W wyniku odżywiania, możliwe jest dostarczenie organizmowi niezbędnych związków, z których na drodze wielu przemian uzyskuje on energię. Jest to jeden z najważniejszych procesów przebiegających w ustroju, gdyż dzięki nim warunkowany jest innych życiowych przemian i procesów.
Aby żyć, należy się odżywiać.
Głównymi substancjami odżywczymi są:
-węglowodany,
- tłuszcze,
- białka,
- woda,
- sole mineralne,
- witaminy.
Proces odżywiania możemy podzielić na kilka etapów:
1. pobieranie pokarmu,
2. trawienie,
3. wchłanianie.
Trawienie to rozkład substancji przy udziale specyficznych związków enzymatycznych. Dochodzi do przemian substancji wielkocząsteczkowych na związki drobnocząsteczkowe. Następnie substancje te poprzez błony komórkowe ulegają wchłanianiu i są przyswajane. We wszystkie te procesy zaangażowany jest układ pokarmowy, zwany inaczej układem trawiennym.
Kolejnymi odcinkami układu pokarmowego są:
-jama ustna,
-gardło,
- przełyk,
- żołądek,
- jelita ( cienkie, grube),
-gruczoły trawienne ( trzustka i wątroba).
Początkiem układu trawiennego jest jama ustna. Występuje w niej język oraz zęby, stanowią one elementy bardzo pomocne w dzieleniu pokarmu na mniejsze kęsy. Do jamy ustnej dochodzą również przewody z gruczołów gliniankowych, którymi dostaje się ślina. Zawiera ona enzym-amylozę, która katalizuje wstępny proces trawienia węglowodanów. Ślina odgrywa także dużą rolę w zmiękczaniu kęsów pożywienia, które łatwiej "przechodzą" przez kolejne elementy układu.
Kolejnym elementem układu pokarmowego jest gardło. Jest to narząd, należący także do układu oddechowego.
W czasie przełykania kęsa pokarmu istnieje możliwość dostania się go do dróg oddechowych. W gardle znajdują się odpowiednie mechanizmy, które w czasie przełykania, blokują drogę do tchawicy.
Następny element układu trawiennego stanowi przełyk. Jest to rura, która łączy gardło z jednym z najważniejszych elementów układu, jakim jest żołądek. Pokarm przez przełyk przechodzi dzięki występowaniu w nim tzw. ruchów robaczkowych.
W żołądku, którym jest rozszerzona część przewodu, pokarm ulega już trawieniu. Treść pokarmowa przebywa w nim dłuższy czas i podlega kilku przemianom.
Narząd ten może składać się z jednej komory, tak jak u drapieżników, konia czy człowieka, albo z wielu komór, u przeżuwaczy. W żołądku panuje środowisko kwaśne, które wynika z obecności HCl. Działanie kwasu solnego w żołądku polega na odkażaniu pokarmu, ścinaniu białka oraz na aktywacji odpowiednich enzymów.
Enzymami trawiennymi żołądka są:
- pepsyna
Rozkłada ona białko na substancje peptydowe.
- podpuszczka
Jej rola jest ścinanie kazeiny, występującej w mleku.
- lipaza żołądkowa
Rolą tego enzym jest rozkładanie tłuszczy.
Następny element, zdecydowanie najdłuższy fragment układu pokarmowego to jelito. Jego długość zależy od rodzaju przyjmowanego pokarmu. Krótkie jelito występuje u ssaków drapieżnych, natomiast najdłuższe jelita charakteryzują układy pokarmowe przeżuwaczy.
Jelito dzieli się na dwa główne odcinki.
- jelito cienkie
Jest to miejsce ostatecznego trawienia pokarmu a jednocześnie miejsce wchłaniania substancji pokarmowych.
W przedniej części jelita cienkiego, czyli w dwunastnicy występują ujścia przewodów pochodzących z gruczołów trawiennych, którymi są trzustka i wątroba. Gruczoły te dostarczają jelitom enzymy, dzięki którym następuje rozkład pokarmów do związków prostych takich jak aminokwasy, monoglicerydy, cukry proste, kwasy tłuszczowe oraz glicerol.
W jelicie cienkim zachodzi przede wszystkim resorpcja pokarmu. Ściana jelita posiada liczne uwypuklenia w postaci kosmków jelitowych, dzięki którym możliwe jest zwiększenie powierzchni chłonnej. Na jeden milimetr powierzchni jelita przypada około 30 kosmków. W kosmku przebiegają liczne naczynia krwionośne, do których wchłaniane są rozdrobnione i strawione substancje pokarmowe.
Aby treść pokarmowa nie zalegała w jelitach, pokarm musi ulegać przesuwaniu, odpowiadają za to tzw. ruchy perystaltyczne, czyli robaczkowe.
Gruczołem trawiennym i jednocześnie gruczołem dokrewnym jest trzustka. Te dwie różne funkcje możliwe są dzięki dwóm rodzajom komórek budujących trzustkę.
