Układ nerwowy człowieka zbudowany jest z miliardów komórek nerwowych. Wchodzą one w system skomplikowanych interakcji i budują struktury takie jak mózg, rdzeń kręgowy oraz całą sieć neuronalną. Układ ten jest rodzajem skomplikowanej sieci komunikacyjnej, wyposażonej w jednostki odbierające, analizujące i przekazujące bodźce ze środowiska do wszelkich narządów ciała. Sygnały nerwowe, nazywane przez znawców przedmiotu impulsami, nieustannie napływają do mózgu oraz ośrodków w rdzeniu kręgowym, aby w chwilę później, w nieco zmienionej formie ruszyć w drogę powrotną. Ośrodkiem kontrolującym zdecydowaną większość funkcji organizmu jest mózg. To właśnie w nim jest analizowana, przetwarzana, a następnie rozsyłana zdecydowana większość impulsów nerwowych.

Układ nerwowy dzieli się na ośrodkowy oraz obwodowy. W skład ośrodkowego układu nerwowego wchodzą mózgowie oraz rdzeń przedłużony. Na obwodowy układ nerwowy składają się nerwy oraz ich zwoje. Z mózgu wychodzi 12 par nerwów czaszkowych, natomiast od rdzenia kręgowego odchodzi 31 par nerwów rdzeniowych. Nerwy rdzeniowe są parzyste i wychodzą z rdzenia kręgowego po jednej parze z każdego segmentu. Powstają w wyniku połączenia korzeni grzbietowych z korzeniami brzusznymi. Nerwy rdzeniowe wychodzą z kręgosłupa przez otwory międzykręgowe i biegną do mięśni, skóry oraz narządów wewnętrznych. Sam rdzeń kręgowy przypomina długą cewkę (około 45 cm długości), ma grube ściany, a w jego środkowej części znajduje się kanał centralny. U człowieka kanał centralny jest niemal całkowicie zamknięty. Rdzeń kręgowy opuszcza czaszkę przez otwór potyliczny i biegnie we wnętrzu kostnego kanału kręgosłupa. Kanał kostny tworzą łuki rdzeniowe kręgów. Zarówno mózg, jak i rdzeń kręgowy są otoczone trzema oponami. Oponą naczyniową (miękką), najbardziej wewnętrzną. Oponą twardą, wyściełającą kanał rdzeniowy oraz oponą pajęczą znajdującą się pomiędzy dwiema poprzednimi. Przestrzenie pomiędzy oponami, a także kanał rdzeniowy wypełnia płyn mózgowo-rdzeniowy. Jego zadaniem jest zapobieganie potencjalnym urazom rdzenia kręgowego, do których mogłoby dojść gdyby tworzące go struktury ocierały się o ściany kręgów.

Biorąc pod uwagę kryterium przestrzenne, w układzie nerwowym można wyróżnić następujące grupy nerwów:

  1. Nerwy głowy.

Najbardziej złożony układ nerwów jest umiejscowiony w głowie. Od mózgu odchodzi 12 par nerwów czaszkowe. Unerwiają one głównie okolice głowy oraz szyi. Wśród nerwów czaszkowych znajdują się nerwy czuciowe (pary: I, II, VIII), ruchowe (pary: IV, VI) oraz mieszane. Pierwsze nerwy czaszkowe to około 20 pęczków nerwowych składających się na tak zwane nerwy węchowe, przekazujące impulsy z błony śluzowej nosa do opuszki węchowej.

    • para II - nerwy wzrokowe - przewodzą impulsy z siatkówki oka do mózgu,
    • para III - nerwy okoruchowe - część przewodzi impulsy z prioprioreceptorów mięśni gałki ocznej, inne przewodzą impulsy do mięśni zwężających źrenicę oka, zmieniających kształt soczewki i warunkujących ruch gałki ocznej,
    • para IV - nerwy bloczkowe - przewodzą impulsy z mózgu do mięśni poruszających gałkę oczną,
    • para V - nerw trójdzielny - gałąź oczna obsługuje górną część twarzy i głowy, gałąź szczękowa obsługuje szczękę oraz znajdujące się na niej zęby, okolice nosa oraz policzki, gałąź żuchwowa obsługuje żuchwę oraz znajdujące się na niej zęby,
    • para VI - nerwy odwodzące - biegną do oczodołu,
    • para VII - nerw twarzowy - część przewodzi impulsy z kubków smakowych do mózgu, inne obsługują mięśnie twarzy oraz ślinianki podjęzykowe i podszczękowe,
    • para VIII - nerw przedsionkowo- ślimakowy - przewodzi impulsy z narządów słuchu i równowagi,
    • para IX - nerwy językowo-gardłowe - część obsługuje mięśnie gardzieli, umożliwiając połykanie, inne przewodzą impulsy z kubków smakowych tylnej części języka oraz błony śluzowej gardła,
    • para X - nerw błędny - unerwia szereg narządów w głowie, szyi, klatce piersiowej i jamie brzusznej (odchodzi od rdzenia przedłużonego),
    • para XI - nerw dodatkowy - unerwia mięśnie ramienia (odchodzi od rdzenia przedłużonego),
    • para XII - nerwy podjęzykowe - unerwiają czuciowo i ruchowo mięśnie języka.

