W organizmie człowieka poszczególne komórki nie przylegają ściśle do siebie, lecz oddziela je przestrzeń wypełniona istotą międzykomórkową lub płynem tkankowym, złożonym z wody i rozpuszczonych w niej sole oraz innych składników. Do tej przestrzeni komórki wydalają produkty swojej przemiany materii. Chłonka (inaczej limfa) to właśnie ten płyn, który musi być nieustannie odprowadzany poprzez specjalne naczynia do krwi żylnej. Zadaniem tym zajmuje się układ chłonny (limfatyczny).

Układ ten zbudowany jest naczyń limfatycznych (ślepo zakończonych) oraz tkanki limfatycznej, która tworzy węzły i grudki chłonne oraz grasicę. Należą tu również migdałki, śledziona oraz szpik kostny. Natomiast po całym układzie krąży wspomniana już wyżej chłonka, czyli płyn ustrojowy zbliżony składem do osocza krwi, zawierający w sobie dużo limfocytów i posiadający żółtawe zabarwienie.

W naczyniach chłonnych bardzo licznie występują zastawki, podobne budową do zastawek żylnych. Ich funkcją jest zapobieganie cofaniu się limfy, a nawet wręcz przesuwaniu jej ku górze, wbrew sile grawitacji. Działa to w następujący sposób: naczynia limfatyczne przeważnie biegną pomiędzy mięśniami, bądź też przestrzeniami cechującymi się zmiennym ciśnieniem. Skurcz mięśni powoduje ucisk naczyń chłonnych, a zastawki powodują przesuwanie się płynu tylko w jednym kierunku, zwykle ku górze. Kiedy ucisk ustaje chłonka już się nie cofnie. Jest to tzw. krążenie limfy, przebiegające na drodze od przestrzeni międzykomórkowych naczyniami limfatycznymi włosowatymi do węzłów chłonnych (tu następuje oczyszczenie limfy), poprzez pnie limfatyczne aż do właściwych żył, by powrócić do krwiobiegu.

Naczynia limfatyczne można podzielić na powierzchowne oraz na głębokie. Naczynia powierzchowne mają swój przebieg tuż pod powierzchnią skóry (w trakcie zapalenia widać ich przebieg jako czerwoną pręgę). Natomiast naczynia głębokie zwykle przebiegają w okolicy większych tętnic.

Układ chłonny możemy w zasadzie podzielić na cztery grupy:

Naczynia limfatyczne szyi - odprowadzające limfę z obrębu głowy oraz szyi. Zanim płyn ten zostanie przywrócony do układu krwionośnego, zostaje przefiltrowany przepływając przez odpowiednie węzły chłonne (zostają tam wyłapywane wszelkie obce cząsteczki). Ochrania to organizm przed różnego typu infekcjami. Kiedy np. odczuwamy ból gardła, nasze węzły chłonne w tej okolicy obrzmiewają i bolą nas. W większości chłonka dopływa obustronnie do węzłów limfatycznych szyjnych przednich powierzchownych oraz głębokich (np. przedkrtaniowych, tarczowych przytchawicznych), także szyjnych bocznych powierzchownych oraz głębokich, ułożonych wewnętrznie wzdłuż żyły szyjnej, by spłynąć do pnia chłonnego szyjnego. Część limfy natomiast dostaje się do węzłów limfatycznych nadobojczykowych i spływa pniem podobojczykowym lub szyjnym. Na szyi regionalnymi węzłami chłonnymi są również węzły podbródkowe, podżuchwowe i zagardłowe. Natomiast w rejonie głowy można zlokalizować m.in. węzły limfatyczne potyliczne, policzkowe, jarzmowe czy nosowo-wargowe.

