciała zwane tagmami.

Stawonogi posiadają charakterystyczne członowane odnóża a każdy człon jest połączony z kolejnym za pomocą stawu. U prymitywnych stawonogów wodnych odnóża były dwugałęziste, zaś u form bardziej zaawansowanych gałąź zewnętrzna uległa redukcji.

  1. UKŁAD ODDECHOWY

Budowa układu oddechowego stawonogów zależy od środowiska w którym żyją.

    • Skorupiakokształtne - oddychają przy pomocy blaszkowatych skrzeli umieszczonych na odnóżach krocznych lub na tułowiu.
    • Pajęczaki - oddychają za pomocą systemów tchawkowych - rozgałęziających się w ciele rurek chitynowych. U większych pajęczakowatych w odwłoku wykształciły się płucotchawki.
    • Tchawkodyszne - oddychają dzięki entodermalnemu systemowi tchawkowemu w postaci cienkich rurek oplatających całe ciało. Po bokach ciała maja rozmieszczone przetchlinki, które prowadza do grubych pni tchawkowych. Pnie te rozgałęziają się na coraz drobniejsze, a końcowe kapilarne odcinki nazwane są tracheolami. Zawierają one płyn w którym rozpuszcza się tlen i następnie dyfunduje do otaczających komórek.
  1. UKŁAD KRĄŻENIA

Stawonogi posiadają układ krwionośny typu otwartego z wyróżnionym elementem tętniącym - sercem. Serce ma kształt rurkowaty, leży po stronie grzbietowej i umieszczone jest w worku osierdziowym. Krew tłoczona jest aortą w kierunku głowy aby w pobliżu zwojów mózgowych wylać się do jam ciała. Z jam ciała krew zbierana jest przez żyły i następnie przepływa do narządów oddechowych gdzie w naczyniach włosowatych ulega utlenowaniu i następnie żyłami osierdziowymi płynie do worka osierdziowego. Dalej przez otworki w komorach zwane ostiami wpływa do wnętrza serca.

Wyjątek stanowią owady, których układ krwionośny ma prostszą budowę i nie spełnia funkcji oddechowych. U owadów serce ma aż osiem komór a jego praca wspomagana jest przez mięsnie skrzydlaste. Krew stawonogów zawiera barwniki rozpuszczalne o osoczu głównie jest to hemocyjanina (niebieska) i rzadziej hemoglobina (czerwona). Tchawkodyszne posiadają bezbarwna hemolimfę.

  1. UKŁAD POKARMOWY

Układ pokarmowy podzielony jest na zróżnicowane anatomicznie i funkcjonalnie odcinki.

    • Skorupiakokształtne - układ pokarmowy ma postać przewodu i rozpoczyna się otworem gębowym a zakończony jest odbytowym. Jelito wysłane jest chitynowym oskórkiem i podzielone jest na jelito:
        • Przednie i tylne - wysłane chityną
        • Środkowe - do którego uchodzą wyrostki wątrobowe

Żołądek skorupiakokształtnych również podzielony jest na części:

        • Żującą - w której chitynowe blaszki rozcierają dostarczony pokarm
        • Pyloryczną - w niej znajdują się wyrostki filtracyjne, których zadaniem jest przepuszczanie do jelita środkowego pokarmu dobrze rozdrobnionego
    • Pajęczaki - odżywiają się półpłynnym pokarmem, który zdobywają przy pomocy umięśnionej gardzieli. Nie mają wyspecjalizowanego aparatu do mechanicznej obróbki pokarmu, ale za to ich jelito środkowe posiada dużą ilość wyrostków zwiększających powierzchnie wchłaniania. Do jelita wchodzi gruczoł wątrobowy, którego wydzielina jest wyrzucana na zewnątrz tak aby wstępnie strawić ciało ofiary.
    • Owady - część odnóży gębowych została przekształcona w skomplikowane aparaty gębowe, dzięki temu owady mogą odżywiać się prawie każdym pokarmem. Aparaty gębowe owadów:
        • Gryzące np. szarańcza, karaczan
        • Gryząco - liżące np. pszczoły, trzmiele
        • Ssące np. motyle
        • Kłująco - ssące np. komary
        • Liząco - ssące np. muchy
  1. UKŁAD WYDALNICZY

Strategia wydalania u stawonogów zależy od środowiska w którym żyją.

  • Stawonogi wodne wydalają amoniak, a funkcje wydalnicze pełnią dwie pary nefrydiów - gruczołów umieszczonych na szczękach lub czułkach.
  • Stawonogi lądowe wydalają łatwo wytrącany z wody kwas moczowy lub guaninę. Funkcje wydalniczą spełniają cewki Malpigiego - ślepe rurkowate uwypuklenia jelita środkowego i tylnego. Nabłonki jelita zbierają produkty przemiany materii. Następnie z jam ciała wydalają je do cewek, z których wędrują do jelita w którym resorbowana jest woda. Z jelita metabolity usuwane są do odbytu wraz z niestrawionymi resztkami pokarmowymi.
  1. UKŁAD ROZRODCZY

Stawonogi rozmnażają się płciowo lub partenogenetycznie tzn. z nie zapłodnionej komórki jajowej. Większość jest rozdzielnopłciowa i charakteryzuje się wyraźnym dymorfizmem płciowym. Układ rozrodczy zbudowany jest z jąder i jajników od których wychodzą przewody wyprowadzające nasieniowody i jajowody. Końcowe odcinki dochodzą do otworów płciowych znajdujących się po brzusznej stronie odwłoka. Bardzo często samce posiadają zbiorniczek nasienny, który służy im za magazyn spermy. W czasie rozwoju embrionalnego zachodzi bardzo charakterystyczne bruzdkowanie. Jest ono częściowe i powierzchniowe, co związane jest z duża ilością złotka w centralnej części komórki. Rozwój pozazarodkwy jest:

  • Prosty - rak, pająk
  • Złożony - owady

W rozwoju złożonym może dochodzić do przeobrażenia:

  • Zupełnego - jajo →larwa → poczwarka → imago
  • Niezupełnego - jajo → larwa podobna do formy dorosłej → imago
  1. UKŁAD NERWOWY

Ośrodkowy układ nerwowy zbudowany jest z dwóch pni nerwowych, które wraz ze zwojami tworzą brzuszny łańcuszek nerwowy który łączy się z prawej i lewej strony układu a poszczególne zwoje skupiają się w tagmach. Zwoje nadgardzielowe tworzą mózg stawonogów w którym wyróżnia się:

  • przodomóżdże - odbiera i analizuje bodźce wzrokowe
  • śródmóżdże - odbiera wrażenia czucia i dotyku
  • tyłomóżdże - odpowiada za funkcje wegetatywne

W przodomóżdżu u owadów znajdują się ciała grzybkowate odpowiedzialne za zachowania społeczne. U pajęczaków mózg składa się z dwóch części:

  • przodomóżdża
  • tyłomóżdża

Narządy zmysłów:

  • sensyle - są podstawowa struktura budująca receptor, występują w formie pojedynczej komórki lub skupiają się w większe narządy
  • sensyle węchowe - służą do rozpoznawania zapachów
  • oczy złożone - zbudowane jest z wielu oczek prostych zwanych omatidiami
  • narządy tympanalne - to skupienia wielu sensyli przylegających do nabłonka, rozmieszczone są zwykle na odnóżach i odwłoku
  • narządy strydulacujne - są to chitynowe grzebyki znajdujące się głównie na skrzydłach, a ich pocieranie powoduje powstanie dźwięku