Trucizną nazywamy substancję chemiczną ( nieorganiczna lub organiczna ) ,która po przedostaniu się do wnętrza organizmu wywołuje w nim różne nieprawidłowości i uszkodzenia , co w efekcie może doprowadzić do śmierci.
Pod względem chemicznym trucizny mogą być substancjami stałymi, ciekłymi lub gazowymi. Substancje stałe mogą być rozpuszczalne w tłuszczach lub w wodzie.
Trucizna może dostać się do organizmu drogą oddechową , pokarmową , może zostać wchłonięta przez skórę lub być wstrzyknięta do krwi lub tkanek.
Substancje szkodliwe mogą być zawarte w zepsutej lub zakażonej żywności, zanieczyszczonej wodzie, lekach a nawet alkoholu. Do zatrucia może dojść w czasie codziennych czynności, próbie popełnienia samobójstwa , zażywania środków odurzających.
Ze względu na źródło pochodzenia trucizny można podzielić na naturalne i sztuczne. Trucizny naturalne syntetyzowane są przez komórki roślin, zwierząt i grzybów, natomiast trucizny sztuczne wytwarzane są przez człowieka w laboratoriach.
Komórki bakteryjne wydzielają toksyny , które można zakwalifikować do dwóch grup : egzotoksyn i endotoksyn.
Bakterie produkujące egzotoksyny, wydzielają je na zewnątrz komórki. Egzotoksyny charakteryzują się dużą toksycznością i należą są one głównie białkami. Bakterie ektotoksyczne namnażają się w jednym miejscu, tzw. wrotach zakażenia a syntetyzowana w ich ciele trucizna wydzielana jest do krwiobiegu , skąd dostaje się do różnych tkanek Trucizny takie mogą powodować uszkodzenia tkanek i narządów ( np. błonica , jad błoniczy ) lub zniszczenia elementów układu nerwowego ( np. tężec, jad tężcowy ). Ektotoksyny mogą być inaktywowane przechodząc w formę anatoksyn.
W komórkach bakterii , które produkują endotoksyny, gromadzone są one do czasu rozpadu komórki. Do endotoksyn należą lipopolisacharydy , które mogą wywoływać stany gorączkowe, podrażnienia skóry oraz zmniejszać zjawisko fagocytozy. Mają one słabsze właściwości toksyczne niż trucizny produkowane przez bakterie ektotoksyczne.
Bardzo silne trucizny produkują także grzyby, które zbierane są przez ludzi i zjadane ze względu na podobieństwo do jadalnych gatunków. Zatrucia spowodowane spożyciem trującego grzyba są bardzo niebezpieczne i mogą prowadzić do śmierci.
Jedynym sposobem uniknięcia zatrucia jest niespożywanie nieznanych gatunków grzybów lub dokładne zaznajomienie się z atlasem grzybów.
Do najbardziej trujących grzybów należą: muchomor sromotnikowy ( zjedzenie tego grzyba może skończyć się śmiercią ) często brany za pieczarkę, czubajkę kanie, gołąbka zielonego lub gąskę żółtą , wieruszka zatokowata przypominająca pieczarkę, strzępia ceglasty podobny do majówki wiosennej a także borowik szatan.
Toksyczność niektórych substancji w komórkach grzybów można unieszkodliwić po zagotowaniu grzybów. Jednak nie jest to metoda pewna i niesie ona z sobą ryzyko zatrucia.
Niektóre substancje nie wywołują natychmiastowej reakcji organizmu i są one kumulowane w organizmie. Po spożyciu muchomora sromotnikowego takie objawy jak : gorączka, ból głowy, osłabienie , brzucha, biegunka, wymioty, zaburzenia oddychania i krążenia, odwodnienie pojawiają się po około 24- 48 godzinach . Natomiast po 2-5 dniach następuje uszkodzenie wątroby oraz śpiączka.
Rośliny są również źródłem wielu niebezpiecznych związków chemicznych . Do chemikaliów tych należą glikozydy, alkaloidy , olejki lotne, saponiny. Substancje te, w niewielkich ilościach nie wykazują właściwości trujących , czasem nawet używane są do celów leczniczych. Glikozydy zawierają komórki roślin takich jak :naparstnica i konwalia majowa. Substancje należące do alkaloidów występują w komórkach roślin należących do rodzin : jaskrowatych, baldaszkowatych, liliowatych , makowatych i psiankowatych. Saponiny można z naleźć w roślinach motylkowatych, goździkowatych, liliowatych i pierwiosnkowatych. Alkaloidy są solami kwasów organicznych . W cząsteczkach alkaloidów występują układy heterocykliczne z tlenem lub azotem, które wykazują silne właściwości zasadowe. Zasadowość tych związków jest właśnie przyczyną toksyczności alkaloidów. Alkaloidy można podzielić ze względu na pochodzenie ( np. alkaloid tojadowy otrzymywany z tojadu ) lub budowę chemiczną ( np. alkaloidy chinolowe lub purynowe ). Najbardziej znanymi alkaloidami są : chinina , atropina, kofeina , kodeina, kokaina, morfina, meskalina, nikotyna, teobromina, strychnina, rezerpina, brucyna. Substancje te można odnaleźć w tojadzie, herbacie, tytoniu, kawie, maku. Dotąd nie wiadomo jakie znaczenie mają te substancje dla roślin je produkujących. Niektóre z alkaloidów mają zastosowanie w lecznictwie.
Glikozydy, jako substancje chemiczne są pochodnymi monosacharydów cyklicznych, które mają dołączone do reszty cukrowej specyficzny podstawnik. Ze względu na rodzaj wiązania podstawnika z resztą cukrową wyróżnia się O-glikozydy i N-glikozydy.
Saponiny są substancjami dobrze rozpuszczalnymi w wodzie, są odczynu kwaśnego lub obojętnego. Substancje te osłabiają napięcie powierzchniowe oraz przyczyniają się do hemolizy erytrocytów.
Zwierzęta także wydzielają trucizny. Zawarte są one w ich jadzie, wydzielinach gruczołów jadowych a czasem i ślinowych
Zwierzęta używają jadu w celach obronnych , do obezwładniania ofiary i zdobywania pokarmu. Toksyczność jadu zależy od jego rodzaju ( składu chemicznego ), od stanu zwierzęcia atakowanego i atakującego ( jadowitego ). Jad zwierząt może działać w różny sposób .Może wywoływać martwice tkanek, uszkodzenia w układzie nerwowym ,zaburzenia funkcji układu krwionośnego i pracy serca. Jady wydzielają zarówno zwierzęta kręgowe i bezkręgowe. Do zwierząt jadowitych należą różne gatunki mięczaków, jamochłonów, pajęczaków, owadów, gadów , płazów a nawet ssaków.
Objawy zatrucia są uzależnione od rodzaju substancji toksycznej oraz od sposobu dostania się jej do organizmu. Często zwierzęta posiadają specjalne mechanizmy ułatwiające wprowadzenie jadu do ciała ofiary. Najczęściej są nimi specjalne bardzo ostre zęby jadowe. Po dostaniu się trucizny do organizmu rozprzestrzenia się ona szybko poprzez układ krwionośny. W czasie zatrucia , bardzo ważne jest szybkie rozpoznanie rodzaju trucizny , która jest jego przyczyną .