Największą część znajdującego się w czaszce mózgowia stanowi mózg. Jego masa to niemal 80% masy całego mózgowia. Oprócz mózgu w skład mózgowia wchodzą również móżdżek oraz pień mózgu. W skład mózgu natomiast wchodzą dwie półkule kresomózgowia (prawa i lewa) oraz jądra podstawy. Każda z półkul odbiera informacje oraz przekazuje je do odpowiednich mięśni znajdujących się po przeciwnej stronie ciała. Mózg jest źródłem naszej inteligencji, zachodzą w nim procesy warunkujące naszą pamięć, znajdują się w nim ośrodki mowy oraz świadomości. Zewnętrzna warstwa komórek mózgu, nosząca nazwę kory mózgowej, jest silnie pofałdowana i tworzy liczne szczeliny. Budują ją miliardy neuronów, z których powstaje tzw. istota szara. Pod istotą szarą znajduje się gruba warstwa włókien nerwowych tworzących istotę białą. Odcinkiem łączącym pień mózgu z rdzeniem kręgowym jest rdzeń przedłużony. Jest on niewielką strukturą o długości około 2,5 cm. W obrębie rdzenie przedłużonego dochodzi do krzyżowania włókien nerwowych, czego rezultatem jest przekazywanie impulsów nerwowych z prawej części ciała do lewej półkuli mózgu. W obrębie rdzenia przedłużonego znajdują się ośrodki nerwowe regulujące na drodze odruchowej m. in. oddychanie, krążenie, połykanie i wymioty.

  1. Nerwy szyi.

Nerwy, odchodzące od mózgowia oraz rdzenia kręgowego składają się na układ obwodowy. Pierwsze osiem par nerwów rdzeniowych to nerwy szyjne. Przewodzą one impulsy nerwowe do szyi, tyłu głowy, ramion, barków i przepony - płaskiego mięśnia zamykającego od dołu klatkę piersiową. Wśród nerwów szyi znajduje się splot ramienny, przewodzący impulsy do dłoni, przedramienia oraz ramienia.

  1. Nerwy ramienia.

Wśród nerwów ramienia znajdują się, biegnące przez bark aż do ramienia:

    • nerw promieniowy - jego zadaniem jest odbieranie bodźców z tylnych partii ramienia oraz ręki i przewodzenie impulsów do mięśni odpowiedzialnych za prostowanie ramienia, nadgarstków oraz palców,
    • nerw pośrodkowy - stanowi drogę dla impulsów nerwowych do mięśni warunkujących zginanie palców oraz nadgarstka, jego zakończenia znajdują się także w skórze,
    • nerw łokciowy - obsługuje mięśnie kciuka oraz pozostałych palców, jego zadaniem jest również przewodzenie impulsów pochodzących z ręki.
  1. Nerwy przedramienia.

Nerwy, które unerwiają ramię schodzą dalej ku dołowi, aż dotrą do dłoni. Przekazują impulsy do mięśni przedramienia oraz odbierają sygnały wywoływane przez bodźce oddziałujące na zakończenia komórek nerwowych znajdujących się w skórze.

  1. Nerwy dłoni.

Nerwy idące do dłoni są odpowiedzialne za przekazanie impulsów nerwowych powodujących zginanie oraz prostowanie mięśni palców. Dobierają one także sygnały pochodzące z receptorów czuciowych znajdujących się w skórze dłoni i przekazują je do ośrodków w rdzeniu kręgowym.

  1. Nerwy klatki piersiowej.

Dwanaście par nerwów opuszczających rdzeń kręgowy w okolicy klatki piersiowej to nerwy piersiowe. Oplatają one klatkę piersiową, przewodząc impulsy do mięśni międzyżebrowych, których skurcze są niezbędne do tego, aby zachodziły ruchy oddechowe. Impulsy z omawianej grupy nerwów dochodzą do mięśni brzucha i skóry pokrywającej klatkę piersiową oraz brzuch.

  1. Nerwy brzucha.

Nerwy ostatnie jedenaście par nerwów rdzeniowych to nerwy brzucha. W tej grupie znajdują się nerwy guziczne, lędźwiowe oraz krzyżowe. Nerwy krzyżowe (pięć par) unerwiają: stopy, nogi, narządy płciowe, pośladki. Nerwy lędźwiowe natomiast przewodzą impulsy do dolne partii pleców i brzucha. Podobnie jak w przypadku nerwów krzyżowych, jest ich pięć par.

  1. Nerwy uda.

Nerwy te są wiązką przebiegającą od dolnego końca rdzenia kręgowego. Do tej grupy zalicza się nerw kulszowy oraz udowy. Przewodzą one impulsy do mięśni nóg i odbierają sygnały z receptorów czuciowych rozmieszczonych w skórze. Impulsy od receptorów są przekazywane do ośrodków w rdzeniu kręgowym.

  1. Nerwy podudzia.

W tej grupie wymienia się:

    • nerw odpiszczelowy - odbiera impulsy pochodzące ze skóry,
    • nerw piszczelowy - przewodzi impulsy do mięśni odpowiedzialnych za prostowanie stopy, odbiera sygnały pochodzące z tylnej strony podudzia oraz stopy
    • nerw strzałkowy wspólny - przewodzi impulsy powodujące pobudzenie mięśni warunkujących zginanie stopy oraz odbiera impulsy z przedniej strony podudzia.
  1. Nerwy stopy.

Nerwy te przebiegają wzdłuż całej nogi aż do stopy. Przewodzą impulsy zarówno do mięśni zginających, jak i prostujących stopę oraz palce. Przekazują także sygnały docierające do nich z receptorów czuciowych rozmieszczonych na skórze stopy. Impulsy pochodzące z receptorów przekazywane są do odpowiednich ośrodków znajdujących się w rdzeniu kręgowym oraz mózgowiu.