Naczynia limfatyczne klatki piersiowej - limfa odprowadzana jest nimi z obrębu kończyn górnych oraz klatki piersiowej, przechodząc przez węzły limfatyczne pachowe umiejscowione w tzw. dołach pachowych. Przefiltrowana tam limfa spływa naczyniami limfatycznymi klatki piersiowej, czyli przewodem piersiowym oraz chłonnym prawym. W rejonie podstawy szyi są one połączone z dwoma żyłami. Wspomniany wyżej przewód piersiowy jest głównym i największym naczyniem chłonnym, zbierającym nadmiar płynu tkankowego z nieomal każdej części ciała. Rozpoczyna się on pod przeponą, by następnie biec ku górze wzdłuż kręgosłupa (jego przedniej powierzchni) i ostatecznie ujść do lewego kąta żylnego, czyli w miejscu połączenia żyły szyjnej wewnętrznej lewej z żyłą podobojczykową. Zasięg drenażu przewodu piersiowego to dolna część ciała (brzuch, miednica, kończyny dolne) oraz lewa górna połowa ciała. Prawa górna część ciała jest drenowana przez przewód limfatyczny prawy, który uchodzi do prawego kąta żylnego. Warto dodać, że przewód piersiowy zaczyna się rozszerzeniem, tzw. zbiornikiem mleczu. Mlecz to chłonka napływająca z kosmków jelita. Zawiera ona drobne kropelki zemulgowanego tłuszczu o barwie białej, stąd też pochodzi jej nazwa. Do tego zbiornika mleczu dochodzą także pnie chłonne lędźwiowe (lewy i prawy), które zbierają limfę z dolnych partii ciała. Wśród naczyń chłonnych klatki piersiowej można wyróżnić też naczynia oraz węzły limfatyczne trzewne i ścienne, które dzielą się na położone głębiej oraz powierzchowne (np. naczynia oraz węzły sutka). Do ściennych węzłów chłonnych należą m.in.: przeponowe górne, przedkręgowe, osierdziowe, międzyżebrowe, przymostkowe. Chłonka spływa również z kończyny górnej, której węzły limfatyczne znajdują się w obrębie dołu łokciowego. Naczynia oraz węzły limfatyczne ramienia są połączone ze sporym zgrupowaniem węzłów jamy pachowej. Tutaj również spływa chłonka ze ściany bocznej klatki piersiowej.

Naczynia limfatyczne jamy brzusznej - odprowadzana jest nimi chłonka z narządów leżących w jamie brzusznej: żołądka, jelit, wątroby, trzustki do węzłów chłonnych jamy brzusznej (m.in.: lędźwiowe, przeponowe dolne, krezkowe, nerkowe).

Naczynia limfatyczne miednicy- przeważnie połączone w grupy, np. część górna uda w rejonie pachwiny. Odprowadzana jest chłonka do węzłów chłonnych ściennych (np. biodrowych, przypęcherzowych, przyodbytniczych). Z obrębu kończyny dolnej limfa płynie naczyniami powierzchownymi oraz głębokimi (podudzia, stopy) do węzłów podkolanowych czy pachwinowych.

Budowa węzłów chłonnych:

To skupisko tkanki chłonnej, o kształcie podobnym ziarnu fasoli. Pełni rolę filtra, dlatego włączony jest do obiegu chłonki, a także produkuje limfocyty. W przekroju wyróżnić można korę (na obwodzie, zawiera grudki limfatyczne) i rdzeń (w środku). Z zewnątrz otoczony jest łącznotkankową torebką, od której odchodzą beleczki (rusztowanie dla miąższu), podążające do wnęki. Wnęka jest miejscem wejścia i wyjścia krwionośnych oraz wyjścia naczyń chłonnych (wchodzą różnymi miejscami węzła).

Śledziona:

To nieparzysty narząd miąższowy w podżebrzu lewym (między przeponą, żołądkiem a lewą nerką), kształtem podobny ziarnu kawy. Posiada powierzchnie: trzewną (wklęsłą, z wnęką - ujście tętnicy i żyły śledzionowej), przeponową (wypukłą); brzegi: górny, dolny; końce: przedni, tylny. Pokrywa ją łącznotkankowa torebka. W jej miąższu wyróżnia się miazgę białą (z limfocytami, grudkami chłonnymi i tętnicą środkową) oraz czerwoną (z erytrocytami i zatokami śledziony). Rusztowanie stanowią łącznotkankowe beleczki. Funkcje śledziony to: wytwarzanie limfocytów, niszczenie starych erytrocytów, produkcja przeciwciał, magazynowanie krwi i regulacja jej ciśnienie.

Podstawowe funkcje układu chłonnego:

  • odprowadzająca (powrót limfy do krwi);
  • neutralizująca (zwalczanie obcych dla organizmu ciał i substancji);
  • odpornościowa (produkcja limfocytów i przeciwciał).