Opady stają się dużym problem dla środowiska i dla ludzi. Rozwój gospodarczy, postęp cywilizacyjny i rosnąca liczba ludności sprawia, że odpadów jest coraz więcej. Z powodu przeznaczania małych środków finansowych na utylizację śmieci większość z nich składowana jest bez odpowiednich zabezpieczeń. Powoduje to degradację środowisko naturalne.
Według Encyklopedii Biologicznej( Kraków, 1999) odpady są to zużyte przedmioty oraz substancje stałe, a także nie będące ściekami substancje ciekłe, powstające w związku z bytowaniem człowieka lub związane z działalnością gospodarczą, nieprzydatne w miejscu lub czasie, w którym powstały i uciążliwe dla środowiska.
Do odpadów nie zalicza się:
- Pyłów emitowanych do atmosfery,
- Produktów górnictwa odkrywkowego,
- Ścieków z wyjątkiem osadów.
Część odpadów ulega rozkładowi, pozostałe nie ulegają rozkładowi, albo rozkład ten trwa bardzo długo.
Odpady można podzielić według różnych kryteriów. Odpady można podzielić w zależności od: jakości, składu chemicznego, stanu skupienia, toksyczności, miejsca powstania, stopnia przydatności czy stopnia uciążliwości.
Najczęstszym ze stosowanych kryteriów jest pochodzenie odpadów: przemysłowe (czyli produkcyjne) lub komunalne ( czyli bytowe).
Odpady przemysłowe są najczęściej spotykanymi odpadami w środowisku. Są ubocznymi produktami powstającymi podczas działalności gospodarczej człowieka. Wiele z nich powstaje w wyniku złego gospodarowania bogactwem naturalnym. Zasoby naturalne są nieodnawialne.
Najwięcej tego typu odpadów powstaje w przemyśle energetycznym, metalurgicznym i górniczym. Zalicza się do nich: skały pochodzące z górnictwa, pyły, osady, żużle, odpady sodowe i odlewcze oraz fosforogipsy.
Odpady te powstają w dużych ilościach. Składane są na hałdach. Charakteryzują się wysoka toksycznością. Stwarzają zagrożenie pożarowe i wybuchowe. Z hałd ulatniają się różne gazy, związki chemiczne i płyny o różnym stężeniu. Hałdy są bombą różnych związków chemicznych. są negatywnym elementem środowiska naturalnego na Górnym Śląsku. Wprowadza się różne sposoby rekultywacji hałd, aby były mniejszym zagrożeniem dla środowiska i ludzi.
Drugim z wymienionych rodzajów odpadów są odpady komunalne. Są one pozostałością po działalności bytowo- gospodarczej człowieka. Powstają w środowisku osiedlowym i miejskim. Są to "odpadki" pochodzące z gospodarstw domowych. Do odpadów pochodzących z działalności gospodarczej zalicza się również odpady z działalności handlowej, kulturowej i oświatowej.
Odpady komunalne, ich właściwości, skład, ilość zależą od systemu grzewczego mieszkań i od rodzaju zabudowań.
W skład tych odpadów wchodzą: odpady organiczne ( 40- 50%), odpady poużytkowe odzieży, żywności, wyposażeń gospodarstw oraz złom, makulatura, szkło, opakowania i środki higieny.
Odpady komunalne przyczyniają się do skażenia wód powierzchniowych i gruntowych, zanieczyszczenia powietrza i gleby. Rozkład odpadów organicznych, sprawia, że w miejsca ich składowania "ściągają" na zer różne zwierzęta: szczury, ptactwo, owady. Jest to niebezpieczne dla człowieka, gdyż są one często nosicielami różnych chorób. Chorobotwórczo oddziałują również odpady tj. rozpuszczalniki, zużyte katalizatory, resztki farb i lakierów, zużyte lampy jarzeniowe i baterie. W Polsce na jednego mieszkańca przypada 1,2 m3 odpadów komunalnych.
Okazuje się, że wiele odpadów można wtórnie przerobić. Odpady można tak zagospodarować, że stają się one wtórnymi surowcami. Proces ten nazywany jest utylizacją odpadów.
Odpady, których nie uda się w żaden sposób przetworzyć, należy tak przechowywać, aby maksymalnie zmniejszyć ich negatywne działanie.
Jak można przerobić odpady?
Utylizacja odpadów może przebiegać na różne sposoby. Odpady podlegają wstępnej segregacji.
- Odpady organiczne są kompostowane i wykorzystywane jako nawóz.
- Żelazo i nikiel odzyskiwane są jako surowce wtórne.
- Przetwarzane są: makulatura, szkło białe i kolorowe, tworzywa sztuczne.