Enzymami trawiennymi trzustki są:
- trypsyna i peptydazy
Rozkładają one polipeptydy do peptydów i aminokwasów.
- amylaza trzustkowa
Dzięki niej możliwy jest rozkład skrobi do dwucukrów.
-lipaza trzustkowa
Enzym ten pozwala na rozkład tłuszczy.
Hormonami trzustkowymi są natomiast insulina oraz glukagon.
Największym gruczołem organizmu jest wątroba. Spełnia ona funkcje metaboliczne, wydzielnicze oraz krążeniowe. Produkuje ona żółć, która odgrywa istotna role w emulgacji tłuszczy. Dzięki temu zwiększa się powierzchnia działania enzymów trawiących tłuszcze.
Inne funkcje wątroby:
- synteza oraz rozkład glikogenu, cennej substancji zapasowej,
- dezaminacja oraz liczne przemiany aminokwasów, w tym także tworzenie mocznika z amoniaku i synteza białek osocza,
- metabolizm tłuszczy, synteza cholesterolu, kwasów tłuszczowych, fosfolipidów,
-udział w mechanizmach obronnych organizmu, poprzez wychwytywanie i rozkładanie szkodliwych substancji z krwi,
- magazynuje niektóre witaminy oraz pierwiastki, szczególnie żelazo, które warunkuje właściwe funkcjonowanie wątroby,
- magazynuje krew, a poza tym bierze udział w procesach jej krzepnięcia,
- odgrywa rolę w procesach termoregulacji.
Ostatnim elementem układu pokarmowego jest jelito grube. Jelito to nie posiada już kosmków jelitowych, ale ma liczne gruczoły wytwarzające śluz. Procesy zachodzące w jelicie grubym zależą od rodzaju przyjmowanego pokarmu. U mięsożernych oraz u człowieka liczba przemian resztek pokarmu jest mniejsza niż u przeżuwaczy.
Jelito grube zasiedlone jest w znacznym stopniu przez bakterie, stanowiące naturalna florę organizmu.
To właśnie enzymy bakteryjne rozkładają tu resztki pokarmowe, których najczęściej nie udało się strawić.
Zwierzęta roślinożerne posiadają w jelitach florę bakteryjna, która rozkłada celulozę ( nie trawioną przez enzymy własne) a także uczestniczy w produkcji witamin K i B.
Woda, znajdująca się w nie strawionych resztkach pokarmowych zostaje wchłonięta w końcowym etapie jelita grubego. Tutaj też dochodzi do formowani asie kału, który jest następnie wydalany .
Zakończeniem przewodu pokarmowego jest odbyt.
Głód oraz uczucie sytości regulowane jest poprzez ośrodki głodu i sytości, które zlokalizowane są w podwzgórzu. Kontroli podlega poziom znajdującego się we krwi cukru. Za normalną, fizjologiczna normę przyjmuje się poziom od 70 do 100 mg glukozy w 0,1 l krwi.
Aby układ pokarmowy mógł sprawnie funkcjonować konieczne jest przestrzeganie odpowiednich zasad żywienia .
Higiena zajmuje się zarówno zagadnieniami dotyczącymi prawidłowego doboru produktów oraz higienicznym stanem żywności a także zajmuje się prawidłowym rozłożeniem substancji odżywczych na posiłki. Niezwykle ważne są warunki przyrządzania pokarmów a także ich podawanie, a przede wszystkim spożywanie posiłków.
Na skutek niewłaściwego żywienia może dojść do niedostatecznego rozwoju organizmu oraz może wystąpić wiele chorób i zaburzeń. Najczęściej skutkiem nieprawidłowej diety jest próchnica zębów, krzywica, anemia, szkorbut, a przede wszystkim otyłość.
Ryzyko chorób układu pokarmowego znacznie się zwiększa pod wpływem używek, a zwłaszcza alkoholu, nikotyny. Alkohol blokuje enzymy trawienne, zaburza wydzielanie żółci, a w szczególności niszczy żołądek i wątrobę.
W obrębie układu pokarmowego może dojść czasami do wystąpienia robaczyc lub tasiemczyc. Źródłem zakażenia może być skażona woda i żywność. W okresie letnim bardzo często dochodzi do licznych zatruć pokarmowych, których przyczyną są głównie bakterie z gatunku Salmonella.
Przebieg zatruć pokarmowych bywa ostry. Przejawia się krótką niewydolnością żołądka lub jelit. Występuje nagle, zazwyczaj po spożyciu szkodliwego pokarmu. Zatrucia powodowane są przez drobnoustroje lub ich jady. Zatrucie pojawia się w wyniku spożycia trujących grzybów czy trujących roślin. Najczęściej jednak zatrucia wiążą się z niewłaściwym postępowaniem z żywnością, w tym ubój zakażonych zwierząt, spożywanie owoców, warzyw po zbyt krótkim czasie karencji po zastosowaniu środków chemicznych.