- Odpady górnicze, pyły lotne wykorzystywane są jako materiał do budowy dróg.
- Odpady skalne używane są do wypełniania wyrobisk kopalnych.
Oprócz utylizacji sposobem na pozbycie się odpadów jest ich spalanie. Unieszkodliwiane są w ten sposób odpady przemysłowe i odpady komunalne.
Spalanie odpadów komunalnych, przemysłowych i pochodzenia zwierzęcego jest szkodliwe dla środowiska.
Są one spalane w piecach. Prosty piec jest w stanie spalić w ciągu godziny 0,5- 0,7 ton odpadów. Duże, złożone piece potrafią spalić 3 tony odpadów w ciągu jednej godziny.
Spalanie powoduje likwidację odpadów, dodatkowo wydzielane jest ciepło i energia, które można wykorzystać.
W trakcie spalania do środowiska emitowane są pyły i gazy, między innymi: NOx, SO2, SO3, HCl. Zmniejszeniu emisji pyłów i gazów maja służyć montowane są urządzenia odpylające tj. odpylacze mokre, cyklony, elektrofiltry. Sposoby te wprawdzie spełniają swoją rolę, ale posiadają minusy. Jednym z nich jest wysoki koszt utrzymania, drugim ogromny hałas, jaki wydają podczas pracy.
Piroliza- kolejna z metod usuwania odpadów- jest to beztlenowe odgazowanie w temperaturze od 500 do 800° C substancji stałych i ciekłych. Produktem jest gaz palny. Przeprowadzana jest w piecach fluidalnych albo bębnach obrotowych.
Neutralizacja chemiczna- jest to zakwaszanie lub alkalizowanie odpadów.
Reakcje utleniania- jest to ozonowanie, chlorowanie lub wapnowanie odpadów.
Metody utylizacji i segregacji odpadów, a także stosowanie innych metod wyżej opisanych, powoduje, że ilość składowanych śmieci zmniejsza się. Są to jednak metody kosztowne, mimo, że wiele produktów jest odzyskiwanych. Samorządy nie przeznaczają dużo pieniędzy na takie metody działania. Nadal bardzo popularne i rozpowszechnione jest składowanie wszystkich śmieci na wysypiskach. Na wysypiska kierowanych jest około 99% odpadów. Jest to zagospodarowanie a nie utylizacja.
Z danych, jakie posiadają służby sanitarno- epidemiologiczne wynika, że w Polsce znajduje się około 1930zarejestrowanych wysypisk. Średnie wysypisko zajmuje od 1 do 5 ha. Duże wysypiska zajmują powierzchnię od 10 do 30 ha. W sumie, na chwilę obecną legalne wysypiska zajmują powierzchnie około 120- 200 hektarów. Do statystyk nie wliczono wysypisk nielegalnych. Przypuszcza się, że zawierają one około 10razy więcej substancji toksycznych i szkodliwych.
To, gdzie ulokować nowe wysypisko odpadów, jak przeprowadzić jego eksploatację i ograniczyć uciążliwe działanie do minimum jest bardzo ważne.
- Miejsce pod wysypisko powinno być w najmniejszym stopniu przydatne dla środowiska i człowieka. Wybiera się do tego celu nieużytki rolne, miejsca, gdzie gleby są słabe ( VI klasa). Dobrym miejscem na wysypisko są miejsca pokopalne.
Pod uwagę bierze się:
- Cechy hydrogeologiczne: ukształtowanie terenu, wody podziemne oraz powierzchniowe, profil glebowy;
- Walory turystyczne, zabudowy ludzkie;
Klasyfikacja wysypisk:
- wysypiska nadpoziomowe- wznosi się ponad teren, na którym jest położone.
- wysypiska poboczne- tworzone są w wyrobiskach pokopalnianych.
- wysypiska płaskie- są to wysypiska napowierzchniowe. Występuje na nich niski poziom eksploatacji.
- wysypiska kopiaste- mają formę pagórków.
- wysypiska niekształtne- powstają w trakcie nieprawidłowej eksploatacji wysypiska.
- wysypiska bezodpływowe- znajdują się w obniżeniach terenu.
Żadna z metod składowania i przetwarzania odpadów nie jest w stu procentach nieszkodliwa dla środowiska.
Jednak problem odpadów i ich utylizacji został zauważony.
W szkołach zwiększa się nacisk na segregacje podstawowych odpadów bytowo- gospodarczych. Dzieci uczone są po co i w jaki sposób segregować odpady. Przybywa coraz więcej pojemników tylko na szkło, plastik czy makulaturę.
Podjęte kroki mają na celu zapobiec pogłębiającej się degradacji środowiska i katastrofom ekologicznym
